ΟΜΙΛΙΑ ΣΤ' (σελ. 422)

ΠΕΡΙ ΤΗΣ ΚΑΤΑ ΣΑΡΚΑ ΤΟΥ ΚΥΡΙΟΥ ΗΜΩΝ ΙΗΣΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΚΑΙ ΤΩΝ ΔΙ᾿ ΑΥΤΗΣ ΚΕΧΑΡΙΣΜΕΝΩΝ ΤΟΙΣ ΩΣ ΑΛΗΘΩΣ ΕΙΣ ΑΥΤΟΝ ΠΙΣΤΕΥΟΥΣΙ

Καί ὅτι πολυτρόπως ὁ Θεός δυνάμενος τῆς τοῦ διαβόλου τυραννίδος λυτρώσασθαι τόν ἄνθρωπον, εἰκότως ταύτῃ μᾶλλον ἐχρήσατο τῇ οἰκονομίᾳ.

Ἐξεφωνήθη κατά τό μέγα Σάββατον.

Ὁ τοῦ Θεοῦ προαιώνιος καί ἀπερίληπτος καί παντοκράτωρ Λόγος καί Υἱός παντοδύναμος ἐδύνατο πάντως καί χωρίς τῆς οἰκείας ἐνανθρωπήσεως ρύσασθαι τόν ἄνθρωπον τῆς θνητότητος καί τῆς δουλείας τοῦ διαβόλου˙ πάντα γάρ φέρει τῷ ρήματι τῆς δυνάμεως αὐτοῦ καί πάντα ὑπόκειται τῇ τούτου θεϊκῇ ἐξουσίᾳ καί πάντα δύναται κατά τόν Ἰώβ, ἀδυνατεῖ δέ τούτῳ οὐδέν˙ τῇ γάρ τοῦ κτίστου ἐξουσίᾳ κτίσματος ἀντιβλέψαι ἰσχύς οὐ δύναται, καί τοῦ (σελ. 424) παντοκράτορος ἰσχυρότερον οὐδέν. Ἀλλ᾿ ὁ πρός τήν ἡμετέραν φύσιν καί ἀσθένειαν ἁρμοδιώτερος καί τῷ δρῶντι πρεπωδέστατος τρόπος οὗτος ἦν, ὁ διά τῆς ἐνανρθωπήσεως τοῦ Λόγου τοῦ Θεοῦ, ὡς καί τό δίκαιον ἔχων μεθ᾿ ἑαυτοῦ, οὗ χωρίς οὐδέν ὑπό Θεοῦ τελεῖται˙ «δίκαιος γάρ ὁ Θεός καί δικαιοσύνας ἠγάπησε καί οὐκ ἔστιν ἀδικία ἐν αὐτῷ», κατά τόν ψαλμῳδόν προφήτην. Ἐπεί δέ καί τήν ἀρχήν ὁ ἄνθρωπος ἐγκαταλειφθείς ὑπό θεοῦ δικαίως, ὡς αὐτός πρῶτον ἐγκαταλιπών αὐτόν, καί τῷ ἀρχεκάκῳ προσδραμών ἑκών καί τ᾿ ἀναντία σύν δόλῳ συμβουλεύοντι πεισθείς δικαίως ἐκείνῳ παρεδόθη, καί οὕτω φθόνῳ τοῦ πονηροῦ καί συγχωρήσει δικαίᾳ τοῦ ἀγαθοῦ θάνατος εἰς τόν κόσμον εἰσῆλθεν˙ ὅς ἐξ ὑπερβαλλούσης τοῦ ἀρχεκάκου κακίας καί διπλασίων ἐγένετο˙ οὐχ ὁ φυσικός γάρ μόνος, ἀλλά καί ὁ ἀΐδιος αὐτοῦ προξενοῦντος τελεῖται.

Ἐπεί οὖν σύν δίκῃ τῇ τοῦ διαβόλου δουλείᾳ καί τῇ θνητότητι παρεδόθημεν, ἔδει πάντως καί τήν πρός ἐλευθερίαν καί ζωήν ἐπάνοδον τοῦ ἀνθρωπίνου γένους σύν δίκῃ παρά τοῦ Θεοῦ τελεσθῆναι. Μή μόνον δέ ὁ ἄνθρωπος θείᾳ δικαιοσύνῃ τῷ φθονήσαντι παρεδόθη, ἀλλά καί αὐτός ὁ διάβολος τήν μέν δικαιοσύνην ἀφ᾿ ἑαυτοῦ ἀπώσατο, γεγονώς δέ ἀδίκως τῆς ἐξουσίας καί τῆς αὐτοκρατορίας μᾶλλον δέ τῆς τυραννίδος ἐραστής, τῇ δικαιοσύνῃ μαχόμενος τῇ δυνάμει κατά τοῦ ἀνθρώπου ἐχρήσατο. Ἤρεσε γοῦν τῷ Θεῷ πρῶτον τῇ δικαιοσύνῃ καταβληθῆναι τόν διάβολον, ᾗπερ αὐτός διατελεῖ μαχόμενος, ὕστερον δέ τῇ δυνάμει διά τῆς ἀναστάσεως καί τῆς μελλούσης (σελ. 426) κρίσεως˙ αὕτη γάρ ἀρίστη τάξις, προηγεῖσθαι τήν δικαιοσύνην τῆς δυνάμεως, καί τοῦτο θείας ὡς ἀληθῶς καί ἀγαθῆς δεσποτείας ἀλλ᾿ οὐ τυραννίδος ἔργον, τῇ δικαιοσύνῃ τήν δύναμιν ἕπεσθαι.

Καθάπερ γάρ ὁ ἀπ᾿ ἀρχῆς ἀνθρωποκτόνος φθόνῳ καί μίσει καθ᾿ ἡμῶν ἐπήρθη, οὕτως ὁ ἀρχηγός τῆς ζωῆς ὑπερβολῇ φιλανθρωπίας καί ἀγαθότητος ὑπέρ ἡμῶν ἐκινήθη˙ καί ὡς ἐκεῖνος ἀδικίᾳ καί δόλῳ τήν νίκην ἑαυτῷ καί τήν τοῦ ἀνθρώπου πτῶσιν κατέπραξεν, οὕτως ὁ ἐλευθερωτής ἐν δικαιοσύνῃ καί σοφίᾳ τήν ἦτταν εἰς τέλος τοῦ ἀρχεκάκου καί τήν ἀνακαίνησιν τοῦ οἰκείου ἐξείργασται πλάσματος. Παρέλιπεν οὖν ὁ Θεός πρότερον ὅπερ ἠδύνατο, ἵν᾿ ὅπερ ἐχρῆν ἐνεργήσῃ πρότερον. Περιφανεστέρα δέ κἀντεῦθεν ἡ δικαιοσύνη γέγονε προκριθεῖσα παρά τοῦ δύναμιν ἀήττητον ἔχοντος˙ διδαχθῆναι δέ καί τούς ἀνθρώπους ἔδει τήν δικαιοσύνην ἐνταῦθα δι᾿ ἔργων ἐν τῷ καιρῷ τῆς θνητότητος ἐπιδείκνυσθαι, ἵν᾿ ἐν τῷ καιρῷ τῆς ἀθανασίας, τήν δύναμιν λαβόντες, ἀναπόβλητον ἔχωσι.

