ΟΜΙΛΙΑ Δ'

ΕΙΣ ΤΟ ΕΥΑΓΓΕΛΙΟΝ ΤΗΣ ΔΕΥΤΕΡΑΣ ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣ

καί περί εὐσπλαγχνίας καί εὐποιΐας

Τῇ μέν παρελθούσῃ Κυριακῇ μνήμην ἐποιεῖτο ἡ Ἐκκλησία τῆς τοῦ Θεοῦ περί ἡμᾶς ἀνεικάστου φιλανθρωπίας, διά τῆς τοῦ σεσωσμένου ἀσώτου παραβολῆς. Τῇ δέ παρούσῃ διδάσκει περί τῆς μελλούσης τοῦ Θεοῦ φρικωδεστάτης κρίσεως, καλῶς τῇ τάξει χρωμένη, καί ταῖς προφητικαῖς ἀκολουθοῦσα φωναῖς˙ «ἔλεον γάρ», φησί, «καί κρίσιν ᾄσομαί σοι Κύριε», καί «ἅπαξ ἐλάλησεν ὁ Θεός, δύο ταῦτα ἤκουσα, ὅτι τό κράτος τοῦ Θεοῦ, καί σοῦ Κύριε τό ἔλεος, ὅτι σύ ἀποδώσεις ἑκάστῳ κατά τά ἔργα αὐτοῦ».

(σελ. 110) Τό ἔλεος οὖν καί ἡ μακροθυμία προηγεῖται τῆς θείας κρίσεως˙ πᾶσαν γάρ ἀρετήν ὁ Θεός ἐν ἑαυτῷ προέχων καί περιέχων, καί δίκαιος ἐνταυτῷ καί ἐλεήμων ὤν, ἐπειδή τῇ κρίσει τό ἔλεος οὐ συνέρχεται, κατά τό γεγραμμένον, «πτωχόν ἐν κρίσει μή ἐλεήσῃς», εἰκότως διένεμεν ὁ Θεός ἑκάτερα τούς καιρούς˙ τόν μέν παρόντα μακροθυμίας τάξας καιρόν, ἀνταποδόσεως δέ τόν μέλλοντα. Καί διά τοῦτο τά ἐπί τῆς ἱερᾶς Ἐκκλησίας τελούμενα οὕτω διέθηκεν ἡ τοῦ Πνεύματος χάρις, ἵνα τοῦτο μαθόντες ἡμεῖς, ὅτι τήν ἐπί τοῖς ἁμαρτήμασι συγγνώμην ἀπό τῶν ἐνταῦθα λαμβάνομεν, σπεύσωμεν ἔτι τῷ βίῳ περιόντες τούτῳ, τοῦ αἰωνίου τυχεῖν ἐλέους, καί τῆς θείας ἀξίους ἑαυτούς ποιῆσαι φιλανθρωπίας˙ ἐκείνη γάρ ἡ κρίσις ἀνήλεός ἐστι τῷ μή ποιήσαντι ἔλεος.

Περί μέν οὖν τῆς ἀνεικέστου τοῦ Θεοῦ περί ἡμᾶς εὐσπλαγχνίας, προλαβόντες ἔναγχος προεθέμεθα, σήμερον δέ περί τῆς δευτέρας τοῦ Χριστοῦ παρουσίας ἡμῖν ὁ λόγος, καί τῆς κατ᾿ αὐτήν φρικωδεστάτης κρίσεως, καί τῶν κατ᾿ αὐτήν ἀπορρήτως τελεσθησομένων, «ἅ ὀφθαλμός οὐκ εἶδε, καί οὖς οὐκ ἤκουσε καί ἐπί καρδίαν ἀνθρώπου οὐκ ἀνέβη», θείου Πνεύματος ἄμοιρον, μή μόνον τήν ἀνθρωπίνην αἴσθησιν, ἀλλά καί νοῦν καί λόγον ὑπερβαίνοντα τόν ἀνθρώπινον˙ εἰ γάρ καί αὐτός ἐστιν ὁ πάντα εἰδώς, καί κρίνειν μέλλων πᾶσαν τήν γῆν, ὁ διδάσκων περί τούτων ἡμᾶς, ἀλλά συγκαταβαίνει τῇ δυνάμει τῶν διδασκομένων, συμμέτρους τούς λόγους ἀποδιδούς˙ διά τοῦτο καί ἀστραπή, καί νεφέλαι, καί σάλπιγξ, καί θρόνος, καί τά ὅμοια τούτοις εἰσάγεται, καίτοι καινούς οὐρανούς, (σελ. 112) καί καινήν γῆν κατά τό ἐπάγγελμα αὐτοῦ προσδοκῶμεν, τῶν νῦν ὄντων ἀλλοιουμένων.

Εἰ δέ καί λεγόμενα μόνον, καί συγκαταβατικῶς οὕτω λεγόμενα, φρίκης καί δέους τήν ψυχήν τῶν συνετῶς ἀκουόντων πληροῖ, τίς ὑποίσει τότε τῶν πραγμάτων αὐτῶν τελουμένων; Ποταπούς δέ δεῖ ἡμᾶς εἶναι ἐν ἁγίαις ἀναστροφαῖς καί εὐσεβείαις, προσδοκῶντας τήν παρουσίαν τῆς τοῦ Θεοῦ ἡμέρας; δι᾿ ἥν ὡς ὁ θεῖος Πέτρος φησίν, «οὐρανοί μέν πυρούμενοι λυθήσονται, στοιχεῖα δέ καυσούμενα τήκεται˙ γῆ δέ καί τά ἐν αὐτῇ ἔργα κατακαήσεται». Πρό δέ τούτων ἡ βαρύτατη τοῦ ἀντιχρίστου κατά τῆς πίστεως ἔσται παρουσία τε καί ἐπήρεια, ἥτις εἰ μή ἐκολοβώθη χρόνον ὀλίγον συγχωρηθεῖσα, οὐκ ἄν ἐσώθη πᾶσα σάρξ, ὡς ὁ Κύριος ἐν τοῖς Εὐαγγελίοις φησί˙ διό καί τοῖς οἰκείοις παραγγέλει, λέγων˙ ἀγρυπνεῖτε οὖν ἐν παντί καιρῷ δεόμενοι, ἵνα καταξιωθῆτε ἐκφυγεῖν πάντα τά μέλλοντα γίνεσθαι, καί σταθῆναι ἔμπροσθεν τοῦ Υἱοῦ τοῦ ἀνθρώπου».

