301. «῞Οτε καταβάς τάς γλῶσσας συνέχεε, διεμέριζεν ἔθνη ὁ ῞Υψιστος· ὅτε δέ τοῦ πυρός τάς γλῶσσας διένειμεν, εἰς ἑνότητα πάντας ἐκάλεσε· καί συμφώνως δοξάζομεν τό πανάγιον Πνεῦμα» (Κοντάκιον Πεντηκοστῆς).

302. Περισσότερα· ᾿Α. Θεοδώρου, ῾Ιστ. Δογμάτων, Α/1, σ. 381 ἑξ.

303. ῾Η ἐνέργεια τοῦ παναγίου Πνεύματος περιορίζεται ἄραγε στά αὐστηρά ὅρια τῆς ἱστορικῆς ᾿Εκκλησίας; ῾Η ἀπάντηση στό ἐρώτημα εἶναι φυσικά δύσκολη. ῎Αν ὅμως ἀποβλέψουμε στή διδασκαλία τοῦ Κυρίου, ὁ ὁποῖος τήν ἐλεύθερη ἐνέργεια τοῦ Πνεύματος παρομοίασε μέ τόν ἀέρα πού πνέει ὅπου θέλει καί ἀκούεται ὁ συριγμός του χωρίς ὅμως νά ἐντοπίζεται ἡ προέλευση καί ἡ κατεύθυνσή του («τό πνεῦμα ὅπου θέλει πνεῖ, καί τήν φύσιν αὐτοῦ ἀκούεις, ἀλλ᾿ οὐκ οἶδας πόθεν ἔρχεται καί ποῦ ὑπάγει», ᾿Ιω. 3,18), θά ἦταν ἐξεζητημένο νά προσπαθοῦμε νά περιορίσουμε σέ καθορισμένα ὅρια τό ἔργον τοῦ Πνεύματος τοῦ Θεοῦ, στό ὁποῖο συνέχονται καί συγκρατοῦνται τά ὄντα πάντα, ζωογονούμενα ἀπό τή χάρη τῆς θείας του ἐνέργειας.

304. «Θεμέλιον γάρ ἄλλον οὐδείς δύναται θεῖναι παρά τόν κείμενον, ὅς ἐστιν ᾿Ιησοῦς Χριστός» (1 Κορ. 3,11).

305. «᾿Εποικοδομηθέντες ἐπί τῷ θεμελίῳ τῶν ἀποστόλων καί προφητῶν, ὄντος ἀκρογωνιαίου αὐτοῦ ᾿Ιησοῦ Χριστοῦ» (᾿Εφ. 2,20).

306. «Καί αὐτοί ὡς λίθοι ζῶντες οἰκοδομεῖσθε οἶκος πνευματικός (1 Πέτρ. 2,5).

307. ᾿Ιω. 15,1. 2.

308. ᾿Ιω. 15,6.

309. Ματθ. 16,18.

310. «Καί ᾿Εκκλησίᾳ πρωτοτόκων ἐν οὐρανοῖς ἀπογεγραμμένων» (῾Εβρ. 12,23).

311. «Καυχήσονται ὅσιοι ἐν δόξῃ» (Ψαλμ. 149,5).

312. Τοῦτο εἶναι χαρακτηριστικό γνώρισμα τῆς ᾿Ορθ. Καθολικῆς ᾿Εκκλησίας, σέ ἀντίθεση μέ τή Ρωμαιοπαπική, ἡ ὁποία, διαπνεόμενη ἀπό πνεῦμα ἄγαν ἱεροκρατικό, ἐξυψώνει τόν κλῆρον ὑπέρ τόν λαόν.

313. 2 Κορ. 5,14.

314. 1 Τιμ. 2,4.

315. Προσευχή εἰς τόν Χριστόν. Βλ. ᾿Ιω. 1,9. 1 ᾿Ιω. 2,8.

316. Ρωμ. 2,14. 15.

