ΟΜΙΛΙΑ Γ'

ΕΙΣ ΤΗΝ ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΣΕΣΩΣΜΕΝΟΝ ΑΣΩΤΟΝ ΤΟΥ ΚΥΡΙΟΥ ΠΑΡΑΒΟΛΗΝ

«Ἔσται ποτέ λιμός», τήν Ἰερουσαλήν ἀποκλαιόμενος εἶπεν ὁ προφήτης, «οὐ λιμός ἄρτου καί ὕδατος, ἀλλά λιμός τοῦ ἀκοῦσαι λόγον Κυρίου». Λιμός δέ ἐστι στέρησις ἅμα καί ὄρεξις τροφῆς ἀναγκαίας. Ἔστιν οὖν καί τοῦ λιμοῦ τούτου χεῖρον καί ἀθλιώτερον, ὅταν τις στέρησιν ἔχων τῶν ἀναγκαίων πρός σωτηρίαν, ἀνεπαισθήτως ἔχῃ τῆς συμφορᾶς, ὄρεξιν οὐκ ἔχων πρός σωτηρίαν. Ὁ γάρ πεινῶν καί οὐκ εὐπορῶν, περιέρχεται ζητῶν ποῦ τρύφος ἄρτου˙ κἄν εὐρωτιώσης ἐπιτύχῃ μάζης ἤ κεχρίαν τούτῳ τις ἄρτον ἤ πιτυρίαν ἤ τι ἄλλο τῆς τροφῆς εὐτελεστέρων εἰδῶν (σελ. 78) παράσχῃ, χαίρει τοσοῦτον, ὅσον ἀποτυγχάνων ὠδυνᾶτο πρότερον. Καί ὁ πνευματικόν τοίνυν ἔχων λιμόν, τουτέστι, στέρησίν τε ἅμα καί ὄρεξιν πνευματικῶν βρωμάτων, περιέρχεται ζητῶν τόν ἔχοντα παρά Θεοῦ τῆς διδασκαλίας τό χάρισμα˙ κἄν εὕρῃ, μετ᾿ εὐφροσύνης τρέφεται τόν ἄρτον τῆς κατά ψυχήν ζωῆς, ὅς ἐστιν ὁ σωτήριος λόγος, οὗ μηδέ ἀποτυχεῖν ἐστι τόν εἰς τέλος ζητοῦντα˙ «πᾶς γάρ ὁ αἰτῶν λαμβάνει καί ὁ ζητῶν εὑρήσει καί τῷ κρούοντι ἀνοιγήσεται», εἶπεν ὁ Χριστός.

Ἀλλ᾿ εἰσί τινες, οἵ τῇ πολυημέρῳ κατά νοῦν ἀτροφίᾳ καί τήν τοῦ τρέφεσθαι ὄρεξιν ἀπεβάλλοντο˙ διό οὐδέ τῆς ζημίας λαμβάνουσιν αἴσθησιν. Κἄν ἔχωσι τόν διδάσκοντα καί πρός αὐτήν τήν τῆς δισασκαλίας ἀκρόασιν δυσχεραίνουσι˙ κἄν μή ἔχωσιν, οὐ ζητοῦσι τόν διδάξοντα, τοῦ ἀσώτου πολύ ἁμαρτωλότερον ἄγοντες βίον. Ἐκεῖνος γάρ εἰ καί ἐστερήθη μακρυνθείς τοῦ κοινοῦ τροφέως καί πατρός καί δεσπότου, ἀλλά λιμῷ περέπεσεν ἰσχυρῷ καί τῆς στερήσεως ἐπαισθόμενος μετενόησε καί ἐπανῆλθε καί ἐπεζήτησε καί πάλιν ἔτυχε τῆς θείας καί ἀκηράτου τροφῆς καί τοσοῦτον ἀπήλαυσε διά τῆς μετανοίας τῶν τοῦ Πνεύματος χαρισμάτων, ὡς καί ἐπίφθονον αὐτόνγενέσθαι τοῦ πλούτου.

Μᾶλλον δέ ἀναλαβόντες ἄνωθεν διατρανώσωμεν πρός τήν ὑμετέραν ἀγάπην τήν εὐαγγελικήν ταύτην τοῦ Κυρίου παραβολήν ἐπεί καί σήμερον ἔθος ἀναγινώσκεσθαι ταύτην ἐπ᾿ ἐκκλησίας.

«Ἄνθρωπός τις», φησίν, «εἶχε δύο υἱούς». Ἑαυτόν ἄνθρωπον (σελ. 80) παραβολικῶς ἐνταῦθά φησιν ὁ Κύριος, καί θαυμαστόν οὐδέν. Εἰ γάρ ὡς ἀληθῶς ἄνθρωπος ἐγένετο διά τήν ἡμετέραν σωτηρίαν, τί θαυμαστόν, εἰ ὡς ἀνθρώπων ἕνα προτίθησιν ἑαυτόν διά τήν ἡμετέραν ὠφέλειαν, ὁ καί τῆς ψυχῆς καί τοῦ σώματος ἡμῶν ἀεί κηδεμών, ὡς ἀμφοτέρων δεσπότης καί ποιητής; ὅς μόνος ἀγάπης εἰς ἡμᾶς ἔργα καί κηδεμονίας ὑπερβαλλούσης καί πρό τοῦ γενέσθαι ἡμᾶς ἀπεδείξατο;

