Το Μεσολόγγι στο σταυροδρόμι της δόξας

Χρίστου Εμμ. Αγγελομάτη, Μεσολογγίτικα Χρονικά,
σελ. 122-126

 

H προσδιορισμένη ώρα δια την έξοδον, ήτο η Δευτέρα πρωϊνή της 10 ης προς την 11 η Απριλίου, κατά την γενόμενη εις Πλάτανον συμφωνίαν με τους δύο απεσταλμένους της φρουράς, εστηρίζετο δε η επιτυχία της Εξόδου, ή ακόμη της ανατροπής των τουρκοαιγυπτίων και λύσις της πολιορκίας εις την ορμητικότητα της επιθέσεως των έξω του Μεσολογγίου σωμάτων και τον αιφνιδιασμόν του εχθρού. Αλλά ο εχθρός επερίμενε το σύνθημα, όπως το επερίμεναν και οι Έλληνες πολιορκημένοι.

Περί την δύσιν του ηλίου, ότε είχε κοπάσει κάπως ο σφοδρός κανονιοβολιμός υπό των τουρκοαιγυπτίων εναντίον του Μεσολογγίου προφανώς δια να ακουσθούν οι συνθηματικαί βολαί, ηκούσθη πυροβολισμός, που έδιδε την εντύπωση ότι προήρχετο από την μονήν του Αγίου Συμεώνος επί του Ζυγού που είχε ωρισθή ως τόπος συναντήσεως των εκ Μεσολογγίου εξερχόμενων φαλάγγων με τα έξω σώματα. Οι πολιορκημένοι επίστευσαν ότι έφθασεν εις τον Ζυγόν η αναμενόμενη βοήθεια και δια του πυροβολισμού έδιδεν την είδησιν εις την φρουράν. Ευθύς αμέσως άρχισε η συγκέντρωσις των φαλάγγων κατά το καταρτισθέν σχέδιον εις τας θέσεις από τας οποίας θα διήρχοντο τας γέφυρας. Ταυτοχρόνως δε αι γυναίκες εκινήθησαν προς τας θέσεις αι οποίαι είχαν καθορισθή δι' αυτάς, αλλά με αταξίαν, παρά την διαταγήν να επικρατεί απόλυτος σιγή κατά την κατάληψιν των θέσεων δια την εξόρμησιν. Μητέρες έχαναν τα παιδιά τους, μέσα εις το σκότος, άλλαι γυναίκαι έχαναν και αναζητούσαν τους άνδρας των. Πολλαί μητέρες έπιπταν με τα παιδιά τους εις την βορβορώδη τάφρον και εχάνοντο.

Ολίγον αργότερον ο Ιμπραήμ είχε διατάξει να σταματήση ο κανονιοβολισμός και να μην βάλλωνται αι προς τας γέφυρας προσβάσεις. Ο καταιγισμός όμως να επαναληφθή μόλις ήρχιζεν η έξοδος δια να ημπορέση να εξοντώση τας φάλαγγας εκ του ασφαλούς. Συνεχίζετο όμως ο κανονιοβολισμός της πόλεως δια να έχουν οι πολιορκούμενοι την εντύπωσιν ότι ήτο ανίδεος της επικειμένης εξόδου.

Η ώρα της Εξόδου επλησίαζε...Δια την κακοτυχίαν, το σύννεφον το οποίον εκάλυπτεν την σελήνην είχε αποτραβηχθή και λαμπρόν σεληνόφως ηπλώθη επάνω από το Μεσολόγγι. Οι χίλιοι στρατιώται που είχαν ενωρίτερον κατευθυνθή προς τα γέφυρας δια ν' αποτελέσουν την εμπροσθοφυλακήν των εξερχομένων φαλάγγων, έμεναν πρηνείς, εν αναμονή του συνθήματος της Εξόδου και καλύψεως και πάλι της Σελήνης. Εν των μεταξύ εξηκολούθει η συγκέντρωσις, εις τον προ των γεφύρων χώρον, των καθυστερημένων. Καθυστερημένων διότι εξακολουθούσαν ν' αποχαιρετούν εκείνους που θα έμεναν για να ποτίσουν με το αίμα των την γην του Μεσολογγίου, ή διότι έπιπταν εις το χώμα και το εφιλούσαν με σπαραγμόν καρδίας.