317. Διατυπώνοντας τίς σκέψεις αὐτές, δέν παραβλέπουμε τίς πολλές θεολογικές δυσχέρειες, οἱ ὁποῖες ὑπάρχουν στό ζήτημα τῆς σωτηρίας τῶν ἀπίστων, ὅπως· α) Τή ρητή διαβεβαίωση τοῦ Κυρίου· «ἄν μή τις γεννηθεῖ ἄνωθεν, οὐ δύναται ἰδεῖν τήν βασιλείαν τοῦ Θεοῦ» (᾿Ιω. 3,3). ῾Η γέννηση αὐτή γίνεται διά τῆς χάριτος τοῦ Θεοῦ στό μυστήριο τοῦ ἱεροῦ βαπτίσματος, κάτι πού ἐκ τῶν πραγμάτων δέν μπορεῖ νά ἔχει ὁ ἄπιστος. β) Τήν παρουσία τοῦ προπατορικοῦ ἁμαρτήματος, τό ὁποῖον ἀπαρέσκει στόν Θεόν ὡς συνέπεια τῆς φθορᾶς τῆς φύσεως, καί ὡς τοιοῦτο κωλύει τήν εἴσοδο στή βασιλεία τῶν οὐρανῶν καί σ᾿ αὐτά ἀκόμη τά ἀβάπτιστα νήπια! γ) Τήν παρουσία πολλῶν προσωπικῶν ἁμαρτημάτων στόν ἐνήλικον ἄπιστο, τά ὁποῖα –ὡς γνωστόν– μόνον διά τῆς μυστηριακῆς χάριτος καί στόν ἁγιαστικό χῶρο τῆς ᾿Εκκλησίας μποροῦν ν᾿ ἀπαλειφθοῦν. δ) Τό γεγονός ὅτι ἡ ἐκδοχή σωτηρίας τῶν ἀπίστων μειώνει τήν ἀπόλυτη ἀναγκαιότητα τῆς θείας ἐνανθρωπήσεως. Πρός τί, ἀλήθεια, τό λυτρωτικό ἔργο τοῦ Χριστοῦ, ἄν, καί χωρίς αὐτό, εἶναι δυνατή ἡ σωτηρία; ε) Τί νόημα ἔχει ἡ ἐργώδης προσπάθεια μεταλαμπαδεύσεως τοῦ εὐαγγελικοῦ φωτός σέ ἀπίστους, ἄν ὑποτεθεῖ ὅτι καί χωρίς αὐτό οἱ ἄνθρωποι μποροῦν νά σωθοῦν; Καί στ) παρόμοιες ἀντιλήψεις δέν ὁδηγοῦν ἔμμεσα σέ ἕνα πανθρησκειακό συγκρητισμό;

318. Γαλ. 5,6.

319. ᾿Ιω. 3,8.

