351. ᾿Ιω. 3,3.

352. Ματθ. 3,11. Μάρκ. 1,8. Λουκ. 3,16.

353. Μάρκ. 16,16.

354. ῎Αν τά ἀβάπτιστα νήπια, ἐπειδή φέρουν μέσα τους τήν ἁμαρτία τοῦ ᾿Αδάμ, κωλύονται νά εἰσέλθουν στή βασιλεία τοῦ Θεοῦ, δέν ἕπεται ἐκ τούτου ὅτι καί βασανίζονται στήν κόλαση, ὡς στερούμενα προσωπικῶν ἁμαρτημάτων καί προσωπικῆς ἐνοχῆς, στοιχεῖα πού ἀποτελοῦν τή βάση κάθε ποινῆς καί κολασμοῦ. ῾Ο ἅγιος Γρηγόριος ὁ Ναζιανζηνός λέγει σχετικά· «τούς μή δυνηθέντας τυχεῖν τοῦ βαπτίσματος διά νηπιότητα ἤ διά πρόωρον θάνατον μήτε δοξασθήσεσθαι μήτε κολασθήσεσθαι παρά τοῦ δικαίου κριτοῦ ὡς ἀσφραγίστους μέν πονηρούς δέ, ἀλλά παθόντας μᾶλλον τήν ζημίαν ἤ δράσαντας» (Λόγ. 40,23). Νά βρίσκονται, λοιπόν, σέ ἕνα ἐνδιάμεσο τόπο ἀνάλογο μέ τήν ἰδιοτυπία τῆς καταστάσεώς των; ῾Ο Θεός μόνον γνωρίζει. Θεωρίες πάντως ὅτι τά ἀποθανόντα ἀβάπτιστα νήπια μποροῦν νά σωθοῦν διά τῶν προσευχῶν τῶν γονέων τους, ἤ ἀποκτῶντα συνείδηση μποροῦν νά σωθοῦν διά τοῦ βαπτίσματος τοῦ πόθου πρός τό βάπτισμα, εἶναι τό λιγότερο ἀφελεῖς [Βλ. Χρ. ᾿Ανδρούτσου, Δογματική (1907, σ. 328)].

355. Πράξ. 8,14–17.

356. Πράξ. 19,6.

357. Κατά τήν ὀρθόδοξη ἠθική τά ἁμαρτήματα δέν εἶναι ὅλα τά ἴδια. ῾Υπάρχουν ἁμαρτήματα μικρά, ἐλαφρά πταίσματα, τά ὁποῖα δέν μπορεῖ νά ἀποφύγει καί ὁ πλέον ἐνάρετος ἄνθρωπος. Αὐτό εἶχεν ὑπόψει του ὁ ἅγιος ᾿Ιωάννης ὁ Εὐαγγελιστής, ὅταν ἔγραφε· «ἐάν εἴπωμεν ὅτι ἁμαρτίαν οὐκ ἔχομεν, ἑαυτούς πλανῶμεν καί ἡ ἀλήθεια οὐκ ἔστιν ἐν ἡμῖν» (1 ᾿Ιω. 1,8). ῾Υπάρχουν δέ καί ἁμαρτήματα μεγάλα (φόνος, πορνεία, ὑπερηφάνεια κ.ἄ.), τά ὁποῖα, ἄν παραμείνουν στή ψυχή χωρίς ν᾿ ἀπαλειφθοῦν διά τῆς μετανοίας, θά τήν ὁδηγήσουν στόν αἰώνιο πνευματικό θάνατο, ἐξ οὗ καί θανάσιμα ὀνομάζονται. Διά τῶν ἁμαρτημάτων αὐτῶν χάνεται ἡ δικαίωση, τήν ὁποίαν ἔλαβεν ὁ ἄνθρωπος διά τοῦ ἱεροῦ βαπτίσματος, ὁ ἁμαρτάνων καθίσταται βαρύτατα ἔνοχος ἐνώπιον τοῦ Θεοῦ καί γίνεται ἄξιος τῆς αἰώνιας καταδίκης του.