Πρός δέ τούτοις ἔδει καί ὑπό τῆς νικηθείσης φύσεως νικηθῆναι τόν νικήσαντα καί κατασοφισθῆναι τόν κατασοφισάμενον. Διό τοῦτο ἔδει τε καί ἀναγκαῖον ἦν ἄνθρωπον γενέσθαι ἁμαρτίας ἄγευστον ἐσόμενον. Τοῦτο δέ τῶν ἀδυνάτων ἦν˙ «οὐδείς γάρ», ἡ Γραφή φησιν, «ἀναμάρτητος, οὐδ᾿ ἄν μία ἡμέρα ἡ ζωή αὐτοῦ», καί «τίς καυχήσεται ἁγνήν ἔχειν τήν καρδίαν;», καί «οὐδείς ἀναμάρτητος εἰμή εἷς ὁ Θεός». Διά ταῦτα ὁ ἐκ Θεοῦ Θεός Λόγος, ἐξ ἐκείνου μέν ἐξ ἀϊδίου ὤν, ἀλλά καί ἐν ἐκείνῳ, οὐ γάρ ἔστιν οὐδ᾿ ἐννοῆσαί ποτε Θεόν ἄλογον, καί σύν ἐκείνῳ εἷς Θεός ὑπάρχων (οὐδέ γάρ τό ἡλιακόν (σελ. 428) ἀπαύγασμα φῶς ἕτερον παρά τόν ἥλιον, οὐδέ ἡ τοῦ ἡλίου ἀκτίς ἕτερός ἐστιν ἥλιος παρά τόν ἕνα)˙ διά ταῦτα τοίνυν ὁ μόνος ἀναμάρτητος Υἱός καί Λόγος τοῦ Θεοῦ υἱός ἀνθρώπου γίνεται, κατά τήν θεότητα ἄτρεπτος, κατά τήν ἀνθρωπότητα ἄμεμπτος, «ὅς, μόνος καθάπερ φθάσας Ἠσαΐας προεμαρτύρησεν, ἁμαρτίαν οὐκ ἐποίησεν, οὐδέ εὑρέθη δόλος ἐν τῷ στόματι αὐτοῦ», καί οὐ τοῦτο μόνον, ἀλλ᾿ ὅς μόνος οὐδ᾿ ἐν ἀνομίαις συνελήφθη, οὐδ᾿ ἐν ἁμαρτίαις ἐκυήθη, καθάπερ ἐν ψαλμοῖς ὁ Δαβίδ περί ἑαυτοῦ, μᾶλλον δέ παντός ἀνθρώπου μαρτυρεῖ. Ἡ γάρ τῆς σαρκός ἐπανάστασις ἀκούσιος οὖσα καί ἀντιστρατευομένη φανερῶς τῷ νόμῳ τοῦ νοός, εἰ καί παρά τῶν σωφρονούντων βίᾳ δουλαγωγεῖται καί πρός παιδοποιΐαν μόνον ἀνίεται, ἀλλά τήν ἀπ᾿ ἀρχῆς ἐπάγεται καταδίκην, φθορά οὖσά τε καί λεγομένη καί πρός φθοράν πάντως γεννῶσα καί τοῦ μή συνειδότος τήν τιμήν, ἥν ἡμῶν ἡ φύσις ἔλαχε παρά Θεοῦ, ἀλλά τοῖς κτήνεσιν ὁμοιωθέντος, ἐμπαθής ὑπάρχουσα κίνησις.

Διά τοῦτο οὐ μόνον Θεόν ἐν ἀνθρώποις, ἀλλά καί ἐκ Παρθένου ἁγίας καί μεμολυσμένων λογισμῶν τῶν ἐκ τῆς σαρκός ἀνωτέρας κατά τούς προφήτας γεννᾶται, Παρθένου ἧς τήν σύλληψιν ἁγίου Πνεύματος ἐπέλευσις, οὐ σαρκός ἐπήνεγκεν ὄρεξις, εὐαγγελισμός καί πίστις Θεοῦ ἐνδημίας, ἀλλ᾿ οὐ συγκατάθεσις καί πεῖρα ἐμπαθοῦς ἐπιθυμίας προείληφε˙ ταύτης γάρ παντελῶς ἀπωκισμένης, προσευχῇ καί θυμηδίᾳ πνευματικῇ «ἰδού γάρ ἡ δούλη Κυρίου, γένοιτό μοι κατά τό ρῆμα σου» πρός τόν εὐαγγελιστήν ἄγγελον ἡ ἄσπιλος (σελ. 430) Παρθένος ἔφη, συλλαβοῦσά τε γεγέννηκεν, ὡς ἄν ὁ τοῦ διαβόλου νικητής, ἄνθρωπος θεάνθρωπος ὤν, τοῦ γένους μόνον, ἀλλ᾿ οὐχί καί τῆς ἁμαρτίας ἕλκῃ τήν ρίζαν˙ μόνος ἁπάντων οὐκ ἐν ἀνομίαις συλληφθείς, οὐδ᾿ ἐν ἁμαρτίαις κυηθείς, ἡδονῇ δηλαδή σαρκός καί πάθει καί ρυπαροῖς λογισμοῖς τῆς ἐκ τῆς παραβάσεως μεμιασμένης φύσεως˙ ὡς ἄν ᾖ καί τό πρόσλημα τελέως καθαρός καί ἀμόλυντος καί μή κατ᾿ αὐτό δι᾿ αὐτόν καθαρσίων δεόμενος, ἀλλά δι᾿ ἡμᾶς τά πάντα σοφῶς δεχόμενος, καί οὕτω νέος ὄντως Ἀδάμ χρηματίσῃ καί διαμείνῃ νέος ὄντως καί εὐσθενής, μηδαμῶς παλαιούμενος, καί τόν παλαιόν Ἀδάμ ἐν ἑαυτῷ καί δι᾿ ἑαυτοῦ ἀνακτίσῃ καί εἰς ἀεί συντηρήσῃ νέον, δυνατόν ὤν εἰς ἅπαν ἀποσείσασθαι τήν παλαίωσιν. Κἀκεῖνος γάρ ὁ πρῶτος Ἀδάμ ἀμόλυντος τήν ἀρχήν ἐκτίσθη παρά Θεοῦ καί νέος ἦν, μέχρις ἑκών τῷ διαβόλῳ πεισθείς καί πρός τάς τῆς σαρκός ἡδονάς ἐκτραπείς καί τῷ μολυσμῷ τῆς ἁμαρτίας ὑποπεσών πεπαλαίωται καί πρός τό παρά φύσιν ἐξέπεσε.

Διά τοῦτο οὐ χειρί μόνον ὁ δεςπότης ἀνακαινίζει παραδόξως αὐτόν, ἀλλά καί κατέχει τοῦτον παρ᾿ ἑαυτῷ, οὐκ ἀναλαβόμενος μόνον καί τοῦ πτώματος τήν ἀνθρωπίνην ἐξάρας φύσιν, ἀλλά καί περιβαλόμενος ἀφράστως καί συναφθείς ἀδιαρέτως ταύτῃ καί τεχθείς Θεός ὁμοῦ καί ἄνθρωπος, ἐκ γυναικός μέν, ἵνα τήν παρ᾿ αὐτοῦ πλασθεῖσαν ἀναλάβηται φύσιν, ἐκ παρθένου δέ ταύτης, ἵνα καινόν ποιήσῃ τόν ἄνθρωπον. Εἰ γάρ ἐκ σπέρματος ἦν, οὐκ ἄν ἦν καινός ἄνθρωπος, οὐκ ἄν ἦν τῆς καινῆς καί μηδαμῶς παλαιουμένης ζωῆς ἀρχηγός τε καί χορηγός, οὐδ᾿ ἄν ἐδυνήθη, τοῦ παλαιοῦ κόμματος ὤν, τό πλήρωμα ἐν ἑαυτῷ δέξασθαι τῆς ἀκηράτου θεότητος καί (σελ. 432) πηγήν ποιῆσαι τήν σάρκα τοῦ ἁγιασμοῦ ἀνεξάντλητον, ὡς καί τῶν προπατόρων ἐκείνων τόν μολυσμόν ἀποπλῦναι περιουσία δυνάμεως καί τοῖς ἑξῆς ἀρκεῖν πρός ἁγιασμόν ἅπασι. Διά τοῦτο οὐκ ἄγγελος, οὐκ ἄνθρωπος, ἀλλ᾿ αὐτός ὁ Κύριος οὕτως εὐδόκησε δι᾿ ἔλεος ἡμᾶς σῶσαι καί ἀναπλάσαι, μείνας μέν ἀναλλοιώτως Θεός, προελθών δέ τέλειος καθ᾿ ἡμᾶς ἄνθρωπος.

Γεννᾶται τοιγαροῦν ἐκ Παρθένου ἁγίας ὁ μόνος ἐξ αἰῶνος ἀνυπεύθυνος ἄνθρωπος, ὁ μόνος μηδαμόθεν ὤν τῆς τοῦ Θεοῦ ἐγκαταλείψεως ἄξιος. Καί πρίν ἤ γνῶναι τό κακόν ἐκλέγεται τό ἀγαθόν κατά τήν προφητείαν˙ καί βιοῖ βίον παντάπασιν ἀναμάρτητον, μηδέ κατ᾿ αὐτόν εὑρεθείς σύν δίκῃ τῆς τοῦ Θεοῦ ἐγκαταλείψεως ἄξιος, ἐπεί μηδ᾿ αὐτός τόν Θεόν, ὡς ὁ πρῶτος Ἀδάμ, παραβάς ἐγκατέλειπε, πάσης ἐντολῆς θείας, παντός νόμου θείου πληρωτής γενόμενος, κἀντεῦθεν καί τῆς τοῦ διαβόλου δουλείας δικαίως ἐλεύθερος. Καί οὕτω νικᾶται παρά ἀνθρώπου ὁ τήν ἀρχήν τόν ἄνθρωπον νικήσας διάβολος καί ὁ τήν κατ᾿ εἰκόνα Θεοῦ νικήσας φύσιν καί διά τοῦτο μεγαλαυχῶν καταβάλλεται τῆς ἐπάρσεως, καί ὁ ἄνθρωπος ἀναπλάττεται τοῦ κατά ψυχήν καί ὄντως θανάτου˙ θανάτου, ὅν ἀπέθανεν εὐθύς τοῦ ἀπηγορευμένου ξύλου γευσάμενος˙ θανάτου, ὅς ἠπείληται πρό τῆς παρακοῆς τῷ Ἀδάμ καί τῇ Εὔα ὑπό Θεοῦ πρός αὐτούς εἰπόντως˙ «ᾗ ἄν ὥρᾳ φάγησθε ἀπό τοῦ ξύλου θανάτῳ ἀποθανεῖσθε»˙ τόν γάρ τῆς σαρκός θάνατον μετά τήν παρακοήν κατεκρίθημεν, τηνικαῦτα τοῦ Θεοῦ πρός τόνἈδάμ εἰπόντος, ὅτι «γῆ εἶ καί εἰς γῆν ἀπελεύσῃ». Καθάπερ γάρ ἡ τοῦ σώματος παρά τῆς ψυχῆς (σελ. 434) ἐγκατάλειψις καί ὁ ταύτης ἀπ᾿ αὐτοῦ χωρισμός θάνατός ἐστι τοῦ σώματος, οὕτω καί ἠ τῆς ψυχῆς παρά Θεοῦ ἐγκατάλειψις καί ὁ ἐξ αὐτῆς τούτου χωρισμός θάνατός ἐστι ψυχῆς τρόπον ἕτερον ἀθανάτου μενούσης˙ αἰσχρά μέν γάρ γίνεται καί ἀχρεία χωρισθεῖσα Θεοῦ καί μᾶλλον ἤ τό σῶμα τό νεκρόν, οὐ διαλύεται δέ καθάπερ ἐκεῖνο μετά τήν νέκρωσιν, ὅτι μηδ᾿ ἐκ συνθέσεως ἔχει τήν ὕπαρξιν.