320. Καί ἐδῶ ἀνακύπτει τό ἐρώτημα· στό διαμαρτυρόμενο κόσμο πού ἀριθμεῖ τόσα ἑκατομμύρια πιστῶν (περισσότερα τῶν ᾿Ορθοδόξων), μέ τήν πίστη, τά σεβάσματα καί τή λατρεία του καί τά τόσα ἄλλα ἀξιόλογα χριστιανικά του ἐπιτεύγματα (στόν τομέα τῆς ἐξωτερικῆς ἱεραποστολῆς, λόγου χάρη, ὅπου ἡ ἀγάπη, ὁ ζῆλος καί ὁ μόχθος ἀγγίζουν τά ὅρια τῆς αὐτοθυσίας), ἀπουσιάζει ἐντελῶς ἡ μία τοῦ Χριστοῦ ἁγία ᾿Εκκλησία; Τό ζήτημα φυσικά ἀπό θεολογικῆς πλευρᾶς εἶναι ἀρκετά δύσκολο, ἡ δέ ᾿Ορθόδοξη Καθολική ᾿Εκκλησία διακριτικά ἀποφεύγει νά τό ἀντιμετωπίσει. ῾Ως πότε ὅμως θά κρύβεται πίσω ἀπό τό δάκτυλό της; Δέν πρέπει κάποτε στόν κύκλο τῶν διαχριστιανικῶν της σχέσεων ν᾿ ἀσχοληθεῖ μέ τήν ὁριοθέτηση τῆς ἀληθινῆς τοῦ Χριστοῦ ᾿Εκκλησίας; Καί ἐφ᾿ ὅσον πιστεύει –ὀρθῶς βέβαια– ὅτι αὐτή ἐνσαρκώνει τήν μίαν, ἁγίαν, καθολικήν καί ἀποστολικήν ᾿Εκκλησίαν, δέν θά ἔπρεπε ἀπό ὑποχρέωση πλέον καί ἀγάπη νά μελετήσει τό ζήτημα τῆς φύσεως τῆς Προτεσταντικῆς ᾿Εκκλησίας, μάλιστα στά πλαίσια τοῦ οἰκουμενικοῦ θεολογικοῦ διαλόγου πού διεξάγεται σήμερα, καί στούς κόλπους τοῦ Παγκοσμίου Συμβουλίου τῶν ᾿Εκκλησιῶν, στό ὁποῖον ἀπό πολλοῦ ἀνήκει ἐπίσημα ὡς μέλος; Ποιά εἶναι –ἀπό ὀρθόδοξη πλευρά– ἡ ταυτότητα τῶν ἀδελφῶν μας μέ τούς ὁποίους συνδιαλεγόμαστε; Εἶναι αἱρετικοί; Καί ἄν ναί, μέ ποιάν ἔννοιαν; Τί δέ σημαίνει ἐκκλησιολογικῶς τό «ἑτερόδοξοι» μέ τό ὁποῖο συνήθως τούς ἀποκαλοῦμε; ᾿Εκτός ἀπό τήν ἀνοχή καί τήν ἀγάπη, στά ὁποῖα εἶναι –καί πρέπει νά εἶναι– πολύ εὐαίσθητη ἡ ᾿Ορθοδοξία, τί ἀλήθεια ἐπιδιώκει στά πλαίσια τῆς οἰκουμενικῆς κινήσεως; Πῶς μπορεῖ νά συγχρονίσει καί νά ἐναρμονίσει τό δόγμα της στό χῶρο τοῦ προτεσταντικοῦ φιλελευθερισμοῦ καί ὑποκειμενισμοῦ; ῾Υπάρχει ἡ δυνατότητα ἑνός τέτοιου συγχρονισμοῦ; Καί ἄν κάποτε παραστεῖ ἀνάγκη νά θέσει αὐστηρά τήν ταυτότητά της, κάποιοι ἐκπρόσωποί της θά τό πράξουν χωρίς καιροσκοπικούς ἤ ἄλλους συναισθηματικούς ἐνδοιασμούς; Τό ποίμνιο περιμένει πολλά καί θά πρέπει νά τ᾿ ἀκούσει κάποτε ἐπίσημα ἀπό τά χείλη τῆς ποιμαίνουσας Μητέρας του!

321. Ματθ. 20,28. Μάρκ. 10,45.

322. Πράξ. 20,28· «προσέχετε οὖν ἑαυτοῖς καί παντί τῷ ποιμνίῳ ἐν ᾧ ὑμᾶς τό Πνεῦμα τό ῞Αγιον ἔθετο ἐπισκόπους, ποιμαίνειν τήν ᾿Εκκλησίαν τοῦ Θεοῦ». 1 Πέτρ. 5,2· «ποιμάνατε τό ἐν ὑμῖν ποίμνιον τοῦ Θεοῦ».

323. 1. Πέτρ. 5,3· «μηδ᾿ ὡς κατακυριευόντων τῶν κλήρων».

324. «῾Ο ποιμήν ὁ καλός τήν ψυχήν αὐτοῦ τίθησιν ὑπέρ τῶν προβάτων» (᾿Ιω. 10,11).

325. Ματθ. 5,13.