Φρίκης μέν οὖν ὑπερβαλλούσης πάντα ἐκεῖνα γέμει, ἀλλά τοῖς ἐν ἀπιστίᾳ καί ἀδικίᾳ καί ρᾳθυμίᾳ τόν ἑαυτόν βίον ἀναλίσκουσι, καί τῶν εἰρημένων ἀπειλεῖται δεινότερα, καθάπερ αὐτός ὁ Κύριος λέγει, ὅτι˙ «τότε κλαύσονται πᾶσαι αἱ φυλαί τῆς γῆς». Φυλαί δέ εἰσι τῆς γῆς, οἱ μή τῷ ἐξ οὐρανοῦ ἐλθόντι πειθαρχήσαντες, μηδέ τόν οὐράνιον εἰδότε καί ἐπικαλούμενοι Πατέρα, μηδέ πρός τοῦτον διά τῆς τῶν ἔργων ὁμοιότητος ἀναφέροντες τό γένος. Καί πάλιν, (σελ. 114) «ὡς παγίς ἐπελεύσεται ἡ ἡμέρα ἐκείνη ἐπί πάντας τούς καθημένους ἐπί πρόσωπον πάσης τῆς γῆς, τουτέστι, τούς ἐν κραιπάλῃ καί μέθῃ καί τρυφαῖς καί μερίμναις βιωτικαῖς, τῇ γῇ καί τοῖς γηΐνοις προσηλωμένους, καί προσανέχοντας ὁλοσχερῶς τοῖς φαινομένοις κατ᾿ αἴσθησιν εὐπρεπέσι, πλούτῳ καί δόξῃ καί ἡδονῇ˙ διά μέν γάρ τοῦ προσώπου τῆς γῆς τό φαινόμενον ἐπίχαρι ταύτης ἠνίξατο, διά δέ τοῦ καθῆσθαι αὐτούς εἰπεῖν, τήν ἐπίμονον αὐτῶν καί ἐνδιάθετον προσεδρείαν. Συνάπτει δέ διά τῶν τοιούτων λόγων τούς ἀμετανοήτως εἰς τέλος ἁμαρτῶντας τοῖς ἀσεβέσιν, ὡς καί Ἠσαΐας προηγόρευσεν, ὅτι˙ «ἐκκαυθήσονται οἱ ἄνομοι καί οἱ ἁμαρτωλοί ἅμα, καί οὐκ ἔσται ὁ σβέσων». Ἡμῶν δέ τό πολίτευμα ἐν οὐρανοῖς ὑπάρχει, ἀφ᾿ ὧν καί σωτῆρα ἀπεκδεχόμεθα», φησίν ὁ ἀπόστολος καί «ὑμεῖς ἐκ τοῦ κόσμου τούτου οὐκ ἐστέ», πρός τούς ἰδίους μαθητάς ἔλεγεν ὁ Κύριος, πρός οὕς πάλιν φησίν, ὅτι «τούτων πάντων τελουμένων ἀνακύψατε καί ἐπάρατε τάς κεφαλάς ὑμῶν, ὅτι ἐγγίζει ἡ ἀπολύτρωσις ὑμῶν».

Ὁρᾶτε ὡς κατά Χριστόν ζῶντες ἐπί τοῖς εὐθύς μετ᾿ ἐκεῖνα γινομένοις χαρᾶς καί παρρησίας ἀφάτου πληροῦνται, οἱ δέ κατά σάρκα ζῶντες, αἰσχύνης καί ὀδύνης καί κατηφείας; Καθά καί ὁ Παῦλος βοᾷ λέγων, «ὁ Θεός ἀποδώσει ἑκάστῳ κατά τά ἔργα αὐτοῦ», τοῖς μέν καθ᾿ ὑπομονήν ἔργου ἀγαθοῦ δόξαν καί τιμήν καί ἀφθαρσίαν ζητοῦσι, ζωήν αἰώνιον, τοῖς δέ ἀπειθοῦσι μέν τῇ ἀληθείᾳ, πειθομένοις δέ τῇ κακίᾳ θυμός καί ὀργή, θλίψις καί στενοχωρία (σελ. 116) ἐπί πᾶσαν ψυχήν ἀνθρώπου, τοῦ κατεργαζομένου τό κακόν». Ἐπί μέν γάρ τοῦ Νῶέ ποτε, τῆς ἁμαρτίας αὐξηνθείσης, καί παντός τοῦ ἀνθρωπίνου σχεδόν γένους ἐπικρατησάσης, κατακλυσμός γέγονεν ὑπό Θεοῦ, ἐκτρίβων πᾶσαν πνοήν, τοῦ δικαίου μόνου πανοικί φυλαχθέντος πρός δευτέρου κόσμου γένεσιν. Καί μετ᾿ αὐτῶν πάλιν τήν κακίαν ὑλομανοῦσαν κατά μέρος ὁ Θεός ὑπετέμνετο, πυρί μέν τούς Σοδομίτας ἀποτεφρώσας, θαλάσσῃ δέ τούς Φαραωνίτας ἐξαισίως καταποντίσας, Ἰουδαίων δέ τό πάντολμον γένος λιμῷ καί στάσει καί νόσοις καί ποιναῖς ἐξαναλώσας πικραῖς.

Οὐ μήν τοῖς αὐστηροῖς φαρμάκοις καί ἰατρείας ὁ κοινός ἰατρός ὑπέρ τοῦ γένους ἡμῶν χρησάμενος, τά ἱλαρά καί μεθ᾿ ἡδονῆς ὠφελοῦντα παρῆκεν, ἀλλ᾿ ἤγειρε πατέρας, ἔδειξε προφήτας, ἐτέλεσε σημεῖα, νόμον ἔδωκεν, ἀγγέλους ἐπέστησεν. Ἐπεί δέ καί ταῦτα ἠσθένει πρός τήν ἄσχετον τῆς ἡμετέρας κακίας φοράν, αὐτό τό μέγα ἴαμα τό καταπαῦον ἁμαρτίας μεγάλας, αὐτός ὁ τοῦ Θεοῦ λόγος κλίνας οὐρανούς ἐπί τήν γῆν κατῆλθε˙ καί τά πάντα καθ᾿ ἡμᾶς γεγονώς, χωρίς ἁμαρτίας, κατήργησε τήν ἁμαρτίαν ἐν ἑαυτῷ, καί ἡμᾶς ἐνισχύσας τό κέντρον ἐκείνης ἤμβλυνε, καί τούς ἀρχηγούς καί συνεργούς αὐτῆς παρεδειγμάτισεν ἐν τῷ σταυρῷ, διά τοῦ θανάτου καταργήσας τόν τό κράτος ἔχοντα τοῦ θανάτου.