Η ώρα επροχωρούσε και όχι μόνον το φεγγαρόφως έμενε αμείωτον, αλλά και οι συνθηματικοί πυροβολισμοί δεν ηκούοντο, είτε διότι δεν ερρίφθησαν, είτε διότι η έκρηξις των βομβών του εχθρού εκάλυψε τον κρότον. Αλλά ούτε συνθηματικαί πυραί ηνάφθησαν εις τον Ζυγόν. Ήδη είχαν περάσει τρία τέταρτα της ώρας από την καθωρισμένην δευτέραν πρωϊνήν δια το εγχείρημα.

Κατά το σχέδιον, αι φάλαγγες των στρατιωτών και των γυναικοπαίδων θα διέσχιζαν το στρατόπεδον του Κιουταχή και το στρατόπεδο του Ιμπραήμ και θα συνηντώντο εις το αμπέλι του Κότσικα, απέχον μίαν και μισήν ώραν από την μονήν του Αγίου Συμεώνος, όπου κατά την γενόμενην συνεννόησιν θα ανέμεναν τα έξω σώματα.

Αλλά και ο Ιμπραήμ αδημονών δια την βραδύνουσνα έξοδον των πολιορκημένων έδωσεν εντολήν ν' αρχίση πάλιν βολή κατά των συγκεντρωμένων προ των γεφυρών δια να τους εξαναγκάση να προβούν εις την έξοδον. Και συνεχώς, μέχρι της τελευταίας στιγμής, εξηκολούθει η συσσώρευσις προ των γεφυρών...

Αλλά καίτοι διέρρευσαν τρία τέταρτα της ώρας δεν είχε ακόμη δοθεί το σύνθημα της επιθέσεως των ρουμελιώτικων σωμάτων. Καθυστερημένος προσήλθεν εις τον χώρον των γεφυρών ο Νικόλαος Στουρνάρας...

Ο Τζαβέλας καθυστερημένος προσήλθεν κι αυτός, όταν δε εύρε το σημείον της διαβάσεως κατειλλημένον ίππευσε το περίφημον άλογόν του να περάση επάνω από το αυλάκι, δηλαδή επάνω από την τάφρον. Αλλά το άλογο δεν ημπόρεσε να υπερπηδήση και έπεσε μέσα εις το αυλάκι, όπου και έμεινε. Ο Τσαβέλλας « ὡσάν πουλί ἀμέσως ἐπήδησεν ἀπέναντι καί ἐσώθη »...

Δεν ήτο δυνατόν να περιμένουν περισσότερον. Τα πυρά των εχθρών εστρέφοντο τώρα σφοδρότερα κατά των στρατιωτών που πρηνείς επερίμεναν. Το σύνθημα εδόθη από την εμπροσθοφυλακήν.

« Ξεσκεπασθέντες », προσθέτει ο Κασομούλης « οὕτω ἀπό τόν ἴσκιον, ἡ περίστασις δέν καρτεροῦσεν νά ὑπομείνωμεν περισσότερον. Μᾶς εἰδοποίησαν οἱ ἐμπροσθινοί, να ἑτοιμασθοῦμεν διότι θά ὁρμήσουν »...

Μια φωνή τότε αντήχησε:

•  Α, α, α! Επάνω τους! Πάρτε τους!..

Και ήρχισεν ο φοβερός εκείνος αγών που ενέγραφη εις την αιωνιότητα.