Ἴδοι δ᾿ ἄν τις τοῦτο καί ἐπί τῶν καθάπαξ ἀψύχων σωμάτων˙ τά γάρ ἐν τούτοις ἁπλούστερα μονιμώτερα. Διά τοῦτο ἡ λογική ψυχή μή μόνον ἀργίαν πάσχει τῆς πρός τό ἀγαθόν ἐνεργείας χωρισθεῖσα Θεοῦ, ἀλλά καί ἐνεργός καθ᾿ ἑαυτῆς γίνεται τῇ πρός τά χείρω ροπῇ, μέχρις ἄν οὕτως ἀνεπιστρόφως ἡ ἀθλία βιοῦσα, νῦν μέν ἐν τῷ τοῦ σώματος χωρισμῷ, ἐν τῷ καιρῷ δέ τῆς κρίσεως μετά σώματος τῷ ἀλύτῳ καί ἀφορήτῳ δεσμῷ παραδοθῇ τῆς αἰωνίου κολάσεως, ἥν ὁ Θεός ἡτοίμασε τῷ διαβόλῳ καί τοῖς ἀγγέλοις αὐτοῦ. Νεκροί γάρ καί οὗτοι πάντες, εἰ καί τήν κακίαν εἰσίν ἐνεργοί, δι᾿ ἥν καί δικαίως ἐγκατελείφθησαν ὑπό Θεοῦ τῆς ὄντως ζωῆς. Ταύτην τήν νέκρωσιν πρῶτος ὑποστάς ὁ Σατάν, ὡς ἐγκαταλειφθείς δικαίως ὑπό Θεοῦ δι᾿ ἀπείθειαν, κοινωνούς ἡμᾶς αὐτῆς προσελάβετο, διά τῆς κακοβούλου συμβουλῆς συγκατασπάσας πρός τήν ἀπείθειαν˙ ἀλλ᾿ ἐλυτρώσατο τήν ἡμετέραν φύσιν ὁ Χριστός ἐκ τῆς νεκρώσεως ταύτης, κατά τόν ἀνθρώπινον βίον ἑαυτοῦ δι᾿ ἔργων ἐπιδειξάμενος πᾶσαν εὐπείθειαν.

Ἔδει δέ πάντως μή τήν ἀνθρωπίνην φύσιν μόνην, ἐν αὐτῷ τό ε ἶναι λαβοῦσαν, ἀλλά καί τό ἀνθρώπινον ἀπαθανατίσαι γένος καί ποδηγῆσαι πρός τήν μέθεξιν τῆς ζωῆς ταύτης, τῆς καί τῷ σώματι κατά καιρόν προξενούσης τήν ζωήν τήν αἰώνιον, ὡς καί ἡ νέκρωσις (σελ. 436) ἐκείνη τῆς ψυχῆς καί τῷ σώματι κατά καιρόν προξενούσης τήν ζωήν τήν αἰώνιον, ὡς καί ἡ νέκρωσις ἐκείνη τῆς ψυχῆς καί τῷ σώματι τόν θάνατον προεξένησε. Διό καί φανερωθῆναι τήν οἰκονομίαν ταύτην ἀναγκαιότατόν τε ἦν ὁμοῦ καί λυσιτελέστατον καί προτεθῆναι τήν αὐτοῦ πολιτείαν εἰς μίμησιν. Ἦν γάρ ὅτε καί τῷ ἀνθρώπῳ καθάπερ καί τοῖς ἀγαθοῖς ἀγγέλοις ὁ Θεός εἰς μίμησιν προὔκειτο καθορώμενος. Ἐπεί δέ τῆς ἐποψίας ἐκείνης διαπεπτώκαμεν κάτω που ρίψαντες ἑαυτούς, ἐξ ὑπερβαλλούσης φιλανθρωπίας ἡμῖν συγκαταβαίνει Θεός τοῦ ὕψους, μηδαμῶς ἐκστάς τῆς οἰκείας θεότητος, καί συμπολιτευσάμενος ἡμῖν ἑαυτόν εἰς ὑπόδειγμα τῆς πρός ζωήν ἐπανόδου προτίθησιν.

Οὐ μόνον δέ, ἀλλά καί διδάσκαλος ἡμῶν γίνεται, λόγῳ τήν πρός τήν ζωήν φέρουσαν ὑποδεικνύς καί θαύμασι μεγίστοις τόν τῆς διδασκαλίας λόγον πιστούμενος. Καί δικαιοῦται μέν οὕτως ἡ ἀνθρωπίνη φύσις, ὡς μή παρ᾿ ἑαυτῆς ἔχουσα τήν πονηρίαν, δικαιοῦται δέ καί ὁ Θεός, ὡς μηδεμιᾶς κακίας αἴτιος καί ποιητής ὤν. Εἰ μή γάρ ὁ συναΐδιος τοῦ Πατρός ἐνηνθρώπησε Λόγος, φύσει ἄν ἔδοξεν εἶναι ἡ ἁμαρτία ἐν τῷ ἀνθρώπῳ, οὐδείς γάρ ἐξ αἰῶνος ἀναμάρτητος ἐγένετο ἄνθρωπος, καί συνέβαινεν ἐπί τόν κτίστην ἀναφέρεσθαι τήν μέμψιν, ὡς οὐκ ἀγαθῶν ὄντα κτίστην, οὐδ᾿ ἀγαθόν αὐτόν ὄντα, ἔτι δέ καί κριτήν ἄδικον, ὡς μή δικαίως καταδικάσαντα τόν ὑπ᾿ αὐτοῦ γεγονότα καταδίκης ἄξιον ἄνθρωπον.

Διά τοῦτο ἀναλαμβάνει τήν ἀνθρωπίνην φύσιν ὁ Θεός, ἵνα δείξῃ τοσοῦτον ἁμαρτίας οὖσαν ἐκτός καί τοσοῦτο κεκαθαρμένην, ὡς καί ἑνωθῆναι τούτῳ δύνασθαι καθ᾿ ὑπόστασιν καί συνδιαιωνίζειν αὐτῷ ἀδιαίρετον˙ καί οὕτως ἔργῳ πᾶσιν ἀνακηρύττεσθαι, ὅτι ὁ Θεός ἀγαθός τε καί δίκαιος, ἀγαθῶν τε ποιητής καί δίκης δικαίας (σελ. 438) ἔφορος. Τοῦ μέν γάρ Σατάν καί τῶν συναποστάντων ἀγγέλων ἐξ οὐρανοῦ πεσόντων, ἦν ἐκ τῶν φυλαττόντων τήν ἑαυτῶν τάξιν ἀγγέλων κατανοεῖν, ὅτι οὐ φύσει τό κακόν ἐν ἀγγέλοις, φύσει δέ μᾶλλον τό ἀγαθόν ἐν αὐτοῖς, καί φύσις ἐστίν ἀγαθότητος ὁ κτίσας αὐτούς, παρ᾿ οὗ καί ὁ Σατάν ὑπό ζόφον αἰώνιον δίκῃ δικαίᾳ κατεδικάσθη, ὡς δημιουργός αὐτός ἑαυτῷ τῆς κακίας γενόμενος τῇ ἐκτροπῇ τοῦ καλοῦ. Ἀδάμ δέ πεσόντος τῇ τοῦ καλοῦ πρός τό κακόν ἐκτροπῇ, οὐδείς ὑπελείφθη πρός τό κακόν ἄτρεπτος, οὐδέ μετά τόν Ἀδάμ ἀνεφάνη.