Καί ὡς ἐπί Νῶε τούς ἁμαρτωλούς δι᾿ ὕδατος, οὕτω τήν ἁμαρτίαν κατακλύσας ὕστερον διά τῆς οἰκείας δικαιοσύνης καί χάριτος, ἑαυτόν ἀνέστησεν ἀθάνατον, οἷόν τι σπέρμα καί ἀπαρχήν τοῦ αἰνίου κόσμου, καί δεῖγμα καί παράστασιν τῆς ἀψευδῶς (σελ. 118) ἐλπιζομένης ἡμῖν ἀναστάσεως. Ἀναστάς δέ, καί εἰς οὐρανούς ἀναληφθείς, Ἀποστόλους εἰς πᾶσαν ἐξαπέστειλε τήν οἰκουμένην, μαρτύρων στίφος οὐκ εὐαρίθμητον προεβάλλετο, διδασκάλων προεστήσατο πληθύν, ἐκκλησίας ὁσίων ἔδειξεν. Ἐπεί δέ πάντα πάλιν ποιήσας, καί μηδέν καταλείψας τῶν δεόντων γενέσθαι, τήν κακίαν εἶδε πάλιν τῷ αὐτεξουσίῳ τῆς ἡμῶν προαιρέσεως ἐπί τοσοῦτον κορυφουμένην, μᾶλλον δέ τότε ἀρθησομένην θεάσεται, ὡς καί τῷ Ἀντιχρίστῳ προσκυνῆσαι τούς ἀνθρώπους τηνικαῦτα καί ὑπακοῦσαι, αὐτόν τόν ἀληθῆ Θεόν καί τόν αὐτοῦ ἀληθῆ καταλιπόντας Χριστόν, αὐτός αὖθις ἐξ οὐρανῶν ἐπελεύσεται μετά δυνάμεως καί δόξης πολλῆς, οὐκέτι μακροθυμήσων, ἀλλά τιμωρήσων τούς διά τῶν πονηρῶν ἔργων θησαυρίσαντας ἑαυτοῖς τήν ὀργήν ἐν τῷ καιρῷ τῆς μακροθυμίας αὐτοῦ. Καί τούς μέν ἀνιάτως ἔχοντας, ὡς μέλη σεσηπότα τῶν ὑγιαινόντων ἀποτεμούμενος, καί τῷ πυρί παραδώσων, τούς δέ οἰκείους αὐτῷ τῆς ἐπηρείας καί συναυλίας τῶν πονηρῶν ἀνθρώπων ἐκλυτρωσόμενος, καί τῆς τῶν οὐρανῶν βασιλείας κληρονόμους ἀπεργασόμενος.

Εὐθύς οὖν μετά τήν τοῦ ἀντιχρίστου βδελυράν παρρησίαν κλονήσει τά πάντα, ὁ συστήσας τά πάντα˙ κατά τό διά τοῦ προφήτου εἰρημένον, ὅτι «ἔτι ἅπαξ ἐγώ σείω οὐ μόνον τήν γῆν, ἀλλά καί τόν οὐρανόν». Εὐθύς οὖν κλονεῖ τόν κόσμον, καί λύει τόν ἀνωτάτω τοῦ παντός ὄρον, καί συμπτύσσει τό οὐράνιον κύτος, καί τήν γῆν πυρί μίγνυσι, καί συγχεῖ τό πᾶν, κάτωθεν μέν ἀναμοχλεύων τούς παγκοσμίους ὡς εἰπεῖν θεμελίους, ἄνωθεν δέ τῶν ἄστρων τό πλῆθος, οἷόν τινας ἀμυθήτους πρηστῆρας, ἐπί τάς κεφαλάς πέμπων τῶν θεοποιησάντων τόν πονηρόν, ἵνα δι᾿ αὐτῶν πρῶτον (σελ. 120) τιμωρηθῶσιν οἱ τῷ ἀντιχρίστῳ πιστεύσαντες, οἷς τόν νοῦν προσηλώθησαν, καί δι᾿ ἅ ὡς Θεῷ τῷ ἀντιθέῳ ἐπείσθησαν. Ἔπειτα μετά δόξης αὐτός ἐπιφανείς ἀφάτου, δι᾿ εὐσήμου σάλπιγγος, ὡς δι᾿ ἐμφυσήματός ποτε τόν προπάτορα, πάντας ζωώσει, καί ἐνώπιον αὐτοῦ παραστήσει ζῶντας τούς ἀπ᾿ αἰῶνος νεκρούς. Καί τούς μέν ἀσεβεῖς οὐκ ἄξει εἰς κρίσιν, οὐδέ λόγου ἀξιώσει τινός˙ οὐδέ γάρ ἀναστήσονται ἀσεβεῖς ἐν κρίσει κατά τό γεγραμμένον, ἀλλ᾿ ἐκ κατακρίσει.

Προθήσει δέ εἰς κρίσιν τά ἡμέτερα πάντα, κατά τήν σήμερον ἀναγινωσκομένην τοῦ εὐαγγελίου φωνήν˙ «ὅταν γάρ», φησίν, «ἔλθῃ ὁ Υἱός τοῦ ἀνθρώπου ἐν τῇ δόξῃ αὐτοῦ, καί πάντες οἱ ἅγιοι ἄγγελοι μετ᾿ αὐτοῦ». Ἐπί μέν γάρ τῆς προτέρας αὐτοῦ παρουσίας ἐκρύπτετο ἡ δόξα τῆς αὐτοῦ θεότητος ὑπό τήν σάρκα, ἥν ἐξ ἡμῶν ὑπέρ ἡμῶν ἀνέλαβε˙ νῦν δέ κρύπτεται πρός τόν Πατέρα ἐν τῷ οὐρανῷ μετά τῆς ὁμοθέου σαρκός, τότε δέ πᾶσαν ἐκκαλύψει τήν δόξαν˙ ἀπό γάρ ἀνατολῶν ἕως δυσμῶν φανεῖται λάμπων, ἀκτῖσι θεότητος περιαυγάζων τά πέρατα, παγκοσμίου καί ζωοποιοῦ σάλπιγγος περιηχούσης, καί συγκαλούσης ἅμα πρός αὐτόν τά πάντα. Καί τούς ἀγγέλους ἐπήγετο μέν καί πρότερον, ἀλλ᾿ ἀφανῶς, ἐπέχων τόν αὐτῶν ζῆλον κατά τῶν θεομαχούντων˙ ὕστερον δέ ἐμφανῶς ἥξει καί οὐ παρασιωπήσεται, ἀλλά καί ἐλέγξει καί παραδώσει ταῖς ποιναῖς τούς ἀπειθεῖς.