358. Λέγοντες δικαίωση, ἐννοοῦμε τήν ἄφεση ἁμαρτιῶν καί τήν ἄρση τῆς ἐνοχῆς τοῦ ἁμαρτωλοῦ, τήν ἠθικοπνευματική καθαρότητα τοῦ ἀνθρώπου, ὁ ὁποῖος μέ τό βάπτισμα γίνεται πραγματικά δίκαιος ἐνώπιον τοῦ Θεοῦ, δηλαδή δέν ὑπάρχει τίποτε στή φύση του πού νά τόν ἀποξενώνει ἀπό τόν Πλάστη του, γίνεται τέκνο Θεοῦ ἀγαπητό (μέ τήν στολή τήν πρώτη καί τό δακτυλίδι στό χέρι του) καί στήν καθαρθεῖσα φύση του λάμπει ἡ εἰκόνα τοῦ Θεοῦ στήν προπτωτική της αἴγλη καί λαμπρότητα. ῾Η δικαίωση ἰσοδυναμεῖ μέ τήν ἀναγέννηση τῆς φύσεως. ῾Η ἄποψη τῶν Διαμαρτυρομένων ὅτι μέ τή δικαίωση δέν ἀπογίνονται οἱ ἁμαρτίες πού διαπράχθηκαν, ἀλλ᾿ ἁπλῶς ὁ Θεός δέν καταλογίζει τήν ἐνοχή πού ὀφείλεται σ᾿ αὐτές, δέν εἶναι σωστή. Κατά τήν ὀρθόδοξη διδασκαλία, ἡ δικαίωση δέν εἶναι ἔργο ἀρνητικό, ἄρση ἁπλῆ τῆς ἐνοχῆς, ἀλλά παράλληλα –καί κυρίως– ἔργο θετικό, πραγματική δικαιοσύνη καί ἁγιασμός (1 Κορ. 1,30) καί ἀνάπλαση τῆς φύσεως.

359. ᾿Ιω. 20,24.

360. Κλασσικά παραδείγματα μετανοίας στήν ἁγ. Γραφή ἔχουμε τή μετάνοια τοῦ Δαβίδ γιά τό διπλό του ἔγκλημα (φόνο καί μοιχεία), τοῦ Πέτρου γιά τήν ἄρνηση τοῦ Διδασκάλου, τοῦ Παύλου γιά τό διωγμό τῆς ᾿Εκκλησίας, τοῦ τελώνου καί τοῦ ἀσώτου στήν ὁμώνυμη παραβολή.

361. Εἶναι ἀναντίρρητο βέβαια ὅτι ὁ πιστός ἔχει ὑποχρέωση νά ἐξομολογεῖται στήν προσευχή του τά ἁμαρτήματά του καί νά ζητᾶ ἄφεση αὐτῶν ἀπό τόν Θεό. ῾Ο ἴδιος ὁ Κύριος ἄλλωστε τό παρήγγειλε· «καί ἄφες ἡμῖν τά ὀφειλήματα ἡμῶν» (Κυριακή προσευχή). Αὐτό ὅμως σέ καμιά περίπτωση δέν καθιστᾶ περιττή τήν ἐξομολόγηση τῶν ἁμαρτημάτων ἐνώπιον τῶν πνευματικῶν τῆς ᾿Εκκλησίας λειτουργῶν, πού ἀπαιτεῖ τό μυστήριο τῆς μετανοίας. Καί τά δύο πρέπει νά γίνονται παράλληλα καί ὄχι τό ἕνα σέ βάρος τοῦ ἄλλου. Τό μεγάλο πλεονέκτημα τῆς μυστηριακῆς ἐξομολογήσεως εἶναι ὅτι μέ τή συγχωρητική εὐχή ὁ ἁμαρτωλός ἔχει ἀπόλυτη βεβαιότητα γιά τή συγχώρησή του, πρᾶγμα πού τόν ἀνεβάζει ὄχι μόνον ἠθικά ἀλλά καί ψυχολογικά. Τή βεβαιότητα αὐτή δέν μπορεῖ νά ἔχει ἀσφαλῶς κατά τήν ἐξαγόρευση τῶν ἁμαρτιῶν ἀπ᾿ εὐθείας στόν Θεό κατά τήν ὥρα τῆς προσευχῆς.