326. Τό αἱρετικό δόγμα τοῦ παπικοῦ πρωτείου καί ἀλαθήτου, ἄγνωστο στήν ἀρχαία ᾿Εκκλησία, στό ὁποῖο συγκλίνουν τόσες ἀνθρώπινες μωρίες αὐταρχισμοῦ καί φιλοπρωτίας καί τό ὁποῖον ἐκπροσωπεῖ μιά φθαρμένη ἐκκλησιολογία, ὑπῆρξε μιά μελανή στιγμή στήν ἱστορία τοῦ Χριστιανισμοῦ, πού ἀποξένωσε τά καλύτερα πνεύματα τῆς Δύσεως ἀπό τήν ᾿Εκκλησία (Παπική). Εἶναι δέ καί τό φοβερότερο ἀγκάθι τόσο στό σῶμα τοῦ θεολογικοῦ διαλόγου πού διεξάγεται σήμερα μεταξύ ᾿Ορθοδόξων καί Ρωμαιοκαθολικῶν, ὅσο καί στίς γενικότερες σχέσεις τους, πού τόσα δεινά ἐσώρευσε στήν ᾿Ορθόδοξη ᾿Ανατολή!

327. ᾿Ιω. 16,13.

328. Ματθ. 16,18.

329. «Σύ εἶ ὁ Χριστός ὁ Υἱός τοῦ Θεοῦ τοῦ ζῶντος» (Ματθ. 16,17).

330. Φιλιπ. 2,16.

331. «Καθώς καί ὁ Χριστός ἠγάπησε τήν ᾿Εκκλησίαν καί ἑαυτόν παρέδωκεν ὑπέρ αὐτῆς, ἵνα αὐτήν ἁγιάσῃ τῷ λουτρῷ τοῦ ὕδατος ἐν ρήματι, ἵνα παραστήσῃ αὐτήν ἑαυτῷ ἔνδοξον τήν ἐκκλησίαν, μή ἔχουσαν σπίλον ἤ ρυτίδα ἤ τι τῶν τοιούτων, ἀλλ᾿ ἵνα ᾖ ἁγία καί ἄμωμος» (᾿Εφ. 5,27).

332. Ματθ. 13,24–30.

333. Ματθ. 28,19.

334. ῾Η βραδύτητα αὐτή νά βρίσκεται ἄραγε στό σχέδιο τῆς προνοίας τοῦ Θεοῦ; ῎Ισως ναί, ἄν ἀποβλέψουμε στήν παραβολή τῆς ζύμης (Ματθ. 13,33. Λουκ. 13,21), μέ τήν ὁποίαν παρομοιάζει τή βασιλεία τῶν οὐρανῶν ὁ Κύριος. ῾Η ζύμη τήν ὁποίαν ἡ γυναίκα ἔκρυψε σέ «ἀλεύρου σάτα τρία» μέχρις ὅτου σιγά σιγά ζυμωθεῖ ὅλο τό φύραμα, ὑποδηλώνει τή βραδεῖα διείσδυση τοῦ εὐαγγελίου τῆς σωτηρίας σ᾿ ὁλόκληρη τήν οἰκουμένη. ῞Οπως ὅμως κι ἄν ἔχει τό πρᾶγμα, ἡ ᾿Εκκλησία ὀφείλει νά ἐνεργοποιεῖται πάντοτε, πράττουσα ὅ,τι εἶναι δυνατό διά τήν μετάδοση τοῦ Εὐαγγελίου σέ ὅλους τούς λαούς τῆς γῆς, οἱ ὁποῖοι σύμφωνα μέ τή θέληση τοῦ Κυρίου ἔχουν ἀναφαίρετο δικαίωμα μαθητεύσεώς τους στήν εὐαγγελικήν ἀλήθεια. ῾Η ὀλιγωρία στό ὑπέρτατο αὐτό χρέος συνιστᾶ μεγάλη παράλειψη, ἡ ὁποία θά εἶναι ὑπόλογη στό Δομήτορα τῆς ᾿Εκκλησίας Κύριον.

335. ᾿Εφ. 2,10.

336. 1 Τιμ. 6,20. 2 1,14.