Πρό ἡμῶν γάρ βασιλείας ἡμῖν ἡτοίμασε κληρονομίαν αἰώνιον, ὡς αὐτός φησιν, ἀπό καταβολῆς κόσμου. Πρό ἡμῶν ὑπέρ ἡμῶν τούς ἀγγέλους ἐποίησε διακόνους ἀποστελλομένους, ὡς ὁ Παῦλός φησι, διά τούς μέλλοντας κληρονομεῖν σωτηρίαν. Πρό ἡμῶν δι᾿ ἡμᾶς παντί τῷ αἰσθητῷ τούτῳ κόσμῳ τόν οὐρανόν περιέτεινεν, οἷόν τινα σκηνήν ἅπασι κοινήν καί ὁμότιμον ἀνεγείρας ἡμῖν ἐν τῇ παροδικῇ ζωῇ ταύτῃ, τόν αὐτόν ἀεικίνητον καί πολυκίνητον καί ἀκίνητον˙ τό μέν, ἵνα μή μεταπίπτον καί φθοράν ἐπάγῃ τοῖς ἐνοικοῦσι˙ πολυκίνητον δέ, ὡς ἄν ἀντιρρόπως κινούμενος αὐτός ἑαυτόν κατά χώραν ἐπέχῃ˙ ἀεί δέ κινούμενον ἐν ἑαυτῷ καί τήν πληθύν τῶν ἄστρων κοσμίως συμπεριφέροντα, ἵν᾿ ἡμεῖς ὁμοῦ τε διδασκώμεθα τό παροδικόν τῆς ἡμετέρας ζωῆς καί πάντων ἀπολαύωμεν τῶν κατ᾿ αὐτόν, ἄλλοτε ἄλλων ὑπέρ κεφαλῆς ἡμῶν γενομένων. Δι᾿ ἡμᾶς πρό ἡμῶν τόν μέγαν ἐποίησε φωστῆρα εἰς ἀρχάς τῆς ἡμέρας καί τόν ἐλάσσω εἰς ἀρχάς τῆς νυκτός καί ἔθετο αὐτούς τε καί τούς ἄλλους ἀστέρας ἐν τῷ στερεώματι, συγκινουμένους καί ἀντικινουμένους αὐτῷ, συνιόντας τε καί παραλάσσοντας πολυειδῶς, ἵν᾿ ὦσιν ἡμῖν εἰς σημεῖα καί εἰς καιρούς καί εἰς ἑνιαυτούς˙ ὧν (σελ. 82) οὐδενός χρῄζει, οὔτε ἡ νοερά φύσις ὑπέρ αἴσθησιν οὖσα, οὔτε ἡ τῶν ἀλόγων ζώων κατ᾿ αἴσθησιν μόνην ζῶσα. δι᾿ ἡμᾶς οὐκοῦν γέγονε, τούς αἰσθήσει μέν ἀπολαύοντας τῆς τε ἄλλης χρείας καί τοῦ κάλλους τῶν ὁρωμένων, νῷ δέ δι᾿ αἰσθήσεως τῶν τοιούτων σημείων εἰς κατανόησιν ἔχοντας.

Δι᾿ ἡμᾶς πρό ἡμῶν γῆν ἐθεμελίωσεν, ἐφήπλωσε θάλασσαν, πλουσίως ἐπ᾿ αὐτά τόν ἀέρα ἐξέχεε καί ὑπέρ τοῦτον ἀνῆψε περαιτέρω πανσόφως τήν πυρός φύσιν, ἵνα καί τοῦ ψύχους τῶν κάτω θράυῃ τήν ἀμετρίαν περιημμένον καί τήν οἰκείαν ἀμετρίαν ἐπί χώραν μένῃ κατέχον˙ εἰ δέ καί τά ἄλογα τῶν ζώων τούτων χρῄζει πρός σύστασιν, ἀλλά καί ταῦτα εἰς δουλείαν τῶν ἀνθρώπων ἐγένετο πρό ἡμῶν, ὡς καί ὁ Προφήτης ψάλλει Δαβίδ.

Τοῦτον μέν οὖν τόν σύμπαντα κόσμον διά τήν τοῦ σώματος ἡμῶν σύστασιν ὁ πλάσας ἡμᾶς, πρό τῆς ἠμῶν πλάσεως, ἐκ τοῦ μή ὄντος παρήγαγε. Πρός δέ βελτίωσιν ἠθῶν καί ὁδηγίαν πρός ἀρετήν, τί οὐκ ἐποίησεν ὁ φιλάγαθος δεσπότης; Αὐτόν τόν αἰσθητόν πάντα κόσμον, οἷόν τι κάτοπτρον ἀπειργάσατο τῶν ὑπερκοσμίων, ἵνα διά τῆς κατ᾿ αὐτόν πνευματικῆς θεωρίας, ὡς διά τινος θαυμασίας κλίμακος πρός ἐκεῖνα φθάνωμεν. Ἐνέθηκεν ἡμῖν ἔμφυτον νόμον, οἷόν τινα στάθμην ἀπαρέγκλιτον καί κριτήν ἀνεξαπάτητον καί διδάσκαλον ἀπαραλόγιστον τήν οἰκείαν ἐν ἑκάστῳ συνείδησιν. Ἄν ἐν ἡμῖν αὐτοῖς γενώμεθα τῇ διανοίᾳ, διδασκάλου ἑτέρου πρός τήν τοῦ ἀγαθου κατανόησιν οὐ δεησόμεθα˙ ἄν ἔξω τῇ αἰσθήσει καλῶς διαπορθμεύσωμεν τόν νοῦν, «τά ἀόρατα τοῦ Θεοῦ τοῖς ποιήμασι νοούμενα καθορᾶται», φησίν ὁ ἀπόστολος.