«Ὅταν οὖν ἔλθῃ ὁ Υἱός τοῦ ἀνθρώπου ἐν τῇ δόξῃ αὐτοῦ, καί πάντες οἱ ἅγιοι ἄγγελοι μετ᾿ αὐτοῦ, τότε», φησί, «καθίσει ἐπί θρόνου δόξης αὐτοῦ». Οὕτω γάρ καί ὁ Δανιήλ προεῖδε καί προεῖπεν˙ «ἰδού» γάρ φησί, «θρόνοι ἐτέθησαν, καί Παλαιός Ἡμερῶν (σελ. 122) ἐκάθισε˙ καί εἶδον ὡς υἱόν ἀνθρώπου ἐρχόμενον ἐπί τῶν νεφελῶν τοῦ οὐρανοῦ, καί ἕως τοῦ παλαιοῦ τῶν ἡμερῶν ἔφθασε, καί αὐτῷ ἐδόθη πᾶσα καί ἡ τιμή καί ἡ ἐξουσία˙ χίλιαι χιλιάδες ἐλειτούργουν αὐτῷ, καί μύριαι μυριάδες παρειστήκεισαν αὐτῷ»˙ ᾧ συμφώνως καί τό ἱερόν εὐαγγέλιον τότε, φησί, «συναχθήσονται πάντα τά ἔθνη ἔμπροσθεν αὐτοῦ˙ καί ἀφοριεῖ αὐτούς ἀπ᾿ ἀλλήλων, ὥσπερ ὁ ποιμήν ἀφορίζει τά πρόβατα ἀπό τῶν ἐριφίων». Πρόβατα τούς δικαίους καλεῖ ὡς πραεῖς καί ἐπιεικεῖς καί βαδίσαντας τήν λείαν καί ὑπ᾿ αὐτοῦ τετριμμένην ὁδόν τῶν ἀρετῶν, καί ὡς ἀφομοιωμένους αὐτῷ˙ ἐπεί καί αὐτόςἀμνός ἐκλήθη παρά τοῦ Προδρόμου καί Βαπτιστοῦ, «ἴδε ὁ ἀμνός τοῦ Θεοῦ», λέγοντος, «ὁ αἴρων τήν ἁμαρτίαν τοῦ κόσμου». Ἐρίφους δέ καλεῖ τούς ἁμαρτωλούς ὡς θρασεῖς καί ἀτάκτους, καί κατά κρημνῶν φερομένους τῆς ἁμαρτίας˙ καί τούς μέν, φησί, στήσει ἐκ δεξιῶν, ὡς καί δεξιῶν ἐργάτας ἔργων, τούς δέ μή τοιούτους ἐκ τῶν εὐωνύμων. «Τότε ἐρεῖ ὁ Βασιλεύς», φησί, καί οὐ προσέθηκε τίς, ἤ τίνων βασιλεύς, ὡς οὐδενός ὄντος ἑτέρου, πλήν αὐτοῦ˙ εἰ γάρ καί ἐκεῖ πολλοί κύριοι καί βασιλεῖς, ἀλλ᾿ εἷς ὄντως Κύριος, εἷς βασιλεύς, ὁ φύσει τοῦ παντός δεσπότης. Ἐρεῖ τοίνυν τότε τοῖς ἐκ δεξιῶν αὐτοῦ ὁ μόνος βασιλεύς˙ «δεῦτε οἱ εὐλογημένοι τοῦ Πατρός μου κληρονομήσατε τήν ἡτοιμασμένην ὑμῖν βασιλείαν ἀπό καταβολῆς κόσμου».

Ὄντως πρός τοῦτο ἔβλεπεν ἡ ἀπ᾿ ἀρχῆς καταβολή τοῦ κόσμου˙ καί διά τοῦτο τό τέλος ἡ ἐπουράνιος ἐκείνη καί ἀρχαιοτάτη τοῦ Πατρός βουλή, καθ᾿ ἥν ὁ τῆς μεγάλης βουλῆς τῆς τοῦ Πατρός ἄγγελος, οὐ κατ᾿ εἰκόνα μόνον, ἀλλά καί καθ᾿ ὁμοίωσιν οἰκείαν (σελ. 124) ἀπειργάσατο ζῶον τόν ἄνθρωπον, ἵνα δυνηθῇ ποτε χωρῆσαι τήν μεγαλειότητα τῆς θείας βασιλείας, τήν μακαριότητα τῆς θείας κληρονομίας, τήν τελειότητα τῆς τοῦ ἀνωτάτω Πατρός εὐλογίας, δι᾿ ἥν πάντα ἐγένετο τά ὁρατά καί τά ἀόρατα˙ οὐ γάρ εἶπε τοῦ αἰσθητοῦ κόσμου, ἀλλ᾿ ἀπροσδιορήστως τοῦ κόσμου, ὅσος οὐράνιος, καί ὅσος ἐπίγειος. Οὐχ οὗτος δέ μόνον, ἀλλά καί ἡ θεία καί ἀπόρρητος κένωσις, ἡ θεανδρική πολιτεία, τά σωτήρια πάθη, τά μυστήρια πάντα˙ διά τοῦτο τό τέλος προμηθῶς καί πανσόφως προῳκονόμηται, ὡς ἄν, ὁ διά τούτων ἐν τοῖς παροῦσι πιστός ἀναφανείς, ἀκούςῃ παρά τοῦ Σωτῆρος˙ «εὖ δοῦλε ἀγαθέ, ἐπί ὀλίγα ἦς πιστός, ἐπί πολλῶν σε καταστήσω, εἴσελθε εἰς τήν χαράν τοῦ Κυρίου σου». Δεῦτε οὖν φησι, κληρονομήσατε καί τόν ἐνεστῶτα καί μένοντα καί ἐπουράνιον κόσμον, οἱ τῷ ἐπιγείῳ καί φθαρτῷ καί παραρρέοντι κόσμῳ καλῶς κατ᾿ ἐμήν χρησάμενοι γνώμην. «Ἐπείνασα γάρ, καί ἐδώκατέ μοι φαγεῖν, ἐδίψησα, καί ἐποτίσατέ με, ξένος ἤμην, καί συνηγάγετέ με, ἐν φυλακῇ ἤμην, καί ἤλθετε πρός με».