Διά τοῦτο νέος Ἀδάμ ἀνεφάνη Χριστός, ὅς κατά τόν Ἠσαΐαν ἁμαρτίαν οὐκ ἐποίησεν, οὐδέ διενοήσατο, πολλῷ μᾶλλον οὐδέ ἐλάλησεν˙ οὐδέ γάρ εὑρέθη δόλος ἐν τῷ στόματι αὐτοῦ. Οὐκ εἶπεν “ ἐκ τοῦ στόματος”, ἀλλ᾿ «ἐν τῷ στόματι», ἵνα καί τό τῶν λογισμῶν ἄμωμον ὑποσημήνῃ, ὡς καί ἀλλαχοῦ φησιν, ὅτι πρίν ἤ γνῶναι τό κακόν, ἐξελέξατο τό ἀγαθόν, καί οὕτως ἐδικαιώθη ὁ Θεός, ὡς εἴρηται, καί ἀνεδείχθη ὄντως ἀγαθός καί ἀγαθῶν ἔργων ποιητής, ἀναμαρτήτου γεγονότος ἀνθρώπου καί ἀναφανείσης ἐν Χριστῷ τῆς ἐνυπηργμένης ὑπ᾿ αὐτοῦ καθαρότητος τῇ ἀνθρωπίνῃ φύσει.

Ἐπεί οὖν ἔδει φανερωθῆναι καί παρρησίᾳ προτεθῆναι τήν ἀπόρρητον ταύτην οἰκονομίαν, πέμπεται Ἰωάννης ἐκ τῆς ἐρημίας ὁ φερωνύμως Πρόδρομος ὑπό τοῦ Θεοῦ, βαπτίζων τούς προσιόντας καί παραγγέλλων ἑτοίμους εἶναι πιστεύειν εἰς τόν ἐρχόμενον, ὅν φησι καί βαπτίσειν αὐτούς ἐν Πνεύματι ἁγίῳ καί πυρί, ἀλλά μείζοντα ἑαυτοῦ τοσοῦτον εἶναι, ὅσον τό Πνεῦμα τό (σελ. 440) ἅγιον ὑπερέχει τοῦ ὕδατος˙ δεσπότην γάρ εἶναι τοῦτον μαρτυρεῖ καί τοῦ παντός ποιητήν καί ἐξουσιαστήν τῶν ἀγγέλων καί τῶν ἀνθρώπων˙ καί τούτου λογικόν γεώργιον τούς ἀνθρώπους ε ἶναι πάντας καί τοῦ τοιύτου γεωργίου τό πτύον, τάς λειτουργικάς δυνάμεις δηλαδή, ἐν τῇ χειρί καί τῇ ἐξουσίᾳ ἔχειν ἑαυτόῦ τόν ἐρχόμενον. Οὐ μόνον δέ δι᾿ ἑαυτόῦ τοιοῦτον εἶναι μαρτυρεῖ τόν ἐρχόμενον ὁ τοῦ Κυρίου Πρόδρομος, ἀλλά καί τόν Ἠσαΐαν ὑποφαίνει προανακηρύξαντα Κύριον αὐτόν, ἑαυτόν δέ ὑπηρέτην πεμφθέντα εἰς τό προξηρύξαι τήν ἐκείνου ἔλευσιν καί προτρέψασθαι τούς πειθομένους ἑτοιμασθῆναι πρός ὑποδοχήν, λέγων˙ «ἐγώ φωνή βοῶντος ἐν τῇ ἐρήμῳ, ἑτοιμάσατε τήν ὁδόν Κυρίου».

Μαρτυρεῖ δέ τοῦτο, ὅτι καί πρό τοῦ συλληφθῆναι αὐτόν καί γενέσθαι ἦν˙ «ἔμπροσθεν γάρ μου γέγονε», φησίν, «ὅτι πρῶτος μου ἦν», καίτοι ἡ σύλληψις αὐτοῦ καί ἡ γέννησις ὕστερον μετά τήν Ἰωάννου ἦν. Εἰ οὖν πρῶτος, οὐ κατά σάρκα δέ ἦν, πρό τῆς σαρκός οὐκοῦν ἦν. Προϊών δέ καί ἀμνόν τοῦ Θεοῦ εἶναι τοῦτον μαρτυρεῖ, τήν ἁμαρτίαν αἵροντα τοῦ κόσμου, προκαταγγέλλων τήν ὑπέρ ἀφέσεως τῶν ἁμαρτιῶν ἡμῶν αὐτοῦ θυσίαν καί σφαγήν˙ ἀλλά καί αὐτόν εἶναι μαρτυρεῖ τόν Ὕψιστον καί ἐξ οὐρανοῦ τοῦτον καταβῆναι καί ἀπειροδύναμον εἶναι, ὡς οὐκ ἐκ μέτρου λαβόντα τό Πνεῦμα παρά τοῦ Πατρός. Καί τοῖς μέν εἰς αὐτόν πιστεύουσιν ἐπαγγέλλεται ζωήν αἰώνιον, τοῖς δέ ἀπειθοῦσιν ἀπειλεῖ τήν περί τοῦ Θεοῦ ἀναπόδραστον ὀργήν˙ ἀποκρίνεται γάρ περί αὐτοῦ, παρά τῶν οἰκείων μαθητῶν ἐρωτηθείς, ὅτι «ἐκεῖνον δεῖ αὐξάνειν, ἐμέ δέ ἐλαττοῦσθαι», καί δεικνύς τίνος ἕνεκεν ἐκείνου μή μόνον

αὐτός, ἀλλά καί τά πάντα ἐλάττω, (σελ. 442) καθόσον ἡ γῆ τοῦ ὑπερανίου˙ «ὁ ἄνωθεν», φησίν, «ἐρχόμενος ἐπάνω πάντων ἐστίν», ἐξῃρημένος πάντων καί τήν πατρῴαν ὑπεροχήν ἀποσώζων ὡς Υἱός ἀγαπητός˙ καί πάλιν, «ὁ Πατήρ ἀγαπᾷ τόν Υἱόν, καί πάντα δέδωκεν ἐν τῇ χειρί αὐτοῦ˙ ὁ πιστεύων εἰς τόν Υἱόν ἔχει ζωήν αἰώνιον, ὁ ἀπειθῶν τῷ Υἱῷ οὐκ ὄψεται τήν ζωήν, ἀλλ᾿ ἡ ὀργή τοῦ Θεοῦ μενεῖ ἐπ᾿ αὐτόν».

Ἔρχεται γοῦν καί ὁ Χριστός πρός τό βάπτισμα, τοῦτο μέν διά τήν πρός τόν πέμψαντα τόν Ἰωάννην εὐπείθειαν, ὡς καί αὐτός εἶπεν, «οὕτω γάρ πρέπον ἡμῖν ἐστι πληρῶσαι πᾶσαν δικαιοσύνην», τοῦτο δέ διά τήν οἰκείαν φανέρωσιν, πρός δέ καί ὥστε τῆς σωτηρίου ποδηγίας ἀπάρξασθαι καί πιστώσασθαι τοῖς ἑπομένοις καί βαπτιζομένοις, ὡς αὐτός ὑπέδειξε καί προσέταξεν, ὅτι Πνεῦμα ἅγιον δίδοται, καί δι᾿ ἑαυτόῦ τό βάπτισμα κατασκευάσαι καθαρτικόν φάρμακον τῶν ἡμῖν ἐντακέντων μολυσμάτων ἐξ ἐμπαθοῦς γενέσως καί βιώσεως. Εἰ γάρ καί αὐτός οὐδ᾿ ὡς ἄνθρωπος ἐδεῖτο καθάρσεως, ἐξ ἀμολύντου γεννηθείς Παρθένου καί βιούς πάσης ἁμαρτίας ἐκτός ἀλλ᾿ ἐπεί δι᾿ ἡμᾶς ἐγεννήθη, δι᾿ ἡμᾶς καί καθαίρεται.