(σελ. 84) Τῇ φύσει οὖν καί τῇ κτίσει τό διδασκαλεῖον ἀνοίξας τῶν ἀρετῶν, ἀγγέλους ἐπέστησε φύλακας, πατέρας καί προφήτας εἰς ποδηγίαν ἀνήγειρεν, ἔδειξε σημεῖα καί τέρατα πρός πίστιν ἐνάγοντα, ἔδωκεν ἡμῖν τόν γραπτόν νόμον, βοηθοῦντα τῷ παρά τῆς λογικῆς ἡμῶν φύσεως νόμῳ καί τῇ παρά τῆς κτίσεως διδασκαλία. Τέος, ἐπεί πάντων ἠλογήσαμεν (ὤ καί τῆς ἡμῶν ρᾳθυμίας καί τῆς τοῦ διαφερόντως ἡμᾶς φιλοῦντος μακροθυμίας ὁμοῦ καί κηδεμονίας!) ἑαυτόν ἡμῖν ἔδωκεν ὑπέρ ἡμῶν καί τόν τῆς θεότητος κενώσας πλοῦτον εἰς τήν ἡμετέραν ἐσχατιάν, τήν ἡμετέραν προσλαβόμενος φύσιν καί καθ᾿ ἡμᾶς γεγονώς ἄνθρωπος, διδάσκαλος ἡμῶν ἐχρημάτισε˙ καί αὐτός ἡμᾶς διδάσκει περί τοῦ μεγέθους τῆς ἰδίας φιλανθρωπίας, ἔργῳ καί λόγῶ ταύτην ὑποδεικνύς, ἅμα καί πρός μίμησιν ἐνάγων τῆς συμπαθείας καί τῆς ἀσυμπαθοῦς γνώμης ἀπάγων τούς ὑπακούοντας.

Ἐπεί δέ φίλτρον ἐγγίνεται μέν καί τοῖς ἐπιμεληταῖς τῶν πραγμάτων, ὡς καί τοῖς τῶν προβάτων ποιμέσιν, ἔτι δέ καί τοῖς δεσπόταις οὖσι τῶν ἰδίων κτημάτων, οὐ τοσοῦτον δέ ὅσον τοῖς καθ᾿ αἷμα καί συγγένειαν προσῳκειωμένοις, καί τούτων μᾶλλον πατράσι πρός παῖδας τούς ἑαυτῶν, ἀπό τούτων ποιεῖται τῆς οἰκείας φιλανθρωπίας τήν ἔνδειξιν, ἄνθρωπον λέγων ἑαυτόν καί πατέρα πάντων ἡμῶν˙ ἐεπί καί δι᾿ ἡμᾶς ἐγένετο ἄνθρωπος καί διά τοῦ θείου βαπτίσματος καί τῆς ἐν αὐτῷ τοῦ θείου Πνεύματος χάριτος ἡμᾶς ἀνεγέννησεν.

«Ἄνθρωτος οὖν τις», φησίν, «εἶχε δύο υἱούς». Τήν γάρ μίαν φύσιν εἰς δύο διεῖλεν ἡ τῆς γνώμης διαφορά καί τούς πολλούς εἰς δύο συνῆξεν ἡ τῆς ἀρετῆς καί τῆς κακίας διαστολή. Καί ἡμεῖς γάρ ἔστιν ὅτε καί τόν καθ᾿ ὑπόστασιν ἕνα διπλοῦν φαμεν, ὅταν ἔχῃ (σελ. 86) τήν τοῦ ἤθους διπλόην καί τούς πολλούς ἕνα πάλιν, ἡνίκα πρός ἀλλήλους συνᾴδουσι. «Προσελθών οὖν ὁ νεώτερος υἱός εἶπε τῷ πατρί»˙ εἰκότως νεώτερος˙ νεωτερικήν γάρ καί ἀφροσύνης γέμουσαν προσάγει τήν ζήτησιν. Καί ἡ ἁμαρτία δέ, ἥν ἐνενόει τήν ἀποστασίαν ὠδίνων, νεωτέρα ἐστίν, ὑστετογενές εὕρημα γενομένης τῆς κακῆς ἡμῶν προαιρέσεως˙ ἡ δέ ἀρετή παλαιογενής ἐστιν, ἐξ ἀϊδίου μέν ἐν τῷ Θεῷ οὖσα, τῇ δέ ἡμετέρᾳ τήν ἀρχήν παρά Θεοῦ κατά χάριν ἐντεθεῖσα ψυχῇ.

Καί προσελθών, φησίν, ὁ νεώτερος υἱός εἶπε τῷ πατρί˙ «δός μοι τό ἐπιβάλλον μέρος τῆς οὐσίας». Βαβαί τῆς ἀφροσύνης! Οὐ προσέπεσεν, οὐχ ἱκέτευσεν, ἀλλ᾿ ἁπλῶς εἶπε˙ καί οὐ τοῦτο μόνον, ἀλλά καί ὡς ὀφειλέτην ἀπαιτεῖ παρά τοῦ πᾶσι κατά χάριν διδόντος. Δός μοι τό ἐπιβάλλον μέρος τῆς οὐσίας τό κατά νόμους ἐμεί προσῆκον, τήν κατά τό δίκαιον ἡμετέραν μερίδα. Καί τίς νόμος καί πόθεν δίκαιον ὀφειλέτας εἶναι τοῖς παισί τούς πατέρας; Τοὐναντίον μέν οὖν μᾶλλον τοῖς πατράσιν ὀφείλει τούς παῖδας καί ἡ φύσις αὐτή παρίστησιν, ἐξ ἐκείνων τό εἶναι λαβόντας. Ἀλλά καί τοῦτο τοῦ νεωτερικοῦ φρονήματος.