337. Μερικοί μάλιστα ἀπό τούς σύγχρονους «προοδευτικούς» ὀρθόδοξους οἰκουμενιστές δέν διστάζουν νά χαρακτηρίσουν τήν ὁμολογία, ὅτι ἡ ᾿Ορθόδοξη ᾿Εκκλησία εἶναι ἡ πραγματική ᾿Εκκλησία τοῦ Χριστοῦ, ὡς «ναρκισσισμό», δηλαδή ἕνα εἶδος νοσηροῦ ἐγωκεντρικοῦ συναισθηματισμοῦ καί αὐτοερωτισμοῦ, σάν αὐτό πού συνέβη στό μυθολογικό Νάρκισσο, ὁ ὁποῖος βλέποντας στό νερό τό εἴδωλό του τό ἐρωτεύτηκε. ῎Αλλοι πάλι τή χαρακτηρίζουν ὡς «ἐπαρχιωτισμό», σάν κάτι τό ἀπομονωμένο, τό ξεκομμένο ἀπό τούς σύγχρονους ἐκκλησιολογικούς ρυθμούς, σεμνότυφο, στενόκαρδο καί φανατικό! Μέχρις αὐτοῦ τοῦ σημείου κινδυνεύει νά διαβρώσει τήν ὀρθόδοξη συνείδηση ὁ σύγχρονος παρδαλός οἰκουμενισμός! Αὐτά δέ καθ᾿ ἥν στιγμήν οἱ ὀρθόδοξοι καθηγητές τῆς Θεολογίας τοῦ παρελθόντος (τῆς περασμένης γενεᾶς) στό τέλος τῶν πρακτικῶν τῶν οἰκουμενικῶν διεκκλησιαστικῶν συνεδρίων δέν παρέλειπαν νά καταχωρήσουν τήν πίστη τους, ὅτι ἡ ᾿Ορθόδοξη ᾿Εκκλησία εἶναι ἡ μία, ἁγία, καθολική καί ἀποστολική ᾿Εκκλησία τοῦ ἱεροῦ Συμβόλου τῆς Πίστεως!

338. «Χάριτί ἐστε σεσωσμένοι» (᾿Εφ. 2,5).

339. ᾿Εφ. 2,3.

340. «Τῇ γάρ χάριτι ἐστε σεσωσμένοι διά τῆς πίστεως· καί τοῦτο οὐκ ἐξ ὑμῶν, Θεοῦ τό δῶρον» (᾿Εφ. 2,9).

341. «Οὕτω καί ὑμεῖς, ὅταν ποιήσητε πάντα τά διαταχθέντα ὑμῖν, λέγετε ὅτι δοῦλοι ἀχρεῖοι ἐσμεν, ὅτι ὅ ὀφείλομεν ποιῆσαι πεποιήκαμεν» (Λουκ. 17,10). ᾿Από τήν ἄποψη αὐτή βλέπουμε πόσον ἀνεδαφική εἶναι ἡ περί ὑπερτάκτων ἔργων θεωρία τῶν Ρωμαιοκαθολικῶν, στήν ὁποίαν στηρίζουν σειράν ἄλλων ἐκκλησιαστικῶν δογμάτων. Σύμφωνα μέ τή θεωρία αὐτή, ὁ πιστός ἔχει ἕνα ὁρισμένο κύκλο προσωπικῶν καθηκόντων, τά ὁποῖα εἶναι ὑποχρεωμένος νά ἐπιτελέσει διά τή σωτηρία του. Πέρα ὅμως ἀπό αὐτά ὑπάρχουν καί ἄλλα (παρθενία, μοναχική κλήση κ.λπ.), τά ὁποῖα δέν εἶναι ὑποχρεωμένος ὁ πιστός νά ἐπιτελέσει. Σέ περίπτωση δέ πού ἐλεύθερα τά ἀναλάβει, πράττει ἔργα ὑπέρτακτα, δηλαδή πάνω ἀπό τό κοινό καί συνηθισμένο μέτρο, τά ὁποῖα ἔχουν περισσεύουσαν ἀξιομισθία, τό πλεόνασμα τῆς ὁποίας δημιουργεῖ ἀπόθεμα χάριτος, γνωστό σάν ταμεῖο περισσευούσης ἀξιομισθίας τῶν ῾Αγίων. Αὐτό διαχειρίζεται ἡ ᾿Εκκλησία (ὁ Πάπας) κατά βούληση, διαθέτοντας μέρος τῆς χάριτος αὐτῆς σέ ἀσθενῆ καί ἀδύνατα μέλη της, τά ὁποῖα ἔχουν ἀνάγκη τῆς χάριτος τῶν ῾Αγίων διά τή σωτηρία τους. Στή βάση αὐτή στηρίζεται ἡ πρακτική τῶν λυσιποίνων ἀφέσεων (συγχωροχαρτίων), πού σέ παλαιότερες ἐποχές τόσο πολύ ἐσκανδάλισε τή χριστιανοσύνη, καί ἡ χρησιμοποίηση τῆς ἀξιομισθίας στό Ρ῟ἶὼὰὦ῏ἶἂ῟ἣ (καθαρτήριο πῦρ) πρός μετριασμό ἡ ὁλική ἄρση τῶν ποινῶν τῶν ψυχῶν πού κολάζονται, καθαιρόμενες, σ᾿ αὐτό.