Οι άνδρες της φάλαγγος του Νότη Μπότσαρη, έχοντας επί κεφαλής τας σημαίας των, εισώρμησαν εις τα προχώματα των αιγυπτίων, τους ανέτρεψαν και έλαβαν την άγουσαν προς το Μποχώρι. Η φάλαγξ του Μακρή με σταθερόν βήμα επροχώρησε προς το Αιτωλικόν, αν και από την πρώτη στιγμήν υφίστατο βαρείς απωλείας. Ο Κίτσος Τζαβέλλας καθυστερήσας ήθελε, όπως είδομεν, να υπερπηδήση την τάφρον, αλλά το άλογον κατέπεσεν εντός της τάφρου, την τελευταίαν δε μόνον στιγμήν επέτυχεν ούτος να πηδήση εις το χείλος της τάφρου, ενώ το άλογόν του έμεινεν εις την γλοιώδη κοίτη. Έσπευσεν αμέσως συνάντησιν του σώματός του, το οποίον είχε ήδη διαβή την γέφυραν.

Οι άραβες, όπως μας πληροφορεί ο Κασομούλης, εξεκένωσαν τα όπλα των και τα πυροβόλα των κατά των εξορμησάντων ελλήνων και κατόπιν ετράπησαν εις φυγήν, διότι οι εισπηδήσαντες εις τα προχώματά των έλληνες επετίθεντο κατ' αυτών μανιωδώς. Και οι μεν έφευγαν προς την θάλασσαν, οι δε προς το στρατόπεδόν των.

« Δέν ἄκουγες ἄλλο αὐτήν τήν ὥραν παρά τον κτύπον τῶν σπαθιῶν καί γιαταγανιῶν, ὡσάν εἰς τό μακελλεῖον ».

Όσοι Έλληνες ήσαν ευκίνητοι και ακόμη διετήρουν τας δυνάμεις από την πολυήμερον πείναν των επηδούσαν επάνω από το αυλάκι του Ομέρ πασά, το λεγόμενον παλαιόν αυλάκι, οι άλλοι όμως οι πλέον αδύνατοι έμεναν εις τα οπίσω. Αι σφαίραι έπιπταν ως βροχή. Έπρεπε να προχωρούν όσον ημπορούσαν γρηγορώτερα, διότι μόνον από την αστραπιαίαν, κυριολεκτικώς, ταχύτητα εξηρτάτο η επιτυχία του εγχειρήματος.

Όσοι τότε έφεραν φλοκάτες, κάπες και τζάντες εις τις οποίες είχαν ό,τι δήποτε πολύτιμον ή χαρτιά, τις απέρριψαν και παρουσίασεν η πεδιάς του Μεσολογγίου περίεργον όψιν κάτω από το φέγγος της αναφανείσης και πάλιν Σελήνης...

Το θέαμα των εσπαρμένων τούτων καπών ήτο πρωτότυπον. Τόσον πρωτότυπον, ώστε να οδηγήση εις πλάνην και τον φίλον των τουρκοαιγυπτίων, τον άγγλον εις Πάτρας πρόξενον Green, ο οποίος εις το βιβλίον του « Sketches of the War in Greece » να βεβαιώνη ότι, ως ήκουσεν από « παρόντας » (σημ. φυσικά άραβας), η πεδιάς μέχρι των βουνών, είχε σκεπασθή από φονευθέντας, που δεν ήσαν άλλο ή αι κάπαι τας οποίας είχαν απορρίψει οι εξοδίται.

Το φέγγος όμως της Σελήνης πότε λαμπρόν απεκάλυπτε την φοβεράν αυτήν σύγκρουσιν που η λέξις ηρωϊσμός μόλις ημπορεί να χαρακτηρίση και πότε καλυπτόμενον καθίστα φοβερώτερας τας ιαχάς του πολέμου, τα αλλάχ ! Αλλάχ των μουσουλμάνων, τον γδούπον των βομβών, τα κλαγγάς των γιαταγανιών, τας ωρυγάς των ψυχορραγούντων, τας οδυνηράς κραυγάς των σφαζομένων από τους τουρκοαιγυπτίους γυναικοπαίδων. «Ποτέ ο ηρωϊσμός » γράφει νεώτερος υμνητής της δόξης του Μεσολογγίου, «δεν είχε φτάσει εις παρόμοιαν έξαρσιν ».