Τί οὖν ὁ βρέχων ἐπί δικαίους καί ἀδίκους, ὁ ἀνατέλλων τόν ἥλιον ἐπί πονηρούς καί ἀγαθούς; Διεῖλεν αὐτοῖς φησι τόν βίον˙ ὁρᾷς ὅτι ἀνενδεής ἐστιν ὁ ἄνθρωπος καί πατήρ οὗτος; οὐ γάρ ἄν τοῖς δυσί μόνοις διεῖλεν, οὐδέ εἰς δύο μόνον, ἀλλά καί τρίτην ἄν ἑαυτῷ τοῦ βίου παρακατέσχε μερίδα. Ὁ δέ, ὡς Θεός, καθάπερ καί ὁ προφήτης φησι Δαβίδ, μή χρείαν ἔχων τῶν παρ᾿ ἡμῖν ἀγαθῶν, τοῖς δυσί παισί τούτοις μόνοις διεῖλε, φησί, τόν βίον, τουτέστι (σελ. 88) τόν κόσμον ἅπαντα˙ διαιρεῖται γάρ, ὥσπερ ἡ μία φύσις τῇ διαφόρῳ γνώμῃ, οὕτως ὁ εἷς κόσμος τῇ διαφόρῳ χρήσει˙ ὁ μέν φησι πρός τόν Θεόν, «ὅλην τήν ἡμέραν διεπέτασα πρός σέ τάς χεῖράς μου», καί «ἑπτάκις τῆς ἡμέρας ᾔνεσά σε», καί «μεσονύκτιον ἐξεγειρόμην», καί «ἐκέκραξα ἐν ἀωρίᾳ», καί «ἐπήλπισα ἐπί τούς λόγους σου», καί «εἰς τάς πρωΐας ἀπέκτεινον πάντας τούς ἁμαρτωλούς τῆς γῆς», τουτέστι τάς πρός ἡδυπάθειαν κινουμένας τῆς σαρκός ὀρέξεις ἀπέτεμνον˙ ὁ δέ διημερεύει ἐν οἴνῳ καί σκοπεῖ ποῦ πότος γίνεται καί συνδιανυκτερεύει ταῖς ἀσέμνοις καί ἀθέσμοις πράξεσι καί ταχύνει πρός ἀφανεῖς δόλους, ἤ φανεράς ἐπιβουλάς καί χρημάτων ἁρπαγάς καί μελέτας πονηράς. Ἆρ᾿ οὐ διεῖλον οὗτοι τήν μίαν νύκταν καί τόν ἕνα ἥλιον καί πρό τούτων τήν ἰδίαν φύσιν, ἀσυμφώνως ἀλλήλοις καταχρησάμενοι; Ὁ δέ Θεός ἀδιαιρέτως διεῖλε πᾶσι πᾶσαν τήν κτίσιν, προθείς εἰς χρῆσιν τήν κατά βούλησιν.

«Καί μετ᾿ οὐ πολλάς ἡμέρας», φησί, «συναγαγών ἅπαντα ὁ νεώτερος υἱός, ἀπεδήμησεν εἰς χώραν μακράν». Πῶς οὐκ εὐθύς, ἀλλά μετ᾿ οὐ πολλάς, ἤτοι μετ᾿ ὀλίγας ἀπεδήμησεν ἡμέρας; Ὁ πονηρός ὑποφήτης διάβολος οὐχ ἅμα τήν ἰδιορρυθμίαν καί τήν ἁμαρτίαν ὑποτίθεται, ἀλλά κατά μικρόν ὑποκλέπτει πανούργως, ὑποψιθυρίζων ἡμῖν καί λέγων˙ «καί σύ κατά σεαυτόν ζῶν καί μή σχολάζων τῇ τοῦ Θεοῦ Ἐκκλησίᾳ, μηδέ τό οὖς ὑπέχων τῷ διδασκάλῳ (σελ. 90) τῆς Ἐκκλησίας, δύνασαι καί παρά σεαυτοῦ συνορᾶν τό δέον καί μή μακρυνθῆναι τοῦ ἀγαθοῦ». Ὅταν δέ τινα τῆς ἱερᾶς ὑμνῳδίας ἀποσχοινίσῃ καί τῆς πρός τούς ἱερούς διδασκάλους ὑπακοῆς, μακράν αὐτόν ποιεῖ καί τῆς θείας ἐπισκοπῆς, τοῖς ἔργοις αὐτόν τοῖς πονηροῖς παραδούς. Ὁ γάρ Θεός πανταχοῦ πάρεστιν˙ ἕν ἐστι τό μακράν τοῦ ἀγαθοῦ, τό κακόν, ἐν ᾧ διά τῆς ἁμαρτίας γινόμενοι μακράν ἀποδημοῦμεν Θεοῦ˙ «οὐ γάρ διαμενοῦσι παράνομοι κατέναντι τῶν ὀφθαλμῶν σου», ὁ Δαβίδ πρός τόν Θεόν φησι.

Μακρυνθείς οὖν οὕτω καί εἰς χώραν ἀποδημήσας μακράν οὖσαν ὁ υἱός ὁ νεώτερος, «ἐκεῖ διεσκόρπισε», φησίν, «τήν οὐσίαν αὐτοῦ, ζῶν ἀσώτως». Πῶς οὖν διεσκόρπισε τήν οὐσίαν αὐτοῦ; Πρό πάντων οὐσία καί περιουσία ἡμῶν ἔμφυτος ὁ νοῦς ἐστιν ὁ ἡμέτερος. Ἕως μέν οὖν τοῖς τῆς σωτηρίας τρόποις ἐμμένομεν, συνηγμένον αὐτόν ἔχομεν πρός ἑαυτόν καί τόν πρῶτον καί ἀνωτάτω νοῦν τόν Θεόν˙ ἡνίκα δ᾿ ἄν τοῖς πάθεσι θύραν ἀνοίξωμεν, εὐθύς σκορπίζεται, πλανώμενος πᾶσαν ὥραν περί τά σαρκικά τε καί γήϊνα, περί τε τάς πολυμόρφους ἡδονάς, καί τούς ἐπί ταύταις ἐμπαθεῖς λογισμούς. Αὐτοῦ ἐστιν ἡ φρόνησις πλοῦτος, παραμένουσα τούτῳ καί διακρίνουσα τό κρεῖττον ἀπό τοῦ χείρονος, μέχρις ἄν καί αὐτός παραμένῃ ταῖς ἐντολαῖς καί συμβουλαῖς ὑπείκων τοῦ ἀνωτάτω Πατρός˙ τούτου δέ ἀφηνιάσαντος, κἀκείνη σκορπίζεται εἰς πορνείαν καί ἀφροσύνην, τάς παρ᾿ ἑκάτερον μέρος κακίας μεριζομένη.