Ἐνταῦτα ζητεῖται τίνος ἕνεκα τῆς ἐλεημοσύνης ἐμνήσθη μόνης, καί ταύτης ἕνεκα τήν εὐλογίαν καί τήν κληρονομίαν καί τήν βασιλείαν ἔδωκε ἐκείνην. Ἀλλ᾿ οὐ ταύτης ἐμνήσθη μόνης τοῖς μετά συνέσεως ἀκούουσιν˙ ἐπεί γάρ ἀνωτέρω τούς αὐτῆς ἐργάτας πρόβατα ἐκάλεσεν, ἀπό τῆς κλήσεως ταύτης, τήν τε πρός αὐτόν ὁμοίωσιν καί πᾶσαν ἀρετήν ἐμαρτύρησεν αὐτοῖς καί ὡς ἕτοιμοι διηνεκῶς ἦσαν εἰς τόν ὑπέρ τοῦ καλοῦ θάνατον˙ καθάπερ καί αὐτός ὡς πρόβατον ἐπί σφαγήν ἤχθη καί ὡς ἀμνός ἐναντίον τοῦ κείροντος αὐτόν ἄφωνος, κατά τό γεγραμμένον.

(σελ. 126) Τούτοις οὖν καί αὐτοῖς οὖσι προσεπιφημίζει τήν εὐποιΐαν δεῖ γάρ καί ταύτην δεῖγμα καί καρπόν οὖσαν τῆς ἀγάπης, ὥσπέρ τινα κεφαλήν ὑπερκειμένην ἔχειν τῶν ἄλλων ἁπασῶν ἀρετῶν τόν μέλλοντα κληρονομεῖν τήν ἀΐδιον βασιλείαν ἐκείνην. Ὅ καί διά τῆς παραβολῆς τῶν δέκα παρθένων ἔδειξεν ὁ Κύριος˙ οὐδέ γάρ αἱ τυχοῦσαι εἰς τόν θεῖον εἰσάγονται νυμφῶνα, ἀλλ᾿ αἱ παρθενίᾳ κεκοσμημέναι, ἥτις οὐκ ἄν κατορθωθείη χωρίς ἀσκήσεως καί ἐγκρατείας καί πολλῶν καί ποικίλων τῶν κατ᾿ ἀρετήν ἀγώνων, ἔτι γε μήν καί λαμπάδας ταῖν χεροῖν κατέχουσαι, τόν οἰκεῖον νοῦν καί τήν ἐν αὐτῷ ἐμμέριμνον γνῶσιν, τῷ πρακτικῷ τῆς ψυχῆς, ὅ δηλοῦται διά τῶν χειρῶν, ἐποχουμένην καί ὑπανεχομένην, καί τῷ Θεῷ ἀνακειμένην διά βίου, καί συνημμένην ταῖς ἐκεῖθεν λάμψεσι. Δεῖ δέ ὅμως καί τοῦ ἐλαίου δαψιλοῦς, ὥστε διαρκεῖν ἡμμένας. Ἔλαιον δέ ἐστιν ἡ ἀγάπη, κορυφή τῶν ἀρετῶν οὖσα. Ὥσπερ οὖν, ἄν καί θεμελίους ὑποθῇς καί ἐποικοδομήσῃς τούς τοίχους, οὐκ ἐπιθῇς δέ τόν ὄροφον, ἄχρηστα πάντα ἀφῆκας ἐκεῖνα, τόν αὐτόν τρόπον ἄν πᾶσαν ἀρετήν κτήσῃ, μή προσκτήσῃ δέ τήν ἀγάπην, πᾶσαι ἐκεῖναι ἄχρηστοι καί ἀνόνητοι˙ καί ὁ τῆς οἰκίας δέ ὄροφος χωρίς τῶν αὐτόν ὑπανεχόντων ἐποικοδομηθῆναι οὐ δύναται.

Τοῖς τοιούτοις τοίνυν καί ὁ Κύριος τήν οἰκείαν παρέχει κληρονομίαν, οἵτινες τάς ἄλλας ἀρετάς διά τῶν τῆς ἀγάπης ἔργων ἐπεσφραγίσαντο˙ καί ἤ δι᾿ ἀνεπιλήπτου βίου πρός αὐτήν ἀνέδραμον ἤ διά μετανοίας πρός αὐτήν κατέφυγον˙ ὧν τούς μέν υἱούς ἐγώ καλῶ, ὡς τῆς ἐκ Θεοῦ ἀναγεννήσεως φύλακας, τούς δέ (σελ. 128) μισθίους ὡς διά τῶν τῆς μετανοίας πολυειδῶν ἱδρώτων καί τῆς ταπεινώσεως, οἷα μισθόν τήν χάριν ἐπανακαλουμένους.