342. ῾Ο Κύριος κανένα δέν ἐξανάγκασε νά τόν ἀκολουθήσει. ῎Αφησε τό ζήτημα ἀνοιχτό στήν ἐλεύθερη προαίρεση τοῦ ἀνθρώπου· «εἴ τις θέλει ὀπίσω μου ἐλθεῖν, ἀπαρνησάσθω ἑαυτόν καί ἀράτω τόν σταυρόν αὐτοῦ καί ἀκολουθείτω μοι» (Ματθ. 16,24). Αὐτό φυσικά δέν καθιστᾶ ἀνεύθυνο καί ἀσύδοτο τόν ἄνθρωπο, ὁ ὁποῖος σέ κάθε περίπτωση εἶναι ὑπόλογος ἐνώπιον τοῦ Θεοῦ γιά τήν ὁποιαδήποτε χρήση τοῦ δώρου τῆς λογικῆς ἐλευθερίας του.

343. Γιά τήν πείσμονα καί πωρωμένη ῾Ιερουσαλήμ ὁ Κύριος εἶπε· «῾Ιερουσαλήμ, ῾Ιερουσαλήμ, ἡ ἀποκτείνουσα τούς προφήτας καί λιθοβολοῦσα τούς ἀπεσταλμένους πρός αὐτήν· ποσάκις ἠθέλησα ἐπισυναγαγεῖν τά τέκνα σου ὅν τρόπον ἐπισυνάγει ὄρνις τά νοσσία ἑαυτῆς ὑπό τάς πτέρυγας καί οὐκ ἠθελήσατε. ᾿Ιδού ἀφίεται ὑμῖν ὁ οἶκος ὑμῶν ἔρημος» (Ματθ. 23,37).

344. Ρωμ. 9,17.

345. Ματθ. 20,16.

346. Ματθ. 7,13.

347. «῾Ο γάρ ἐσθίων καί πίνων ἀναξίως κρῖμα ἑαυτῷ ἐσθίει καί πίνει, μή διακρίνων τό σῶμα τοῦ Κυρίου» (1 Κορ. 11,29).