Τοῦτο δ᾿ ἄν ἴδοις καί ἐπί πάσης ἀρετῆς ἡμῶν καί δυνάμεως αἵ εἰσιν ἡμέτερος ὄντως πλοῦτος, ὅς τῆς κακίας οὔσης πολυσχεδοῦς, (σελ. 92) ὅτ᾿ ἄν πρός αὐτήν ἐκκλίνῃ, σκορπίζεται˙ αὐτός γάρ ὁ νοῦς τείνει τήν ἐπιθυμίαν πρός τόν ἕνα καί ὄντως ὄντα Θεόν, τόν μόνον ἀγαθόν, τόν μόνον ἐφετόν, τόν μόνον ἀμιγῆ πάσης ὀδύνης τήν ἡδονήν παρέχοντα. Τοῦ νοῦ δέ μαλακισθέντος, ἡ πρός τήν ὄντως ἀγάπην τῆς ψυχῆς δύναμις ἐκπίπτει τοῦ ὄντως ὀρεκτοῦ καί πρός τά ποικίλας ὀρέξεις τῆς ἡδυπαθείας διασπωμένη, σκορπίζεται ἐντεῦθεν πρός ἐπιθυμίαν βρωμάτων οὐκ ἀναγκαίως, ἐκεῖθεν πρός ἐπιθυμίαν σωμάτων οὐκ εὐσχημόνων, ἑτέρωθεν πρός ἐπιθυμίαν οὐκ εὐχρήστων χρημάτων, ἄλλοθεν πρός ἐπιθυμίαν τῆς κενῆς καί ἀδόξου δόξης μεθελκομένη. Καί οὕτω κατακερματιζόμενος ὁ ἄθλιος ἄνθρωπος καί ταῖς ποικίλαις περί ταῦτα φροντίσι κατατεινόμενος, οὐδέ τόν ἥλιον αὐτόν οὐδέ τόν ἀέρα, τόν κοινόν πᾶσι πλοῦτον, ἡδέως ἀναπνεῖ τε καί θεωρεῖ.

Αὐτός ὁ νοῦς ὁ ἡμέτερος μή ἀποστάς τοῦ Θεοῦ, διεγείρει τόν ἐν ἡμῖν θυμόν κατά μόνου τοῦ διαβόλου καί χρῆται τῇ τῆς ψυχῆς ἀνδρίᾳ κατά τῶν πονηρῶν παθῶν, κατά τῶν ἀρχόντων τοῦ σκότους, κατά τῶν πνευμάτων τῆς πονηρίας. Ἄν δέ μή προσέχῃ ταῖς θείαις ἐντολαῖς τοῦ καθοπλίσαντος αὐτόν δεσπότου, μάχεται τοῖς πλησίον, μαίνεται κατά τῶν ὁμοφύλων, ἀποθηριοῦται κατά τῶν μή συναινούντων ταῖς αὐτοῦ παραλόγοις ὀρέξεσι καί ἀνθρωποκτόνος φεῦ ὁ ἄνθρωπος γίνεται, οὐ μόνον τοῖς κτήνεσι τοῖς ἀνοήτοις ὁμοιωθείς, ἀλλά καί τοῖς ἑρπετοῖς καί ἰοβόλοις τῶν ζώων, σκορπιός, ὄφις, γέννημα ἐχιδνῶν γεγονώς, ὁ ἐν υἱοῖς Θεοῦ τεταγμένος. Εἶδες πῶς διεσκόρπισε καί ἀπώλεσε τήν οὐσίαν αὐτοῦ; «Καί δαπανήσας» φησί, «πάντα ὁ νεωτερίσας υἱός, ἤρξατο ὑστερεῖσθαι, εἰς λιμόν (σελ. 94) ἐμπεσών». Ἀλλ᾿ οὔπω πρός ἐπιστροφήν ἔβλεψε, καί γάρ ἦν ἄσωτος˙ διό «καί πορευθείς ἐκολλήθη ἑνί τῶν πολιτῶν τῆς χώρας ἐκείνης, καί αὐτός ἔπεμψεν αὐτόν εἰς τούς ἀγρούς αὑτοῦ βόσκειν χοίρους».

Τίνες δέ οἱ τῆς μακράν οὔσης τοῦ Θεοῦ χώρας πολῖται καί πολιτάρχαι; Πάντως οἱ δαίμονες˙ ὑφ᾿ ὧν πορνοβοσκός καί ἀρχιτελώνης καί ἀρχιλῃστής, καί στασιάρχης κατέστη, ὁ υἱός τοῦ οὐρανίου Πατρός. Πᾶν μέν γάρ πάθος διά τήν ἄκραν ἀκαθαρσίαν ὁ χοιρώδης βίος αἰνίττεται˙ χοῖροι δέ εἰσιν οἱ τῷ βορβόρῳ τῶν παθῶν τούτων ἐγκυλινδούμενοι, ὧν ἐκεῖνος προστάς, ὡς καθ᾿ ἡδυπάθειαν ὑπερέχων αὐτῶν, οὐκ ἠδύνατο κορεσθῆναι ἀπό τῶν κερατίων ὧν ἤσθιονοἱ χοῖροι, τουτέστι κόρον τῆς οἰκείας ἐπιθυμίας λαβεῖν οὐκ ἠδύνατο.