Βαπτίζεται τοίνυν παρά τοῦ Ἰωάννου καί ἀνιόντι ἀπό τοῦ ὕδατος ἀνοίγονται αὐτῷ οἱ οὐρανοί καί φωνή τοῦ Πατρός ἐξάκουστος ἐκεῖθεν γίνεται˙ «οὗτός ἐστιν ὁ Υἱός μου ὁ ἀγαπητός, ἐν ᾧ εὐδόκησα»˙ καί ὡς περιστερά ἐπ᾿ αὐτόν κατέρχεται τό Πνεῦμα τοῦ Θεοῦ, δεικνῦντος τοῖς παροῦσι τόν μαρτυρούμενον ἄνωθεν. Καί φανεροῦται μέν οὕτως ἐκεῖνος Υἱός ὤν ἀληθινός˙ φανεροῦται δέ ὁ ἐν τοῖς (σελ. 444) οὐρανοῖς Πατήρ Πατήρ ὑπάρχων ἀληθής˙ φανεροῦται δέ καί τό Πνεῦμα τό ἅγιον, προϊόν μέν καθ᾿ ὕπαρξιν ἐκ τοῦ Πατρός, ἐπαναπαυόμενον δέ τῷ γνωσίῳ τοῦ Πατρός Υἱῷ˙ ἐγκατοικίζεται δέ τῷ ὕδατι τοῦ βαπτίσματος ἡ χάρις ἑαυτοῦ καί τοῦ Πατρός αὐτοῦ καί τοῦ Πνεύματος˙ ὡς ἄν τοῖς κατ᾿ αὐτόν ἔπειτα βαπτιζομένοις προσφυομένη ἀναγεννᾷ τούτους θείως καί ἀνακαινίζῃ καί ἀναπλάττη μυστικῶς, ὡς μηκέτι ἐκ τοῦ παλαιοῦ Ἀδάμ ὄντας ἐκεῖθεν ἕλκειν τήν ἀράν, ἀλλ᾿ ἐκ τοῦ νέου Ἀδάμ τήν γέννησιν σχόντας τήν εὐλογίαν ἐντεῦθεν ἔχειν, μηκέτι τέκνα σαρκός ὄντας, ἀλλά τέκνα Θεοῦ, οἵ οὐκ ἐξ αἱμάτων, οὐδέ ἐκ θελήματος σαρκός, οὐδέ ἐκ θελήματος ἀνδρός, ἀλλ᾿ ἐκ Θεοῦ διά Ἰησοῦ Χριστοῦ ἐγεννήθησαν.

Κἄν γάρ ἔτι πρός γυμνασίαν, πρός δοκιμήν, πρός διόρθωσιν, πρός κατάληψιν τῆς ταλαιπωρίας τοῦ αἰῶνος τούτου τῷ κάτω βρίθοντι φορτίῳ τῆς φθειρομένης σαρκός βαρύνωνται, ἀλλ᾿ ἀοράτως ἐνδεδυμένοι Χριστόν εἰσιν, ὡς δύνασθαι κἀνταῦθα τῆς αὐτοῦ πολιτείας μεταλαγχάνειν σπουδάζοντες καί μετά τήν ἐνθένδε λῆξιν τῆς αὐτοῦ μακαριότητος καί λαμπρότητος καί ἀφθαρσίας μετασχεῖν. Καθάπερ γάρ δι᾿ ἑνός τοῦ Ἀδάμ εἰς τούς μεταγενεστέρους προγονικῶς διέβη ἡ τοῦ θανάτου εὐθύνη, οὕτως ἐξ ἑνός τοῦ θεανθρώπου Λόγου, εἰς τούς ἀναγεννωμένους ἐξ αὐτοῦ πάντας, ἡ τῆς αἰωνίου καί οὐρανίου ζωῆς διαβαίνει χάρις. Διό καί ἀνεῳγμένος ἐστί τούτοις ὁ οὐρανός, ὑποδεξόμενος τούτους κατά καιρόν, εἴπερ, τραφέντες ἐν τῇ πρός αὐτόν πίστει καί τῇ κατά πίστιν δικαιοσύνῃ, κληρονόμοι γένωνται Θεοῦ, καθάπερ ἐξουσίαν ἔλαβον, καί Χριστοῦ συγκληρονόμοι, τῆς ἀκηράτου ζωῆς αὐτοῦ καί τῆς ἀθανασίας μετασχόντες καί τούτῳ συνόντες ἀχωρίστως καί τῆς ἐκείνου δόξης καταπολαύοντες. (σελ. 446) Κεκλεισμένος γάρ ἦν ὁ οὐρανός πρότερον ἡμῖν, καί τέκνα ἦμεν ὀργῆς, ἥτις ἐστί δικαία τοῦ Θεοῦ ἐγκατάλειψις διά τήν ἡμετέραν ἁμαρτίαν καί τήν ἀπείθειαν, ἀλλά διά τήν ἐν Χριστῷ τῆς ἡμετέρας φύσεως ἀναμαρτησίαν καί τήν πρός τόν Θεόν εὐπείθειαν τέκνα εὐδοκίας γεγόναμεν οἱ Χριστῷ κολλώμενοι καί υἱοί ἀγαπητοί καί ὁ οὐρανός ἠνέῳκται ἡμῖν, ὡς καί ἐφ᾿ ἡμᾶς τό Πνεῦμα κατιέναι τοῦ Θεοῦ καί μένειν ἐν ἡμῖν καί δι᾿ αὐτοῦ κατά καιρόν εἰς οὐρανούς ἀναφέρεσθαι ἡμᾶς, ἡνίκα ὁ ἐγείρας τόν Χριστόν ἐκ νεκρῶν ζωοποιήσῃ καί τά θνητά σώματα ἡμῶν, διά τό ἐνοικοῦν αὐτοῦ Πνεῦμα ἐν ἡμῖν, μεταμορφώσας τό σῶμα τῆς ταπεινώσεως ἡμῶν καί σύμμορφον ποιήσας τῷ σώματι τῆς δόξης τοῦ Χριστοῦ, δι᾿ οὗ τήν ἀθανασίαν ἐπλουτήσαμεν καί εἰς οὐρανούς ἀνεκλήθημεν, καί ὑπεράνω πάσης ἀρχῆς καί ἐξουσίας ἐν δεξιᾷ τῆς μεγαλωσύνης ἐν οὐρανοῖς ἡ ἡμῶν ἐνεθρονίσθη φύσις.

Ὤ βάθος πλούτου καί σοφίας καί φιλανθρωπίας θείας! Οὕτως οἶδε Θεός τά ἐξ αὐτεξουσίου π αρατροπῆς ἡμῶν ὀλισθήματα τῇ παρ᾿ ἑαυτοῦ σοφίᾳ τε καί δυνάμει φιλανθρώπως μετασκευάζειν ἀσυγκρίτως ἐπί τό κρεῖττον. Εἰ μή γάρ ἐκ τῶν οὐρανῶν κατῆλθεν ὁ τοῦ Θεοῦ Υἱός, ἀνέλπιδες ἄν ἡμεῖς ἦμεν τῆς πρός οὐρανόν ἀνόδου˙ εἰ μή οὗτος ἐσαρκώθη καί πέπονθε σαρκί καί ἀνέστη καί ἀνελήφθη δι᾿ ἡμᾶς, οὐκ ἄν ἔγνωμεν τό ὑπερβάλλον τῆς πρός ἡμᾶς ἀγάπης τοῦ Θεοῦ˙ εἰ μή ἔτι ἀσεβῶν ὄντων ἡμῶν ὑπέρ ἡμῶν ἐσαρκώθη καί τό πάθος ὑπήνεγκεν, οὐκ ἄν ὑψωθέντες ἐπί τοσοῦτον ὑπ᾿ αὐτοῦ τῆς κατασπώσης ἐπάρσεως ἀπεσχόμεθα. Νῦν γάρ ὡς, μηδέν προεισενεγκόντες, ὑψηλοί γεγονότες, μένομεν ἐν τῇ ταπεινώσει καί πρός τό (σελ. 448) μέγεθος τῆς ἐπαγγελίας καί τῆς εὐεργεσίας ὁρῶντες μετά συνέσεως, ἀεί ταπεινότεροι γινόμεθα˙ ὅθεν ἡ σωτηρία.