Διό καί πολυειδῶς τά τῆς κρίσεως πρότερον ἐν τοῖς θείοις Εὐαγγελίοις ἐξηγησάμενος, ὕστερον προήγαγε τά τῆς ἀγάπης, ὡς τάς ἐκεῖ προκατηριθμημένας ἀρετάς, ἤ τελειούσης ἤ ἐπαναγαγούσης. Ἀλλ᾿ οἱ δίκαιοι ἀποκριθήσονται λέγοντες˙ «Κύριε, πότε σέ εἴδομεν πεινῶντα, καί ἐθρέψαμεν, ἤ διψῶντα καί ἐποτίσαμεν; πότε δέ σε εἴδομεν ξένον, καί συνηγάγομεν, ἤ γυμνόν, καί περιεβάλομεν; πότε δέ σε εἴδομεν ἀσθενῆ ἤ ἐν φυλακῇ, καί ἤλθομεν πρός σέ;». Ὁρᾶτε καί δικαίους καλουμένους τούς ἐκ δεξιῶν; οὐκοῦν ἀπό δικαιοσύνης καί μετά δικαιοσύνης αὐτοῖς ὁ ἔλεος. Ὁρᾶτε δέ καί ἑτέραν ἀρετήν τήν ταπείνωσιν προσμαρτυρουμένην τοῖς δικαίοις τῷ πληρώματι τῆς ἀγάπης, οἷόν τι περιτείχισμα καιρίως ἀνεγηγερμένον; Ἀνάξιοι γάρ εἶναι τῆς ἀναρρήσεως καί τῶν ἐπαίνων ἰσχυρίζονται, ὡς μηδέν ἀγαθόν πράξαντες, οἱ μηδέν ἄπρακτον ἀφεῖναι μαρτυρούμενοι.

Διά τοῦτο, οἶμαι, καί χρηματίζει παρρησίᾳ τούτοις ὁ Κύριος, ἵνα τοιοῦτοι ἀναφανῶσι καί τῇ ταπεινώσει ἀνυψωθῶσι καί χάριν εὕρωσι δικαίως παρ᾿ αὐτοῦ, δαψιλῆ ταύτην τοῖς ταπεινοῖς παρέχοντος, «Κύριος γάρ ὑπερηφάνοις ἀντιτάσσεται, ταπεινοῖς δέ δίδωσι χάριν», ὅς καί νῦν πρός αὐτούς φησιν˙ «ἀμήν λέγων ὑμῖν, ἐφ᾿ ὅσον ἐποιήσατε ἑνί τούτων τῶν ἀδελφῶν μου τῶν ἐλαχίστων, ἐμοί ἐποιήσατε». Ἐλάχιστον καλεῖ διά τήν ἔνδειαν καί εὐτέλειαν, ἀδελφόν δέ, ὡς καί αὐτός οὕτω κατά σάρκα ζήσας ἐπί γῆς.

Ἀκούσατε καί εὐφράνθητε ὅσοι πτωχοί τε καί ἐνδεεῖς (σελ. 130) ἀδελφοί γάρ ἐστέ κατά τοῦτο τοῦ Θεοῦ˙ κἄν ἀκουσίως ἦτε πτωχοί τε καί εὐτελεῖς, διά τῆς ὑπομονῆς καί τῆς εὐχαριστίας ἑκούσιον ἑαυτοῖς ποιήσασθε τό ἀγαθόν. Ἀκούσατε οἱ πλούσιοι καί τήν μακαριστήν πτωχείαν ποθήσατε, ἵνα κληρονόμοι καί ἐδελφοί Χριστοῦ γένησθε καί τῶν ἀκουσίως πτωχευόντων γνησιώτεροι˙ κἀκεῖνος γάρ ἐκών ἐπτώχευσε δι᾿ ἡμᾶς. Ἀκούσατε καί στενάξατε οἱ περιορῶντες κακῶς πάσχοντας τούς ὑμετέρους ἀδελφούς, μᾶλλον δέ τούς τοῦ Θεοῦ, καί μή μεταδιδόντες ἐξ ὧν εὐπορεῖτε τοῖς ἐνδεέσι τροφῆς, σκεπῆς, περιβολῆς, ἐπιμελείας τῆς προσηκούσης, μηδέ τό ὑμῶν περίσσευμα καταναλίσκοντες εἰς τό ἐκείνων ὑστέρημα. Μᾶλλον δέ ἀκούσωμεν καί στενάξωμεν˙ καί γάρ καί αὐτός ἐγώ, ὁ πρός ὑμᾶς ταῦτα λέγων, ἐλέγχομαι ὑπό τῆς συνειδήσεως οὐκ ἔξω τοῦ πάθους τελείως ὤν˙ πολλῶν γάρ ριγώντων καί στερουμένων, ἐμπεπλησμένος αὐτός εἰμι καί ἐνδεδυμένος. Πολλοῦ δέ μᾶλλον ἄξιοι πένθους, οἱ καί τούς ὑπέρ τήν καθημερινήν χρείαν θησαυρούς ἔχοντες καί κατέχοντες, ἤ καί αὔξειν σπουδάζοντες, ἀγαπᾶν ὡς ἑαυτούς τόν πλησίον προστεταγμένοι καί μηδέ ὡς τόν χοῦν αὐτούς ἔχοντες. Τί γάρ ἐστιν ἄλλο χρυσός καί ἄργυρος, ἅ μᾶλλον ἠγαπήσαμεν τῶν ἀδελφῶν;

Ἀλλ᾿ ἐπιστραφῶμεν καί μετανοήσωμεν καί κοινωνήσομεν ἐπαρκοῦντες ταῖς χρείαις οἷς ἔχομεν τῶν ἐν ἡμῖν πτωχευόντων ἀδελφῶν, κἄν εἰ μή τά ἐνόντα πάντα θεοφιλῶς κενῶσαι προαιρώμεθα, ἀλλά μηδέ πάντα παρ᾿ ἑαυτοῖς ἀνηλεῶς κατάσχωμεν˙ ἀλλά τό μέν ποιήσωμεν, εἰς ὅ δέ ἀπολειπόμεθα, ταπεινωθῶμεν ἐνώπιον τοῦ Θεοῦ καί τευξόμεθα τῆς παρ᾿ αὐτοῦ συγγνώμης, τῆς αὐτοῦ φιλανθρωπίας ἀναπληρούσης τήν ἡμετέραν ἔλλειψιν, ἵνα μή τῆς (σελ. 132) ἀπευκταίας, ὅ μή γένοιτο, φωνῆς ἀκούσωμεν˙ «τότε γάρ», φησίν, «ἐρεῖ καί τοῖς ἐξ εὐωνύμων˙ πορεύεσθε ἀπ᾿ ἐμοῦ οἱ κατηραμένοι». Πόσον τοῦτο! τῆς ζωῆς μακρύνθητε, τῆς τρυφῆς ἐκβλήθητε, τοῦ φωτός στερήθητε!