Πῶς ἡ τοῦ σώματος φύσις οὐκ ἀρκεῖ τοῦ άκολάστου ὑπηρετεῖν ταῖς ὁρμαῖς. Ὁ χρυσός ἤ ἄργυρος, τῷ φιλοχρύσῳ καί φιλαργύρῳ προσγεγονώς, τήν ἔνδειαν ηὔξησε καί καθ᾿ ὅσον ἄν πολύς ἐπιρρεύσῃ, κατά τοσοῦτο πλείονος ἐπιθυμεῖν παρεσκεύασεν˙ ὁ κόσμος ἅπας μόλις, τάχα δέ οὐδέ μόλις ἀρκέσει πλεονέκτῃ καί φιλάρχῳ ἑνί. Ἐπεί οὖν πολλοί μέν οὗτοι, κόσμος δέ εἷς, πῶς ἄρα δυνήσεταί τις αὐτῶν τῆς οἰκείας ἐπιθυμίας κόρον εὑρεῖν; Οὕτω τοίνυν καί ὁ τοῦ Θεοῦ ἀποστατήσας ἐκεῖνος, οὐκ ἠδύνατο χορτασθῆναι. οὐδέ γάρ ἐδίδου τίς φησι τόν κόρον αὐτῷ. Τίς γάρ ἄν καί ἔδωκεν; Ὁ Θεός ἀπῆν, οὗ καί τῇ θέᾳ μόνῃ κόρος ἀνεπαχθής τῷ ὁρῶντι προσγίνεται, κατά τόν εἰπόντα, «Χορτασθήσομαι ἐν τῷ ὀφθῆναί μοι τήν δόξαν σου». Ὁ διάβολος οὐκ ἐθέλει κόρον παρασχεῖν τῶν αἰχρῶν ἐπιθυμιῶν, ἐπεί μεταβολήν τῆς πρός αὐτά σχέσεως ἐν τοῖς τρεπτοῖς ὁ κόρος ἐργάζεσθαι πέφυκεν. Εἰκότως οὖν οὐδείς ἐδίδου τόν κόρον αὐτῷ.

(σελ. 96) Μόλις ποτέ τοίνυν ἐφ᾿ ἑαυτόῦ γενόμενος ὁ ἀποσκιρτήσας τοῦ πατρός ἐκεῖνος καί οἷ κακῶν ἔφθασεν ἐννοήσας, ἀπεκλαύσατο ἑαυτόν, λέγων˙ «πόσοι μίσθιοι τοῦ πατρός μου περισσεύουσιν ἄρτων, ἐγώ δέ λιμῷ ἀπόλλυμαι». Τίνες οἱ μίσθιοι; Οἱ διά τῶν τῆς μετανοίας ἱδρώτων καί τῆς ταπεινώσεως, οἷά τινα μισθόν ἐπανακαλούμενοι τήν σωτηρίαν. Υἱοί δέ εἰσιν οἱ διά τήν πρός αὐτόν ἀγάπην ταῖς αὐτοῦ ἐντολαῖς ὑποτασσόμενοι, καθάπερ καί ὁ Κύριος εἶπεν, «ὁ ἀγαπῶν με τάς ἐντολάς μου τηρήσει».

Τῆς υἱοθεσίας ὁ νεώτερος ἀποπεσών υἱός καί τῆς ἱερᾶς πατρίδος ἐκπεσών ἑκών καί λιμῷ περιπεσών, καταγινώσκει ἑαυτοῦ καί ταπεινοῦται, καί μετανοεῖ λέγων˙ «ἀναστάς πορεύσομαι καί προσπεσοῦμαι τῷ πατρί καί ἐρῶ˙ πάτερ, ἥμαρτον εἰς τόν οὐρανόν καί ἐνώπιόν σου». Καλῶς ἄρα τήν ἀρχήν ἐλέγομεν, ὅτι ὁ πατήρ οὗτος ὁ Θεός ἐστι˙ πῶς γάρ ἥμαρτεν εἰς τόν οὐρανόν, ὁ ἀποστατήσας τοῦ πατρός υἱός, εἰ μή οὐράνιος ἦν ὁ πατήρ; «Ἥμαρτον οὖν φησιν εἰς τόν οὐρανόν», τουτέστιν εἰς τούς ἐν τῷ οὐρανῷ ἁγίους καί ὧν τό πολίτευμα ἐν οὐρανοῖς ὑπάρχει, «καί ἐνώπιόν σου». ὅς μετά τῶν σῶν ἁγίων ἐν τῷ οὐρανῷ κατοικεῖς. «Καί οὐκέτι εἰμί ἄξιος κληθῆναι υἱός σου˙ ποίησόν με ὡς ἕνα τῶν μισθίων σου». Καλῶς τῇ νῦν ταπεινώσει συνετισθείς, ποίησόν με φησίν˙ οὐ γάρ παρ᾿ ἑαυτοῦ τις λαμβάνει τούς κατ᾿ ἀρετήν βαθμούς, εἰ καί μή χωρίς τῆς αὐτοῦ προαιρέσεως. «Ἀναστάς οὖν», φησίν, «ἦλθεν εἰς τόν πατέρα αὐτοῦ˙ἔτι δέ μακράν ἀπέχοντος». Πῶς δέ καί ἦλθε καί μακράν ἀπεῖχε, διό καί (σελ. 98) σπλαγχνισθείς ὁ πατήρ ἐξῆλθεν εἰς συνάντησιν αὐτοῦ; Ὁ μετανοῶν ἄνθρωπος ἐκ ψυχῆς, τῇ μέν ἀγαθῇ προθέσει καί τό τῆς ἁμαρτίας ἐκστῆναι φθάνει πρός τόν Θεόν˙ ὑπό δέ τῆς κακῆς συνηθείας καί τῶν προλήψεων λογιστικῶς τυραννούμενος, ἔτι μακράν ἀπέχει Θεοῦ καί πολλῆς δεῖται τῆς ἄνωθεν εὐσπλαγχνίας καί βοηθείας, εἰ μέλλει σώζεσθαι.