362. ῾Η Ρωμαϊκή ᾿Εκκλησία πιστεύει ὅτι οἱ ποινές πού ὀφείλονται σέ κάθε ἁμαρτίαν εἶναι δύο· οἱ αἰώνιες καί οἱ πρόσκαιρες. Οἱ αἰώνιες συγχωροῦνται στό μυστήριο τῆς μετανοίας δυνάμει τῆς ἀξιομισθίας τοῦ λυτρωτικοῦ ἔργου τοῦ Χριστοῦ· ὄχι ὅμως καί οἱ πρόσκαιρες, τίς ὁποῖες ὁπωσδήποτε πρέπει ν᾿ ἀποτίσει ὁ ἁμαρτωλός εἴτε ἐδῶ στήν ἐπίγεια ζωή ἤ, ἄν πεθάνει, στό καθαρτήριο πῦρ (Ρ῟ἶὼὰὦ῏ἶἂ῟ἣ). Σκοπός δέ σέ κάθε περίπτωση εἶναι ἡ διά τῆς ἐκτίσεως τῶν ποινῶν ἱκανοποίηση τῆς θείας δικαιοσύνης. Τίς ποινές αὐτές μπορεῖ νά μετριάσει ἤ ὁλοσχερῶς νά ἄρει ἡ ᾿Εκκλησία (ὁ Πάπας). Περιττό νά σημειώσουμε, ὅτι ἡ διδασκαλία αὐτή καί ἀντιφατική εἶναι καί ἀσύστατη καί δι᾿ ἄλλους μέν λόγους, κυρίως ὅμως διότι προσβάλλει τήν ἄπειρη ἀξιομισθία τοῦ Χριστοῦ, ἡ ὁποία παρουσιάζεται συγχωροῦσα μέν τίς αἰώνιες ποινές, νά μή θέλει ὅμως ἤ νά μή δύναται νά συγχωρήσει τίς πρόσκαιρες!

363. Ποιμήν ῾Ερμᾶ, ᾿Εντ. δ´, ΙΙΙ, 7. ΒΕΠ 3,55· «ἐάν δέ ὑπό χεῖρα (= προχείρως) ἁμαρτάνῃ, ἀσύμφορόν ἐστι τῷ ἀνθρώπῳ τῷ τοιούτῳ· δυσκόλως γάρ ζήσεται».

364. ῾Εβρ. 12,1.

365. Ματθ. 18,22.

366. ᾿Α. Θεοδώρου, ῾Ιστορία Δογμάτων, Α/2. ᾿Αθῆναι 1978, σ. 431 κι ἑξῆς.

367. Λουκ. 18,14.

368. Γαλ. 4,6.

369. ᾿Ιω. 6,51–57.

370. Ματθ. 26,26–28. Λουκ. 22,19–20.

371. ῾Ο ἅγιος ᾿Ιωάννης ὁ Δαμασκηνός παρατηρεῖ· «Αὐτός ὁ ἄρτος καί ὁ οἶνος μεταποιεῖται εἰς σῶμα καί αἷμα Θεοῦ. Εἰ δέ τόν τρόπον ἐπιζητεῖς, πῶς γίνεται, ἀρκεῖ σοι ἀκοῦσαι, ὅτι διά Πνεύματος ἁγίου, ὥσπερ καί ἐκ τῆς ἁγίας Θεοτόκου διά Πνεύματος ἁγίου ἑαυτῷ, καί ἐν ἑαυτῷ ὁ Κύριος σάρκα ὑπεστήσατο· καί πλέον οὐδέν γινώσκομεν, ἀλλ᾿ ὅτι ὁ λόγος τοῦ Θεοῦ ἀληθής ἐστι, καί ἐνεργής, καί παντοδύναμος, ὁ δέ τρόπος ἀνεξερεύνητος» (Ρὒ 94,1144). Στό χωρίο αὐτό εἶναι ἐνδεικτικός ὁ εὐσεβής ἀγνωστικισμός τοῦ ἱεροῦ Πατρός σχετικά μέ τόν τρόπο μεταβολῆς τῶν στοιχείων τοῦ ἄρτου καί τοῦ οἴνου σέ σῶμα καί αἷμα Χριστοῦ, σέ ἀντίθεση μέ τούς Παπικούς, οἱ ὁποῖοι μέ τόν ὅρο Τἶὰὃὖὖ῟ὲὖὦὰὃὦἂὰὦἂ῏ (= μετουσίωσις), βασισμένο στή διάκριση μεταξύ οὐσίας καί συμβεβηκότων τῆς ᾿Αριστοτελικῆς φιλοσοφίας, φυσιολογοῦν κατά κάποιο τρόπο τό ἱερό τῆς πίστεως μυστήριο. Τοῦ ὅρου αὐτοῦ, ἄν καί ἐννοιολογικά ὀρθοῦ (σημαίνει ὅ,τι καί ὁ ὅρος μεταβολή) ἡ σχολαστική θεώρηση δημιουργεῖ κάποια ἐπιφύλαξη στούς ᾿Ορθοδόξους, ἐνῶ ἀπό τούς Διαμαρτυρομένους εὐθέως ἀπορρίπτεται.