Ἀλλ᾿ οὐ τοῦτο μόνον, ἀλλά «πορεύεσθε ἀπ᾿ ἐμοῦ οἱ κατηραμένοι, εἰς τό πῦρ τό αἰώνιον, τό ἡτοιμασμένον τῷ διαβόλῳ καί τοῖς ἀγγέλοις αὐτοῦ»˙ ὡς γάρ οἱ ἐκ δεξιῶν ζωήν ἕξουσι καί περισσόν ἕξουσι, ζωήν μέν τῷ συνεῖναι Θεῷ, περισσόν δέ τῷ καί υἱοί διατελεῖν καί κληρονόμοι τῆς αὐτοῦ βασιλείας, οὕτως οἱ ἐξ εὐωνύμων τῆς ἀληθινῆς ζωῆς ἀποτυχόντες τῷ μακρυνθῆναι Θεοῦ, καί περισσότερον ἕξουσι κακόν, τῷ δαίμοσι συντετάχθαι καί πυρί παραδοθῆναι κολάζοντι.

Οἷον δέ τό πῦρ ἐκεῖνο, ὅ καί τῶν σωμάτων ἅπτεται καί τῶν λογικῶν ἐν σώμασί τε ὄντων καί οὐκ ἐν σώμασι πνευμάτων, ὀδυνῶν ἅμα καί παρακατέχον ἀθάνατα, δι᾿ οὗ καί τό καθ᾿ ἡμᾶς πῦρ τακήσεται, κατά τό γεγραμμένον, «στοιχεῖα καυσούμενα τήκεται;». Ὅση δέ τῆς ὀδύνης προσθήκη τό τῆς ἀπολυτρώσεως ἀπροσδόκητον; Καί γάρ ἄσβεστον ἐκεῖνο τό πῦρ. Τί δέ αὖθις ἡ βιαία φορά; Καί γάρ ποταμός φησιν ἕλκων ἐκεῖνο τό πῦρ, ὡς ἔοικεν ἀεί πορρωτέρω φέρον Θεοῦ˙ διό οὐδέ, πορεύθητε, εἶπεν, ἀλλά, πορεύεσθε ἀπ᾿ ἐμοῦ οἱ κατηραμένοι˙ καί γάρ ὑπό τῶν πτωχῶν ἐκ πολλοῦ κεκατήρασθε˙ κἄν εἴπερ ἔφερον ἐκεῖνοι, ἀλλ᾿ ὑμεῖς κατάρας ἄξιοι. Πορεύεσθε δέ φησι πρός αὐτούς εἰς τό πῦρ τό ἡτοιμασμένον οὐχ ὑμῖν, ἀλλά τῷ διαβόλῳ καί τοῖς ἀγγέλοις αὐτοῦ˙ οὐ γάρ ἐμόν ἐστί τοῦτο προηγούμενον θέλημα, οὐκ εἰς τοῦτο ὑμᾶς ἐποίησα, (σελ. 134) οὐκ ἐφ᾿ ὑμᾶς ἡτοίμασα τήν πυράν˙ διά τούς ἀμετάβλητον ἔχοντας τῆς κακίας τήν ἕξιν δαίμονας προανεκαύθη τό ἄσβεστον πῦρ, οἷς ὑμᾶς συνῆψεν ἡ κατ᾿ ἐκείνους ἀμετανόητος γνώμη. Αὐθαίρετος οὖν ὑμῖν ἐστιν ἡ μετά τῶν πονηρῶν ἀγγέλων συμβίωσις˙ «ἐπείνασα γάρ, καί οὐκ ἐδώκατέ μοι φαγεῖν˙ ἐδίψησα, καί οὐκ ἐποτίσατέ με˙ ξένος ἤμην, καί οὐ συνηγάγετέ με˙ γυμνός, καί οὐ περιεβάλλετέ με, ἀσθενής καί ἐν φυλακῇ ἤμην, καί οὐκ ἐπισκέψασθέ με»˙ ὡς γάρ ἡ ἀγάπη, ἀδελφοί, καί τά τῆς ἀγάπης ἔργα πλήρωμα τῶν ἀρετῶν ἐστιν, οὕτω τό μῖσος καί τά τοῦ μίσους ἔργα, ὁ ἀσυμπαθής τρόπος, ἡ ἀμετάδοτος γνώμη, πλήρωμά ἐστι τῆς ἁμαρτίας˙ καί καθάπερ τῇ φιλανθρωπία ἕπονται καί σύνεισιν αἱ ἀρεταί, οὕτω τῇ μισανθρωπίᾳ αἱ κακίαι˙ διά τοῦτο καί ἀπό ταύτης μόνης καταδικάζονται.

Ἐβουλόμην μέν εἰπεῖν ὡς οὐδέν μεῖζον δεῖγμα μίσους, ἀλλ᾿ ἤ τό προτιμᾶν τοῦ ἀδελφοῦ τό περιττεῦον ἀργύριον˙ ἀλλ᾿ ὁρῶ τήν κακίαν καί μεῖζον εὑροῦσαν δεῖγμα τῆς μισανθρωπίας˙ εἰσί γάρ οἵ μή μόνον οὐκ ἐλεοῦσιν ἐξ ὧν εὐποροῦσιν, ἀλλά καί σφετερίζονται τά ἀλλότρια. Συλλογιζέσθωσαν οὖν ἐκ τῆς πρός τούς μή ἐλεοῦντας ἀποφάσεως, τίνος οὗτοι τεύξονται, καί τί πείσονται, καί οἷας ἀπερινοήτου τε καί ἀφορήτου καταδίκης ἄξιοι καί ἀποστήτωσαν τῆς ἀδικίας, καί διά τῶν τῆς μετανοίας ἔργων ἐξιλεούσθωσαν τό θεῖον. Ἐκεῖνοι δέ ἀποκριθήσονται τηνικαῦτα λέγοντες˙ «Κύριε, πότε σέ εἴδομεν πεινῶντα, ἤ διψῶντα, ἤ ξένον, ἤ γυμνόν, ἤ ἀσθενῆ, ἤ ἐν φυλακῇ, καί οὐ διηκονήσαμέν σοι»;