Διό καί ὁ πατήρ τῶν οἰκτιρμῶν συγκαταβάς ὑπήντησε καί περιπλακείς κατεφίλησε καί τοῖς αὐτοῦ δούλοις, ἤτοι τοῖς ἱερεῦσιν ἐκέλευσε τήν στολήν αὐτόν τήν πρώτην ἐνδύσαι, ἤτοι τήν υἱοθεσίαν, ἥν καί πρώτην διά τοῦ ἁγίου βαπτίσματος ἠμφιάσατο καί δακτύλιον δοῦναι εἰς τήν χεῖρα αὐτοῦ, τουτέστι τῷ πρακτικῷ τῆς ψυχῆς, ὅ δηλοῦται διά τῆς χειρός, ἐνθεῖναι σφραγῖδα θεωρητικῆς ἀρετῆς, ἀρραβῶνα τῆς μελλούσης κληρονομίας, ἀλλά καί ὑποδήματα εἰς τούς πόδας, θείαν φυλακήν καί ἀσφάλειαν ἐνδυναμοῦσαν αὐτόν πατεῖν ἐπάνω ὄφεων καί σκορπίων καί ἐπί πᾶσαν τήν δύναμιν τοῦ ἐχθροῦ. Εἶτα καί μόσχον κελεύει τόν σιτευτόν ἐνεγκεῖν καί θῦσαι καί προθεῖναι εἰς βρῶσιν. Ὁ μόσχος δέ ἐστιν οὗτος αὐτός ὁ Κύριος, ὅς ἐξάγεται μέν τοῦ κρυφίου τῆς θεότητος καί αὐτῆς τῆς ὑπεράνω κειμένης τοῦ παντός ἕδρας καί ὡς ἄνθρωπος ἐπί γῆς ὀφθείς, ὡς μόσχος ὑπέρ ἡμῶν τῶν ἁμαρτωλῶν θύεται καί ὡς σιτευτός, τουτέστιν ἄρτος εἰς βρῶσιν ἡμῖν προτίθεται.

Κοινήν δέ ποιεῖται τήν ἐπί τούτοις εὐφροσύνην καί τήν εὐωχίαν ὁ Θεός μετά τῶν αὑτοῦ ἁγίων, τά ἡμῶν ὑπ᾿ ἄκρας οἰκειούμενος φιλανθρωπίας καί λέγων, «δεῦτε φαγόντες εὐφρανθῶμεν». Ἀλλ᾿ ὁ πρεσβύτερος υἱός ὀργίζεται. Νόει μοι πάλιν τούς Ἰουδαίους ὀργιζομένους ἐπί τῇ κλήσει τῶν ἐθνῶν, τούς Γραμματεῖς καί Φαρισαίους (σελ. 100) σκανδαλιζομένους, ὅτι ὁ Κύριος ἁμαρτωλούς προσδέχεται καί συνεσθίει αὐτοῖς. Εἰ δέ καί περί τῶν δικαίων τοῦτο νοεῖν ἐθέλεις, τί θαυμαστόν, εἰ καί δίκαιος ἀγνοεῖ τόν ὑπέρ πάντα νοῦν πλοῦτον τῆς τοῦ Θεοῦ χρηστότητος; Διό καί παρακαλεῖται παρά τοῦ κοινοῦ Πατρός, καί τά εἰκότα διδάσκεται, λέγοντος πρός αὐτόν, «σύ πάντοτε μετ᾿ ἐμοῦ εἶ», τῆς ἀναλλοιώτου εὐφροσύνης κοινωνῶν˙ «εὐφρανθῆναι δέ καί χαρῆναι ἔδει, ὅτι ὁ ἀδελφός σου οὗτος, νεκρόν ἦν καί ἀνέζησεν, ἀπολωλώς ἦν, καί εὑρέθη», νεκρός ἦν τῇ ἁμαρτίᾳ καί ἀνέζησε τῇ μετανοίᾳ, καί ἀπολωλώς ἦν, ὡς μή εὑρισκόμενος ἐν τῷ Θεῷ˙ εὑρεθείς οὖν, χαρᾶς πληροῖ τόν οὐρανόν, καθά γέγραπται, «χαρά γίνεται ἐν οὐρανῷ ἐπί ἑνί ἁμαρτωλῷ μετανοοῦντι».

Τί δέ ἐστι, διό μάλιστα λυπεῖται ὁ πρεσβύτερος υἱός; «Ὅτι ἐμοί», φησίν, «οὐδέποτε ἔδωκας ἔριφον, ἵνα μετά τῶν φίλων μου εὐφρανθῶ, ὅτε δέ ὁ υἱός σου οὗτος, ὁ καταφαγών σου τόν βίον μετά πορνῶν, ἦλθεν, ἔθυσας αὐτῷ τόν μόσχον τόν σιτευτόν». Τοσοῦτο γάρ τό ὑπερβάλλον τῶν εἰς ἡμᾶς χαρισμάτων τοῦ Θεοῦ ὅτι καί οἱ ἄγγελοι ἐπεθύμησαν παρακύψαι εἰς τά χαρισθέντα διά τῆς αὐτοῦ ἐνανθρωπήσεως ἡμῖν, καθά φησιν ὁ κορυφαῖος τῶν ἀποστόλων Πέτρος. Ἀλλά καί οἱ δίκαιοι ἐπεθύμησαν καί πρό καιροῦ δι᾿ αὐτά ἐλθεῖν τόν Χριστόν, ὡς καί Ἀβραάμ ἐπεθύμησεν ἰδεῖν τήν ἡμέραν αὐτοῦ˙ ὁ δέ τότε οὐκ ἦλθε, καί ὅτε ἦλθεν, οὐκ ἦλθεν καλέσαι δικαίους, ἀλλά ἁμαρτωλούς εἰς μετάνοιαν, καί ὑπέρ αὐτῶν μάλιστα σταυροῦται ὁ τήν ἁμαρτίαν αἴρων τοῦ κόσμου˙ ὑπερεπερίσευσε γάρ ἡ χάρις, ὅπου ἐπλεόνασεν ἡ ἁμαρτία.