372. Βλ. ᾿Α. Θεοδώρου, ῾Η περί ῒὲἂἦ῟ἂὦὰὖ θεωρία τῶν Λουθηρανῶν. ᾿Εν ᾿Αθήναις, 1967.

373. Οἱ Λουθηρανοί, κατ᾿ ἐξαίρεση ἀπό τούς ἄλλους Διαμαρτυρομένους, δέχονται τήν πραγματική παρουσία τοῦ Χριστοῦ στό μυστήριο τῆς θείας Εὐχαριστίας. Δέν τή δέχονται ὅμως μέ τήν ἔννοια τῆς μεταβολῆς, ἀλλά ὡς ἕνα εἶδος ἐναρτισμοῦ (Ιἣἆὰὃὰὦἂ῏). Δηλαδή ὁ ἄρτος καί ὁ οἶνος δέν μεταβάλλονται εἰς σῶμα καί αἷμα Χριστοῦ, ἀλλά «σύν τῷ ἄρτῳ, ὑπό τόν ἄρτον καί ἐν τῷ ἄρτῳ» (ὴ῟ἣ ἆὰὃὸ, ὖ῟ὲ ἆὰὃὸ, ἂὃ ἆὰὃὸ) εἶναι παρόν στήν εὐχαριστία τό σῶμα τοῦ Κυρίου. Μέ ἄλλα λόγια δέν γίνεται μετουσίωση, ἀλλ᾿ ἕνωση, συνύπαρξη τῶν φυσικῶν στοιχείων μέ τό σῶμα καί τό αἷμα τοῦ Χριστοῦ, ὅπως καί στό χριστολογικό μυστήριο ὑπάρχει ἕνωση τῆς θεότητος μέ τήν ἀνθρωπότητα.

374. Γιά τό δόγμα αὐτό, βλ. Ν. Τζιράκη, ῾Η περί Μετουσιώσεως (Τἶὰὃὖὖ῟ὲὖὦὰὃὦἂὰὦἂ῏) εὐχαριστιακή ἔρις. ᾿Αθῆναι 1977.

375. Οἱ ᾿Αγγλικανοί δέχονται ὀρθῶς τό δόγμα τῆς πραγματικῆς προυσίας τοῦ Χριστοῦ στό μυστήριο τῆς θείας Εὐχαριστίας. Τήν παρουσίαν ὅμως αὐτήν δέχονται μόνον ἂὃ ῟ὖ῟ (κατά τή χρήση), ἐνόσω δηλαδή κοινωνοῦν οἱ πιστοί. Μετά τήν κοινωνία ἡ παρουσία αὐτή καταστρέφεται, τῶν στοιχείων τοῦ ἄρτου καί οἴνου ἐπανερχομένων στήν πρό τοῦ ἁγιασμοῦ φυσική τους κατάσταση. Κατά τήν ὀρθόδοξη πίστη ἡ ἀντίληψη αὐτή εἶναι ἐσφαλμένη. Τά τίμια δῶρα, καί μετά τήν κοινωνία ὑπό τῶν πιστῶν, ἐξακολουθοῦν νά εἶναι σῶμα καί αἷμα Χριστοῦ καί ὡς τοιαῦτα φυλάσσονται στούς ἱερούς ναούς (Λειτουργία Προηγιασμένων Δώρων).

376. Ματθ. 16,28.

377. «Διά τοῦτο ἐν ὑμῖν πολλοί ἀσθενεῖς καί ἄρρωστοι καί κοιμοῦνται ἱκανοί» (1 Κορ. 11,30).

378. ᾿Ιω. 19,34.