Γέγονε τοίνυν ὁ τοῦ Θεοῦ Υἱός ἄνθρωπος, ἵνα δείξῃ εἰς οἷον ὕψος ἡμᾶς ἀνάξει˙ ἵνα μή ἐπαιρώμεθα ὡς ἀφ᾿ ἑαυτῶν τήν ἧτταν ἀναπαλαίσαντες˙ ἵνα διπλοῦς ὤν, ὄντως μεσίτης ᾖ, ἁρμόζων δι᾿ ἑκατέρου πρός μέρος ἑκάτερον˙ ἵνα λύσῃ τόν δεσμόν τῆς ἁμαρτίας˙ ἵνα καθάρῃ τόν ἐκ συναφείας τῆς σαρκός μολυσμόν˙ ἵνα δείξῃ τήν τοῦ Θεοῦ πρός ἡμᾶς ἀγάπην˙ ἵνα δείξῃ εἰς ὅσον βάθος κακῶν ἐνεπέσαμεν, ὡς σαρκώσεως Θεοῦ δεῖσθαι˙ ἵνα ὑπόδειγμα γένηται ἡμῖν ταπεινώσεως, ἥν ἡ σάρξ ἔχει καί τό πάθος, καί φάρμακον θεραπευτικόν τῆς ὑπερηφανίας˙ ἵνα δείξῃ ἀγαθήν τήν ἡμῶν φύσιν παρά Θεοῦ κτισθεῖσαν˙ ἵνα γένηται τῆς ἀναστάσεως καί τῆς αἰωνίου ζωῆς ἀρχηγός καί πίστωσις, λύσας τήν ἀπόγνωσιν˙ ἵνα υἱός ἀνθρώπου γενόμενος καί τῆς θνητότητος μεταλαβών, υἱούς Θεοῦ τούς ἀνθρώπους ἀπεργάσηται, κοινωνούς ποιήσας τῆς θείας ἀθανασίας˙ ἵνα δειχθῇ, πῶς ἡ τοῦ ἀνθρώπου φύσις παρά πάντα τά κτίσματα κατ᾿ εἰκόνα ἐκτίσθη Θεοῦ˙ τοσοῦτον γάρ ταύτῃ τό συγγενές πρός Θεόν, ὡς καί δύνασθαι συνελθεῖν αὐτῷ πρός μίαν ὑπόστασιν˙ ἵνα τιμήσῃ τήν σάρκα καί αὐτήν τήν θνητήν, ὡς μή τά ὑπερήφανα πνεύματα προτιμητέα τοῦ ἀνθρώπου καί νομίζειν ἑαυτά καί νομίζεσθαι καί θεοποιεῖσθαι διά τήν ἀσαρκίαν καί τήν δοκοῦσαν ἀθανασίαν˙ ἵνα συνάψῃ τά φύσει διεστῶτα ἀνθρώπους τε καί Θεόν, διπλοῦς αὐτός τῇ φύσει μεσίτης γενόμενος. Καί τί δεῖ πλείω λέγειν; Εἰ μή ἐσαρκώθη ὁ τοῦ Θεοῦ Λόγος, οὐκ ἄν ἐδείκνυτο Πατήρ ἀληθῶς ὁ Πατήρ, οὐκ ἄν ἀληθῶς Υἱός, οὐκ ἄν τό Πνεῦμα τό ἅγιον, προϊόν καί (σελ. 450) καί αὐτό ἐκ τοῦ Πατρός˙ οὐκ ἄν ὁ Θεός ἐν οὐσίᾳ καί ὑποστάσεσιν, ἀλλ᾿ ἐνέργειά τις μόνον ἐνθεωρουμένη τοῖς κτίσμασι, καθάπερ οἵ τε μωραθέντες ἔφησαν πάλαι σοφοί καί οἱ νῦν κατά τόν Βαρλαάμ καί Ἀκίνδυνον φρονοῦντες.

Ἐφανέρωσε μέν οὖν διά ταῦτα ἑαυτόν ὁ Κύριος καί τήν κατ᾿ αὐτόν οἰκονομίαν, ὡς καί ἡμῖν εἴρηται, καθ᾿ ὅσον ἐφικτόν˙ ἐφανέρωσε δέ Πατέρα ὡς ἀληθῶς ὄντα τόν ἀνωτάτω Πατέρα. Ὑπέδειξε δέ τήν πρός αὐτόν ἐπάνοδον τῶν τηνικαῦτά τε ὄντων καί τῶν ἔπειτ᾿ ἐσομένων τοῖς βουλομένοις, προτρεψάμενος καί καλέσας καί ποδηγήσας διά τῆς ἑαυτοῦ πολιτείας καί διδασκαλίας καί θαυματουργίας καί προφητείας, μᾶλλον δέ σοφίας καί γνώσεως ὄντως θείας καί ὑπερφυοῦς, ᾖ μηδέν ἄδηλον οὔτε τῶν ἐσομένων οὔτε τῶν νῦν ἀδόλως ἐν τῷ βάθει τῶν καρδιῶν κινουμένων. Ἔδει δέ ἄρα τούς ὑπακούσοντας ἐλευθέρους εἶναι τῆς δουλείας τοῦ διαβόλου˙ ἐπεί γάρ τῇ τούτου αἰχμαλωσίᾳ παρήχθη ὁ ἄνθρωπος ὀργῆς θείας πειρασθείς, ὀργή δέ ἐστι θεία ἐγκατάλειψις δικαία τοῦ ἀγαθοῦ, ἔδει καί τοῦτον καταλλαγῆναι τῆς δουλείας ἐκείνης.

Οὐκοῦν θυσίας ἦν χρεία τῆς τόν ἀνωτάτω Πατέρα καταλαττούσης ἡμᾶς καί ἁγιαζούσης, μεμολυσμένους ὄντας τῇ πρός τόν πονηρόν κοινωνίᾳ. Θυσίας οὖν ἔδει τῆς καθαιρούσης καί καθαρᾶς τοιγαροῦν, ἀλλά καί ἱερέως καί τούτου κεκαθαρμένου καί ἀναμαρτήτου. Ἔδει δέ ἡμῖν μή τῆς κατά ψυχήν μόνον, ἀλλά καί τῆς τοῦ σώματος ἀναστάσεως, καί ταύτης διά τούς ἐσομένους ἔπειτα κατά καιρόν. Οὐκοῦν ἔδει μή χαρισθῆναι ταύτην μόνον ἡμῖν τήν ἐλευθερίαν καί τήν ἀνάστασιν, ἀλλά καί πιστωθῆναι˙ πρός δέ ταύτῃ καί (σελ. 452) τήν ἀνάληψιν καί τήν ἐν οὐρανοῖς ἀτελεύτητον πολιτείαν. Ἔδει δέ τούτων ἁπάντων, οὐ τοῖς οὖσι τηνικαῦτα καί τοῖς ἐσομένοις μόνον, ἀλλά πολλῷ μᾶλλον τοῖς ἐξ αἰῶνος γεγενημένοις τοῦ γένους˙ ἐν ᾅδου δέ ἦσαν οὗτοι πολλῷ πλείους τῶν ἐσομένων καί πολλῷ πλείους πιστεύειν ἅμα καί σώζεσθαι μέλλοντας˙ διόπερ οἶμαι καί ἐπί συντελείᾳ τῶν αἰώνων ὁ Χριστός ἦλθεν. Ἔδει τοίνυν καί τοῖς ἐν ᾅδου κηρυχθῆναι τό εὐαγγέλιον καί φανερωθῆναι τήν μεγάλην ταύτην οἰκονομίαν καί δοθῆναι τήν ἀπό τῶν αἰχμαλωτισάντων δαιμόνων εἰς τέλος ἐλευθερίαν καί τόν ἁγιασμόν καί τάς μελλούσας ἐπαγγελίας. Οὐκοῦν ἔδει πάντως καί εἰς ᾅδου κατελθεῖν τόν Χριστόν˙ ἀλλά καί ταῦτα πάντα μετά δικαιοσύνης, ἧς χωρίς οὐδέν παρά Θεοῦ τελεῖται.

Πρός δέ τοῖς εὐρημένοις πᾶσιν ἔδει καί φενακισθῆναι δικαίως τόν φενακίσαντα καί ἀπολέσαι συλληφθέντα τόν πλοῦτον, ὅν ἐξ ἀπάτης ἐκτήσατο, καταστρατηγηθείσης σοφίᾳ τῆς πονηρίας, ἐφ᾿ ᾗ διετέλει μεγαλαυχῶν ὁ ἀρχέκακος˙ ἥν μεγαλαυχίαν οὐκ ἄν ἀπέβαλεν, εἰ δυναστείᾳ θείᾳ κατεπονεῖτο, ἀλλά μή σοφίᾳ καί δικαιοσύνῃ καθῃρεῖτο τοῦ κράτους. Ἐπεί δέ πάντες ἄνθρωποι, πρός τό κακόν ἐκτραπέντες, ἔργῳ ἤ λόγῳ ἤ διανοίᾳ ἤ πᾶσιν ἤ δυσί τούτων, ἐμόλυναν τήν παρά Θεοῦ δεδομένην τῇ ἀνθρωπίνῃ φύσει καθαρότητα καί ἁγιασμοῦ χρείαν εἶχον, ὁ δέ ἁγιασμός διά τῆς παρ᾿ ἑκάστου προσφορᾶς καί ἀρχῆς πρός τόν Θεόν τελεῖται, καθαράν δέ εἶναι δεῖ τήν ἀπαρχήν, τοιαύτην δέ ἡμεῖς τῷ Θεῷ προσενεγκεῖν ἀπαρχήν οὐκ εἴχομεν. Διά τοῦτο ὁ μόνος ἀμόλυντος ἀνεφάνη Χριστός καί προσφοράν ἑαυτόν καί ἀπαρχήν προσήνεγκε τῷ Πατρί ὑπέρ ἡμῶν, ἵνα οἱ (σελ. 454) πρός τοῦτον ὁρῶντες καί τούτῳ πιστεύοντες καί διά τῆς πρός αὐτόν ὑπακοῆς αὐτῷ κολλώμενοι δι᾿ αὐτοῦ ἐμφανισθῶμεν τῷ προσώπῳ τοῦ Θεοῦ ἱλασμοῦ τυχόντες ἁγιασθῶμεν ἅπαντες. Καί τοῦτό ἐστιν, ὅ φησιν ἐν εὐαγγελίοις ὁ Κύριος, «ὑπέρ αὐτῶν ἐγώ ἁγιάζω ἐμαυτόν, ἵνα καί αὐτοί ὦσιν ἡγιασμένοι ἐν ἀληθείᾳ». Οὐ γάρ τήν προσφοράν μόνον, ἀλλά καί τόν προσφέροντα ἀρχιερέα καθαρόν ἔδει καί ἀναμάρτητον εἶναι, ὡς καί ὁ ἀπόστολός φησιν˙ «τοιοῦτος ἡμῖν ἔπρεπεν ἀρχιερεύς, ὅσιος, ἄκακος, ἀμίαντος, κεχωρισμένος ἀπό τῶν ἁμαρτωλῶν, καί ὑψηλότερος τῶν οὐρανῶν γενόμενος».