(σελ. 102) Ὅτι δέ τῶν δικαίων αἰτούντων οὐδέ ἕν τῶν ἐρίφων δίδωσι, τουτέστι τῶν ἁμαρτωλῶν, σαφές ἡμῖν γέγονεν ἔκ τε ἄλλων οὐκ ὀλίγων καί ἀπό τῆς κατά τόν ἱερόν καί μακάριον Κάρπον ὀπτασίας μάλιστα. Οὗτος γάρ οὐ μόνον οὐκ ἠκούσθη πονηρῶν τινων ἀνδρῶν ἐπαρώμενος, καί δίκαιον οὐκ εἶναι λέγων, εἰ ζῶσιν ἄνδρες ἄθεοι καί διαστρέφοντες τάς ὁδούς Κυρίου τάς εὐθείας, ἀλλά καί θείας ἀγανακτήσεως ἐπειράθη καί φρικωδεστάτων τινῶν ἐπύθετο λόγων, πρός ἐπίγνωσιν τῆς ἀρρήτου καί ὑπέρ νοῦν θείας ἀνοχῆς ἐναγόντων, καί μή μόνον οὐκ ἐπαρᾶσθαι πειθόντων, ἀλλά καί εὔχεσθαι τῶν ἐν πονηρίᾳ ζώντων, τοῦ Θεοῦ καιρόν ἔτι ματανοίας παρέχοντος ἐκείνοις. Ἵνα τοίνυν τοῦτο δείξῃ ὁ Θεός τῶν μετανοούντων, ὁ πατήρ τῶν οἰκτιρμῶν καί ἵνα προσπαραστήσῃ, ὅτι τοῖς διά μετανοίας ἐπιστραφεῖσι μεγάλα καί ἐπίφθονα δῶρα δίδωσιν, οὕτω διέθηκε τήν παραβολήν.

Ἐπιλαβώμεθα οὖν καί ἡμεῖς ἀδελφοί δι᾿ ἔργου τῆς μετανοίας, ἀποταξώμεθα τῷ πονηρῷ καί τοῖς βοσκήμασιν αὐτοῦ˙ ἀποσχώμεθα τῶν χοίρων καί τῶν αὐτούς τρεφόντων κερατίων, δηλονότι τῶν βδελυρῶν παθῶν καί τῶν τούτοις προσκειμένων˙ ἀποστῶμεν τῆς πονηρᾶς νομῆς, τουτέστι τῆς κακῆς συνηθείας˙ φύγωμεν τήν τῶν παθῶν χώραν, ἥτις ἐστίν ἀπιστία καί ἀπληστία καί ἀκρασία, ἐν αἷς λιμός ἰσχυρός τῶν ἀγαθῶν γίνεται καί λιμοῦ χείρω πάθη˙ δράμωμεν πρός τόν πατέρα τῆς ἀφθαρσίας, τόν δοτῆρα τῆς ζωῆς, τήν ὁδόν τῆς ζωῆς διά τῶν ἀρετῶν βαδίσαντες. Ἐκεῖ γάρ αὐτόν εὑρήσομεν πρός ὑπαντήν ὑπό φιλανθρωπίας ἐξελθόντα καί χαριζόμενον ἡμῖν τήν ἄφεσιν τῶν ἁμαρτιῶν ἡμῶν, τό σύ νθημα τῆς ἀφθαρσίας, (σελ. 104) τόν ἀρραβῶνα τῆς μελλούσης κληρονομίας˙ ἐπεί καί ὁ ἄσωτος υἱός, καθάπερ παρά τοῦ Σωτῆρος ἐδιδάχθημεν, μέχρις ἄν ἦν ἐν τῇ χώρᾳ τῶν παθῶν, εἰ καί διενοεῖτο καί ἔλεγε τά ρήματα τῆς μετανοίας, ἀλλ᾿ οὐδενός ἔτυχε χρηστοῦ, ἕως οὗ ἀφείς ἅπαντα ἐκεῖνα τά ἔργα τῆς ἁμαρτίας, δραμών ἦλθε πρός τόν πατέρα καί τῶν ὑπέρ ἐλπίδα τυχών, ἔμεινε πάντως τοῦ λοιποῦ σύν ταπεινώσει, σωφρονῶν καί δικαιοπραγῶν καί συντηρῶν ἑαυτῷ τήν ἐγκαινισθεῖσαν ὑπό τοῦ Θεοῦ χάριν ἀσινῆ.

Ἧς γένοιτο καί ἡμᾶς πάντας ἐπιτυχεῖν καί διατηρεῖν ἀμείωτον, ὡς ἄν καί ἐν τῷ μέλλοντι αἰῶνι συνευφρανθῶμεν τῷ σεσωσμένῳ καί ἀσώτῳ ἐπί τῆς ἄνω Ἰερουσαλήμ, τῆς μητρός τῶν ζώντων, τῆς Ἐκκλησίας τῶν πρωτοτόκων, ἐν αὐτῷ Χριστῷ τῷ Κυρίῳ ἡμῶν, ᾧ πρέπει δόξα εἰς τούς αἰῶνας. Ἀμήν.