379. Βλ. ᾿Α. Θεοδώρου, Τἶὰὃὖὖ῟ὲὖὦὰὃὦἂὰὦἂ῏ – ἒ῏ὃὴ῏ἣἂὦὰὃὦἂὰ καί ἡ ἀποχή τῶν λαϊκῶν ἐκ τοῦ ἁγίου Ποτηρίου. ᾿Εν ᾿Αθήναις 1967.

380. Μόνο κατά τά τελευταῖα χρόνια καί μετά ἀπό ἀπόφαση τῆς Β´ Συνόδου τοῦ Βατικανοῦ στή Ρώμη, ἄρχισε νά χαλαρώνεται κάπως ἡ ἀπαγόρευση, ἐπιτρεπομένης τῆς κοινωνίας αἵματος Χριστοῦ σέ ὁρισμένα μέλη τοῦ πληρώματος τῆς ᾿Εκκλησίας.

381. ᾿Ιω. 6,53.

382. ᾿Ιω. 1,29.

383. ῾Εβρ. 13,10.

384. Βλ. Χρ. ᾿Ανδρούτσου, Δογματική (1907), σ. 369.

385. «Τοῦτο ποιεῖτε εἰς τήν ἐμήν ἀνάμνησιν» (Λουκ. 22,19).

386. «Καί εὐλόγησεν αὐτούς ὁ Θεός λέγων. Αὐξάνεσθε καί πληθύνεσθε καί πληρώσατε τήν γῆν» (Γεν. 1,28).

387. ᾿Ιω. 2,1–11.

388. ᾿Εφ. 5,32.

389. 1 Κορ. 6,19· «ἤ οὐκ οἴδατε ὅτι τό σῶμα ὑμῶν ναός τοῦ ἐν ὑμῖν ῾Αγίου Πνεύματός ἐστιν, οὗ ἔχετε ἀπό Θεοῦ, καί οὐκ ἐστε ἑαυτῶν; ἠγοράσθητε γάρ τιμῆς».

390. Γεν. 2,18–25.

391. Μέ τήν ἱερότητα τοῦ γάμου βαίνει παράλληλα στήν ᾿Ορθοδοξία καί ἡ ἱερότητα τοῦ θεσμοῦ τῆς ἀγαμίας, στήν ὁποίαν ἐξυπακούεται ἡ συνάρτηση τῆς παρθενίας, γιατί μπορεῖ κανένας νά εἶναι ἄγαμος, ὄχι ὅμως καί παρθένος. ῾Ως ἀγαμία δέ ἐννοοῦμεν ἐκείνην, ἡ ὁποία δέν προέρχεται ἀπό ὀλιγωρία ἤ ἀποστροφή πρός τό γάμο, ἤ καί ὁποιαδήποτε ἄλλη αἰτία (βιολογική ἀνεπάρκεια κ.λπ.), ἀλλά ἀπό ἐπιθυμία πρός ἠθική τελείωση καί ὁλοκληρωτική ἀφιέρωση στή διακονία τῶν σκοπῶν τῆς θείας βασιλείας. ῾Η στάση αὐτή πού ἀποτελεῖ τή ψυχή τοῦ ὀρθόδοξου μοναχισμοῦ, μεγάλως τιμᾶται ἀπό τήν ᾿Ορθ. Καθολική ᾿Εκκλησία, ἡ ὁποία τή θεωρεῖ ὡς ἰσάγγελη πολιτεία καί κλήση ἀνώτερη τοῦ γάμου. Τήν ἀνωτερότητα αὐτή τῆς ἀγαμίας ὑποστηρίζει καί ὁ ᾿Απ. Παῦλος· «ὥστε καί ὁ ἐκγαμίζων καλῶς ποιεῖ, ὁ δέ μή ἐκγαμίζων ποιεῖ κρεῖσσον» (1 Κορ. 7,38). Φυσικά τήν οὐράνια κλήση τῆς ἀγαμίας δέν μποροῦν νά ἀναλάβουν οἱ πάντες, «ἀλλ᾿ οἷς δέδοται» (Ματθ. 19,12). Δηλαδή τό δύσκολο αὐτό ζυγό ἀναλαμβάνουν μόνον ἐκεῖνοι, οἱ ὁποῖοι ἔχουν εἰδικό χάρισμα ἀπό τόν Θεό. Οἱ ὑπόλοιποι «οὐ χωροῦσι τόν λόγον τοῦτον» (αὐτ.), δηλαδή δέν ἀντέχουν στή στέρηση τῆς γαμικῆς ὁμιλίας πού εἶναι τόσο ἔντονα ριζωμένη στή φύση ἀπό τό δημιουργό. ᾿Εν πάσῃ περιπτώσει καί οἱ δύο κλήσεις (γάμος καί ἀγαμία) εἶναι ἐπαινετές καί εὐλογημένες ἀπό τόν Θεό, ἀρκεῖ ὁ πιστός νά ἔχει σαφῆ συναίσθηση τῶν πραγμάτων, νά εἶναι εἰλικρινής καί τίμιος μέ τόν ἑαυτό του καί νά ἐπιτελεῖ στό ἀκέραιο τό προσωπικό χρέος του. Γιά τήν παρθενία εἰδικότερα ὁ πιστός πρέπει νά εἶναι ἰδιαίτερα προσεκτικός καί νά δοκιμάσει ἑαυτόν κατά πόσον μπορεῖ ν᾿ ἀντέξει στή δύσκολη αὐτή κλήση, γιατί ἐνδεχόμενη παλινδρόμησή του μπορεῖ νά γίνει ἀφορμή πολλῶν κακῶν καί σκανδαλισμοῦ τοῦ πληρώματος τῆς ᾿Εκκλησίας (περίπτωση ἀγάμων κληρικῶν). Τέλος πρέπει νά ποῦμε καί τοῦτο, ὅτι ὅσοι ἐνθαρρύνουν παράκαιρα νέους σέ ἡλικίαν ἀνθρώπους, οἱ ὁποῖοι, διαπνεόμενοι ἀπό ἐνθουσιασμό ἐγγενῆ στή νεότητα, ἐνδύονται τό μοναχικό σχῆμα, ἁμαρτάνουν βαρύτατα ἐνώπιον τοῦ Θεοῦ, σέ ὅσες περιπτώσεις τά πρόσωπα αὐτά μέ τήν πάροδο τοῦ χρόνου βλέποντας ὅτι δέν ἀντέχουν τόν τραχύ τῆς ἀγαμίας ζυγό, εἴτε ἀποβάλλουν τό ἀγγελικό σχῆμα εἴτε τό διατηροῦν μέν, ἀσχημονοῦν ὅμως στό ὕψος καί τήν ἱεροπρεπῆ σημασία του.