Ὁρᾶτε καί αὐτό τό ἔσχατον κακόν τήν ὑπερηφανίαν τῷ ἀσυμπαθεῖ συνεζευγμένην τρόπῳ, ὥσπερ καί τῇ συμπαθείᾳ τήν (σελ. 136) ταπείνωσιν; Οἱ δίκαιοι διά τήν εὐποιΐαν ἐγκωμιαζόμενοι ταπεινοῦνται μᾶλλον, οὐ δικαιοῦσιν ἑαυτούς. Οὗτοι διά τήν ἀσπλαγχνίαν κατηγορούμενοι παρά τοῦ ἀψευδοῦς, οὐ προσπίπτουσι ταπεινωθέντες, ἀλλ᾿ ἀντιλέγουσι καί δικαιοῦσιν ἑαυτούς˙ διό καί ἀκούσουσιν, «ἀμήν λέγω ὑμῖν, ἐφ᾿ ὅσον οὐκ ἐποιήσατε ἑνί τούτων τῶν ἐλαχίστων, οὐδέ ἐμοί ἐποιήσατε». Καί οὕτως ἀπελεύσονται, φησίν, «οὗτοι μέν εἰς κόλασιν αἰώνιον, οἱ δέ δίκαιοι εἰς ζωήν αἰώνιον».

Ἐλεήσωμεν οὖν ἡμᾶς αὐτούς, ἀδελφοί, διά τοῦ πρός τούς ἀδελφούς ἐλέους, κτησώμεθα διά τῆς συμπαθείας τήν συμπάθειαν, εὖ ποιήσωμεν ἵνα πάθωμεν εὖ˙ ὁμοία μέν ἡ ἀντίδοσις, εὐποιΐα γάρ καί φιλανθρωπία καί ἀγάπη καί ἔλεος καί συμπάθεια, οὐκ ἴση δέ τῇ ἀξίᾳ καί τῷ μέτρῳ τῆς ὑπεροχῆς˙ σύ μέν γάρ παρέχεις ἐξ ὧν ἄνθρωπος ἔχει, καί ἐφ᾿ ὅσον ἄνθρωπος εὐεργετῆσαι δύναται, ἀντιλαμβάνεις δέ παρά τῶν θείων καί ἀκενώτων θησαυρῶν ἑκατονταπλασίονα, καί τήν αἰώνιον ζωήν, καί εὐεργετῇ ἐξ ὧν καί ὅσον ὁ Θεός εὐεργετῆσαι δύναται˙ «ἅ ὀφθαλμός οὐκ οἶδε, καί οὖς οὐκ ἤκουσε, καί ἐπί καρδίαν ἀνθρώπου οὐκ ἀνέβη».

Σπεύσωμεν οὖν ἵνα τοῦ πλούτου τῆς χρηστότητος ἐπιτύχωμεν, ὀλίγων ἀργυρίων κληρονομίαν αἰώνιον ἀγοράσωμεν, φοβηθῶμεν τήν κατά τῶν ἀνηλεῶν ἀπόφασιν ἀρτίως, ἵνα μή ὑπ᾿ αὐτῆς ἐκεῖ κατακριθῶμεν˙ μή φοβηθῶμεν μή πτωχοί γενώμεθα διδόντες ἐλεημοσύνην˙ καί γάρ ἀκούσομεν παρά Χριστοῦ, «δεῦτε οἱ εὐλογημένοι τοῦ Πατρός μου, κληρονομήσατε τήν βασιλείαν». Φοβηθῶμεν (σελ. 138) καί πάντα πράξωμεν ἵνα μή φανῶμεν ἔξω τῆς πρός τόν Θεόν ἀγάπης διά τῆς ἀσπλαγχνίας˙ «ὁ γάρ μή ἀγαπῶν τόν ἀδελφόν αὐτοῦ ὅν ἑώρακεν, πῶς ἀγαπήσει», φησίν ὁ εὐαγγελιστής, «τόν Θεόν ὅν οὐχ ἑώρακεν», ὁ δέ μή ἀγαπῶν τόν Θεόν, πῶς συνέσται αὐτῷ; Ὁ δέ μή συνών αὐτῷ πορευθήσεται ἀπ᾿ αὐτοῦ˙ ὁ δέ πορευόμενος ἀπ᾿ αὐτοῦ, εἰς τήν γέενναν ἐμπεσεῖται πάντως.

Ἀλλ᾿ ἡμεῖς ἀγάπης ἔργα ἐπιδειξώμεθα εἰς τούς ἡμετέρους ἐν Χριστῷ ἀδελφούς, ἐλεοῦντες τούς πενομένους, ἐπιστρέφοντες τούς πεπλανημένους, ἥν ἄν εἴποις πλάνην τε καί πενίαν, ἐκδικοῦντες τούς ἀδικουμένους, ἐπιρρωννῦντες τούς ἐν ἀσθενείᾳ κατακειμένους, εἴτε διά τῶν αἰσθητῶν τοῦτο πάσχοντας ἐχθρῶν τε καί νοσημάτων, εἴτε διά τῶν ἀοράτων πονηρῶν πνευμάτων καί τῶν τῆς ἀτιμίας παθῶν, ἐπισκεπτόμενοι τούς ἐν φυλακῇ καθειργμένους, ἀλλά καί ἀνεχόμενοι τῶν εἰς ἡμᾶς πταιόντων, καί χαριζόμενοι ἀλλήλοις εἴ τις πρός τινα ἔχει μομφήν, ὡς καί ὁ Χριστός ἐχαρίσατο ἡμῖν˙ καί ἁπλῶς παντί τρόπῳ καί πᾶσιν ἔργοις τε καί λόγοις, οἷς ἔχομεν, ἐπιδειξώμεθα τήν πρός ἀλλήλους ἀγάπην, ἵνα καί τῆς παρά τοῦ Θεοῦ ἐπιτύχωμεν ἀγάπης καί εὐλογηθῶμεν παρ᾿ αὐτοῦ καί κληρονομήσωμεν τήν ἐπηγγελμένην ἡμῖν καί δι᾿ ἡμᾶς ἡτοιμασμένην οὐράνιον καί αἰώνιον βασιλείαν ἀπό καταβολῆς κόσμου.

Ἧς γένοιτο πάντας ἡμᾶς ἐπιτυχεῖν, χάριτι καί φιλανθρωπίᾳ τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ, μεθ᾿ οὗ τῷ Πατρί ἅμα τῷ ἁγίῳ Πνεύματι τιμή καί δόξα εἰς τούς αἰῶνας τῶν αἰώνων. Ἀμήν.