Διά ταῦτα τοίνυν καί τά τοιαῦτα, οὐ μόνον ὁ τοῦ Θεοῦ Λόγος σάρξ ἐγένετο καί ἐσκήνωσεν ἐν ἡμῖν, ἐπί γῆς ὀφθείς καί τοῖς ἀνθρώποις συναναστραφείς, ἀλλά καί τήν καθ᾿ ἡμᾶς νῦν, εἰ καί καθαράν ἄκρως, θνητήν ὅμως καί παθητήν, ἀνελάβετο σάρκα καί ταύτῃ τόν μέν ἀρχέκακον ὄφιν θεοσόφῳ δελέατι διά τοῦ σταυροῦ ἀγγιστρεύσας τό ὑπ᾿ αὐτοῦ δουλουμένον ἅπαν ἠλευθέρωσε γένος˙ τυράννου γάρ πεσόντος, ἐλεύθερον ἅπαν τό τυραννούμενον˙ καί τοῦτό ἐστιν ὅπερ αὐτός ὁ Κύριος ἐν τοῖς εὐαγγελίοις φησίν, ὅτι «ἐδεσμεύθη ὁ ἰσχυρός, καί τά σκεύη αὐτοῦ διηρπάγη». Ἡρπάγη δέ παρά Χριστοῦ ἐλευθερωθέντα καί δικαιωθέντα καί φωτός ἐμπλησθέντα καί θείοις χαρίσμασι πλουτισθέντα. Διά τοῦτο ψάλλει Δαβίδ˙ «ἀναβάς εἰς ὕψος», τό τοῦ σταυροῦ πάντως, εἰ δέ βούλει καί τό οὐράνιον, «ᾐχμαλώτευεσεν αἰχμαλωσίαν, ἔδωκε δόματα τοῖς ἀνθρώποις».

(σελ. 456) Τόν μέν οὖν διάβολον οὕτω διά τοῦ πάθους καί τῆς σαρκός ἐτρωπώσατο, τῷ δέ Θεῷ καί Πατρί ταύτην προσαγαγών εἰς θυσίαν, ὡς ἄμωμον καί πανίερον ἱερεῖον, ὤ τῆς ἀφάτου μεγαλοδωρεᾶς, τοῖς ὁμογενέσιν ἡμῖν τοῦτον κατήλλαξεν. Ἐπεί δέ κατά γνώμην τοῦ Πατρός ὑπέστη τό πάθος, εἰς ὑπόδειγμα γέγονεν ἡμῖν, τοῖς διά παρακοῆς ἀπολωμένοις καί δι᾿ ὑπακοῆς σωζομένοις, μέχρι τίνος ὑπακουστέον. Ἔδειξε δέ καί τόν θάνατον τοῦτον τῆς τῷ διαβόλῳ προσούσης ἀθανασίας πολλῷ τιμιώτερον, ὡς προξενοῦντα ζωήν ἀθάνατον ὄντως, ἅ τε μηδέ τῷ δευτέρῳ καί ἀϊδίῳ θανάτῳ, μᾶλλον δέ καί χείρονι μυρίων θανάτων, τῇ μελλούσῃ κολάσει, ὑποπίπτειν μέλλουσαν, ἀλλ᾿ ἐν οὐρανίοις σκηνώμασιν σύν Χριστῷ διαμένουσαν˙ αὐτός γάρ ἐκ νεκρῶν ἀναστάς τριήμερος καί μετά τό παραστῆσαι ζῶντα τοῖς οἰκείοις μαθηταῖς ἑαυτόν εἰς οὐρανούς ἀναληφθείς καί μένων ἀθάνατος, τήν ἀνάστασιν ἡμῖν καί τήν ἀθανασίαν καί τήν ἐν οὐρανοῖς ἀΐδιον καί ἀκήρατον καί μακαρίαν ὄντως ζωήν ἐχαρίσατό τε καί ἐπιστώσατο, ἑνί θανάτῳ τῷ τῆς οἰκείας σαρκός καί μιᾷ τῇ ταύτης ἀναστάσει, τόν διπλοῦν ἡμῖν θάνατον ἰασάμενος καί τῆς διττῆς ἡμᾶς αἰχμαλωσίας ἐλευθερώσας, τῆς ψυχῆς δηλαδή καί τοῦ σώματος.

Ἐγένετο γάρ πνεῦμα νεκρόν ὁ Πονηρός ἐγκαταλελειμμένος δι᾿ ἑκούσιον ἁμαρτίαν δικαίως ὑπό Θεοῦ τῆς ὄντως ζωῆς˙ πλήρωμα δέ ὤν κακίας καί ἀρχηγός φθονερός, ἀπατηλός, ἀρχέκακος, οὐχ ὑπήνεγκε τήν ἐν τῷ χωρίῳ τῆς τρυφῆς, τῷ παραδείσῳ λέγω, τοῦ ἀνθρώπου ζωήν, ἀλλ᾿ ὀλεθρίᾳ συμβουλῇ κλέψας κοινωνόν ἐποιήσατο καί τῆς ἁμαρτίας καί τῆς κατά πνεῦμα νεκρώσεως. Ταύτῃ δέ τῇ νεκρώσει τοῦ πνεύματος ἐξ ἀνάγκης καί ἡ τοῦ σώματος ἐπηκολούθησε νέκρωσις˙ καί οὕτως ὁ Πονηρός δι᾿ ἑνός τοῦ οἰκείου θανάτου τόν (σελ. 458) διπλοῦν ἡμῖν προεξένησε θάνατον καί, κάτω ρίψας καί ἑαυτοῦ κατωτέρω, μέγας αὐτός ἐδόκει καί ὑψηλός, μεγαλαυχῶν ὡς ἡμᾶς κατασοφισάμενος ἐν περινοίᾳ καί καταδουλωσάμενος καί Θεόν ἡμῖν, φεῦ, ὡς ἀθάνατος φανταζόμενος, ἀλλά καί μετά θάνατον κληρονόμος τῶν ἡμετέρων ψυχῶν ὡς ὑπό Θεοῦ ἐγκαταλελειμμένων γινόμενος καί κατασπῶν εἰς ᾅδυο καί κατακλείων ἀφύκτοις ὡς ἐδόκει φρουραῖς.

Ἐλεήσας οὖν τῆς τοσαύτης ταλαιπωρίας ὁ πλάσας ἡμᾶς Θεός, ἐκεῖ κατελθεῖν εὐδόκησεν, οὗπερ ἡμεῖς ἐρρίφημεν, ὥστ᾿ ἐκεῖθεν ἀνακαλέσασθαι, μόνος ἐν τοῖς νεκροῖς ἀναφανείς ἐλεύθερος, ὡς πνεύματι ζῶντι κατελθών ἐκεῖ, καί μή τοῦτο μόνον, ἀλλά καί φωτί περιαστράπτοντι θείῳ καί δύναμιν ζωοποιόν κεκτημένῳ, ἵνα φωτίσῃ τούς ἐν σκότει καθημένους καί ζωοποιήσῃ κατά πνεῦμα τούς εἰς αὐτόν ἐκεῖ πιστεύσαντας, ζωοποιήσῃ δέ καί τά σώματα πάντων ἐν ἡμέρᾳ ᾗ ἔστησεν ἀναζωῶσαι καί κρῖναι τό σύμπαν γένος ὡς καί ὁ ἐν Ἀποστόλοις κορυφαῖος δι᾿ ἐπιστολῆς ἐδίδαξεν ἡμᾶς, «εἰς τοῦτο», λέγων, «καί νεκροῖς εὐηγγελίσθη, ἵνα κριθῶσι μέν κατά ἄνθρωπον σαρκί, ζῶσι δέ κατά Θεόν πνεύματι». Μικρόν δ᾿ ἀνωτέρω τῆς ἐπιστολῆς δεικνύς, τίς ὁ τοῖς ἐν ᾅδου νεκροῖς καί διά τίνος κηρύξας τό εὐαγγέλιον, «Χριστός», φησίν, «ἅπαξ ὑπέρ ἁμαρτωλῶν ἔπαθε, δίκαιος ὑπέρ ἀδίκων, ἵνα ἡμᾶς προσενέγκῃ τῷ Θεῷ, θανατωθείς μέν σαρκί, ζῶν δέ πνεύματι, ἐν ᾧ καί τοῖς ἐν φυλακῇ πνεύμασιν», ἤτοι ταῖς ψυχαῖς τῶν ἀπ᾿ αἰῶνος νεκρῶν, «πορευθείς ἐκήρυξεν».