392. Γεν. 1,26.

393. «...ὥστε οὐκέτι εἰσι δύο, ἀλλά σάρξ μία. ὅ οὖν ὁ Θεός συνέζευξεν, ἄνθρωπος μή χωριζέτω» (Ματθ. 19,5. 6). ᾿Εν τούτοις ὁ Θεός «ἐνετείλατο δοῦναι βιβλίον ἀποστασίου καί ἀπολῦσαι τήν γυναῖκα» (Ματθ. 19,7), δηλαδή ἐπέτρεψε τή διάλυση τοῦ γάμου διά τή σκληροκαρδία τῶν ἀνθρώπων. Δηλαδή σέ περιπτώσεις πού ἡ ἁμαρτία στό γάμο εἶναι τόσο κραυγαλέα καί μεγάλη, ὥστε νά καθιστᾶ τή συζυγική συμβίωση ἀδύνατη καί νά γίνεται πρόξενος πολλῶν δυσαρέστων καταστάσεων (κυρίως σέ βάρος τῆς γυναίκας), ὁ Θεός τό ἄλλως ἀδιάλυτο τοῦ γάμου ἐπέτρεψε (στήν παλαιά πάντοτε οἰκονομία) νά διαλύεται, διά νά προστατεύσει τό ἀδίκως προσβαλλόμενο μέλος τῆς συζυγικῆς ἑνότητος (τή γυναίκα).

394. Ματθ. 5,32.

395. Πράξ. 6,1–7. Οἱ ἑπτά διάκονοι ἦσαν· Στέφανος, Φίλιππος, Πρόχορος, Νικάνωρ, Τίμων, Παρμενᾶς καί Νικόλαος, προσήλυτος ᾿Αντιοχεύς.

396. Πράξ. 14,23· «χειροτονήσαντες δέ αὐτοῖς πρεσβυτέρους κατ᾿ ᾿Εκκλησίαν».

397. 2 Τιμ. 1,6.

398. ᾿Αποκ. 20,6.

399. 1 Πέτρ. 2,9.

400. ᾿Εξ. 19,6.