348. ῾Ο ἀριθμός ἑπτά τῶν μυστηρίων δέν ἀναφέρεται ρητῶς στήν ἁγία Γραφή. Αὐτό ἐξηγεῖται ἐκ τοῦ ὅτι ἡ θεία ἀποκάλυψη δέν ἐκφέρει συστηματικῶς τά ἱερά τῆς πίστεως δόγματα, ὥστε νά τά ἐξετάζει σφαιρικά σέ ὅλες τίς ἐπί μέρους λεπτομέρειες καί ἀναφορές τους. ᾿Αλλά καί στήν ἱερά Παράδοση δέν ἀναφέρεται ὁ καθορισμένος ἀριθμός (ἑπτά) τῶν μυστηρίων. Διά πρώτη φορά γίνεται μνεία αὐτοῦ τόν 13ον αἰῶνα ἀπό κάποιο μοναχό ᾿Ιώβ καί ἀπό τό Μιχαήλ Παλαιολόγο, ὁ ὁποῖος τό 1274 ὑπέβαλε στή σύνοδο τῆς Λυών ὁμολογίαν ἀριθμοῦσαν τά ἑπτά μυστήρια. ᾿Επειδή οἱ αἱρετικοί δέν ἔτυχε νά προσβάλουν τά ἱερά μυστήρια –ὅπως ἔκαναν σέ ἄλλα δόγματα– ἡ ᾿Εκκλησία δέν ἔλαβε ἀφορμή νά ὁρίσει ἐπίσημα τόν ἀριθμό τους. Τό ἴδιο καί μέ τούς ἱερούς Πατέρες τῆς ᾿Εκκλησίας, οἱ ὁποῖοι, ἄν καί ἐγνώριζαν καί τά ἑπτά μυστήρια, ὅμως ἀναφέρουν μόνον ἐκεῖνα τά ὁποῖα εἶχαν ἄμεση σχέση μέ τίς ἀνάγκες τοῦ ποιμαντικοῦ ἔργου τους. ῞Οτι ὅμως ἡ ᾿Εκκλησία ἀνέκαθεν κρατοῦσε ὅλα τά ἱερά της μυστήρια, ἀποδεικνύεται ἀπό τά ἀρχαῖα λειτουργικά βιβλία καί τά εὐχολόγιά της, ὅπου ὑπάρχει ἡ τάξη τελετουργίας καί τῶν ἑπτά ἐκκλησιαστικῶν μυστηρίων. Αὐτό μαρτυρεῖται καί στή λειτουργική πράξη τῶν μονοφυσιτικῶν καί Νεστοριανικῶν αἱρέσεων, πού ἀποκόπηκαν ἀπό τήν ᾿Ορθόδοξη ᾿Εκκλησία τόν Ε´ αἰῶνα, οἱ ὁποῖες κρατοῦν καί ὁμολογοῦν ὅλες τόν ἀριθμό ἑπτά τῶν μυστηρίων.

349. ῾Η «οἰκονομία» εἶναι μέτρο φιλάνθρωπο στό ὁποῖο προσφεύγει ἡ ᾿Εκκλησία γιά ν᾿ ἀντιμετωπίσει ποικίλα προβλήματα τοῦ πνευματικοῦ ἔργου της, σέ ὅσες περιπτώσεις κρίνει ὅτι ἡ προσωρινή παρέκκλιση ἀπό τή δογματική της ἀκρίβεια ἐξυπηρετεῖ τό πνευματικό συμφέρον της ἤ ἀποτρέπει μεγαλύτερο κακό στή ζωή καί τίς σχέσεις τοῦ ποιμνίου της. Τό μέτρο αὐτό χρησιμοποιεῖ ἀπό πολύ παλαιά ἡ ᾿Εκκλησία. Μέ αὐτό στήν ἀρχαία ᾿Εκκλησία οἱ ἅγιοι Πατέρες ἀντιμετώπιζαν τό κῦρος τῶν μυστηρίων τῶν αἱρετικῶν, στίς περιπτώσεις πού αὐτοί ἤθελαν νά γυρίσουν στούς κόλπους της. Φυσικά ὅταν πρόκειται διά ζητήματα αὐστηρῶς δογματικά ἡ οἰκονομία δέν μπορεῖ νά χρησιμοποιηθεῖ καί ὁ λόγος εἶναι προφανής. Σέ μιά τέτοια περίπτωση φθείρεται ἡ ἀλήθεια τῆς ᾿Εκκλησίας, ἐπί τῆς ὁποίας στηρίζεται ἡ ὅλη ζωή καί ἡ ὑπόστασή της. Περί οἰκονομίας βλέπε, ῾Αμίλκα ᾿Αλιβιζάτου, ῾Η Οἰκονομία κατά τό Κανονικόν Δίκαιον τῆς ᾿Ορθοδόξου ᾿Εκκλησίας. ᾿Αθῆναι 1949. ῾Ιερ. Κοτσώνη, Προβλήματα τῆς ᾿Εκκλησιαστικῆς Οἰκονομίας. ᾿Αθῆναι 1957.

350. «῞Οσοι εἰς Χριστόν ἐβαπτίσθητε, Χριστόν ἐνεδύσασθε», ψάλλει ἡ ᾿Εκκλησία μας.