Ὥσπερ οὖν ὁ Πονηρός δι᾿ ἑνός τοῦ οἰκείου κατά πνεῦμα θανάτου διπλοῦν ἡμῖν τόν θάνατον προεξένησεν, οὕτως ὁ ἀγαθός δι᾿ ἑνός (σελ. 460) τοῦ κατά σῶμα θανάτου, τόν διπλοῦν ἡμῖν ἰάσατο θάνατον καί διά μιᾶς τῆς τοῦ ἰδίου σώματος ἀναστάσεως τήν διπλῆν ἡμῖν ἀνάστασιν ἐδωρήσατο, διά σωματικοῦ θανάτου καθελών τόν ἐν θανάτῳ τό κράτος ἔχοντα κατά τῆς ψυχῆς ἡμῶν καί τοῦ σώματος καί κατ᾿ ἄμφω τῆς ἐκείνου τυραννίδος ἡμᾶς ρυσάμενος. Ὑποδύεται μέν γάρ ὁ Πονηρός τόν ὄφιν, ὡς δι᾿ αὐτοῦ τόν ἄνθρωπον ἀπατήσων, ἀναλαμβάνει δέ τήν ἀνθρωπίνην φύσιν ὁ τοῦ Θεοῦ Λόγος, ὡς δι᾿ αὐτῆς φενακίσων τόν φενακίσαντα˙ ἀλλ᾿ ἀνεξαπάτητον αὐτήν λαμβάνει καί καθαράν καί τοιαύτην εἰς τέλος διατηρεῖ, προσάγων τῷ Πατρί ταύτην ὡς ἀπαρχήν, εἰς ἁγιασμόν ἡμῶν ἀφ᾿ ἡμῶν. Εἰ δέ καί σῶμα μή θνητόν καί παθητόν ὁ τοῦ Θεοῦ Λόγος ἀνέλαβε, πῶς ἄν ἠπατήθη, πῶς ἀν ἐδυνήθη προσβαλεῖν ὁ αὐτόχρημα φθόνος;

Ταῦτ᾿ ἄρα οὐδέ προσβάλλει μέχρις οὗ τοῦτον οἶδε παθητόν περιφέροντα σῶμα. Νηστεύσας γάρ ἐν ἐρήμῳ ἡμέρας τεσσαράκοντα καί μή πεινάσας (εἰ γάρ καί σῶμα παθητόν περιέκειτο, ἀλλά τότ᾿ ἔπραττε τοῦτο καί ἔπασχε τά οἰκεῖα ἡνίκα ὑπό τῆς συνημμένης συνεχωρεῖτο παντοδυνάμου δυνάμεως)˙ νηστεύσας οὖν ἡμέρας τεσσαράκοντα, κατά τό εὐαγγέλιον, ὕστερον ἐπείνασε. Τότε δή πρῶτον θαρρήσας καί προσβαλών ὁ ἀρχέκακος τόν πειρασμόν ἐπήνεγκεν, εἴσοδον εὑρεῖν σπεύδων κατά τοῦ πνεύματος˙ ὡς δέ ἰσχυρῶς ἀπεκρούσθη καί πάλιν προσβαλών γενικῶς διά πάσης ἡδυπαθείας, κατά κράτος ἡττήθη, ἐκνευρισθείς καί θραυσθείς καί καταισχυνθείς φυγάς ᾤχετο. Διά τί οὖν ἀπεκρούσθη τῷ πάθει τῷ τοῦ σώματος θαρρήσας καί προσβαλών; Ἐπειδή περ ἁμαρτίαν ἐμποιῆσαι τῷ ἀναμαρτήτῳ ἐπεχείρησεν ἀνθρώπῳ. Φεύγει μέν οὖν ἐκεῖνος οὕτω (σελ. 462) μετ᾿ αἰσχύνης ἀποκρουσθείς, ὁ δέ Χριστός καταδιώκων αὐτόν οὐκ ἀνίησι, τῶν δαιμονώντων ἀποδιώκων, τούς ὑπ᾿ αὐτοῦ κατεχομένους ἐν νόσοις ἰώμενος, νεκρούς ἀνιστῶν, οὐκ ἀρτιθανεῖς μόνον, ἀλλ᾿ ἤδη καί διεφθορότας, καί ταῦτα μόνῳ προστάγματι˙ πρός δέ καί τῶν ψυχῶν ἀπελαύνων αὐτόν, μετάνοιαν κηρύττων καί τήν βασιλείαν ἐγγίσασαν ἐπιδεικνύς τήν οὐράνιον καί τάς ψυχάς πρός πίστιν ἐνάγων καί βίον τῷ ἀντικειμένῳ πολέμιον, καί τούς ἁμαρτωλούς μετασκεύζων καί προσδεχόμενος˙ οὐ μόνον δέ, ἀλλά καί τοῖς οἰκείοις διδούς κατά δαιμόνων τό κράτος. Ἆρ᾿ οὖν ἦν ὅλως ἀνεκτῶς ἔχειν πρός ταῦτα τόν Σατανάν καί τούς συναποστατήσαντας ἀγγέλους αὐτῷ;

Ἆρ᾿ ἔχειν νομίσας ὅπως ἄν ἀνακόψῃ τήν κατ᾿ αὐτοῦ φερομένην τοσαύτην ἰσχύν, ἠμέλησεν ἄν; Ἆρα δέ ἀνεκτόν αὐτῷ ζῆν ἐν ἀνθρώποις τόν ἐκβάλλοντα τῶν ἀνθρώπων αὐτόν καί τῆς κατ᾿ αὐτῶν πολυετοῦς τυραννίδος; Διά ταῦτα τοίνυν ἐκμανείς κατά Χριστοῦ, ἐπεί τήν μέν θεανδρικήν ἐκείνην ψυχήν διά πείρας ὑπερανῳκισμένην εἶδε παντάπασι τῶν παθῶν, ὧν ἀρχηγός ὑπῆρξεν αὐτός, καί θανάτου παντελῶς ἀνεπίδεκτον, οὗπερ αὐτός δι᾿ ἑαυτοῦ ποιητός ἐστι τοῖς ἀνθρώποις, τό δέ σῶμα παθητόν τε καί θνητόν, αὐτός δέ δι᾿ ἑαυτοῦ θάνατον τοιοῦτον ἐπιφέρειν οὐ συγκεχώρηται, κινεῖ πρός φόνον τούτου τάς γνώμας τῶν ἀπειθῶν Ἰουδαίων, πρός φθόνον καί μανίαν ἀκάθεκτον ἐγείρας κατ᾿ αὐτοῦ, ἅτε καί τούτων ὡς πονηρῶν ἐλεγχομένων τε καί ἀθετουμένων ὑπό Χριστοῦ. Κινεῖ τοίνυν καί πείθει πρός φόνον τούτου καί φόνον ἄτιμον καί κακούργοις μόνοις καί ἀσεβέσι νενομισμένον, νομίσας οὕτως αὐτόν τε ἐκ τῆς γῆς (σελ. 464) ἐκβαλεῖν καί τό ὄνομα τούτου ἐπί τῆς γῆς ἀχρειῶσαι. Ἐθάρρει δέ τούτου θανόντος καί τήν αὐτοῦ ψυχήν ἐν ᾅδυο κατάκλειστον ἔχειν, ὡς καί τάς τῶν ἐξ αἰώνων ἁπάντων ψυχάς.

Οὕτως ὁ ἀπατεών ἐξηπάτηται, τῷ τῆς σαρκός τοῦ Χριστοῦ παθητῷ τε καί θνητῷ προσβαλών, καί τό φῶς ἤνεγκεν ἄκων ταῖς σκοτειναῖς καί ποθειναῖς αὐτοῦ καταδύσεσι καί τόν τῆς ζωῆς δοτῆρα ταῖς διά τήν νοητήν νέκρωσιν ὑπ᾿ αὐτοῦ τυραννουμέναις ψυχαῖς ἐπέστησεν˙ οὐ μόνον δέ ἀλλά καί τό τῆς ἀναστάσεως καί τῆς ἀθανασίας παρεκτικόν σῶμα τοῖς τεθνηκόσιν ἀνέμιξε, θανάτῳ καί ταφῇ παραδοῦναι σπεύσας αὐτός. Ὁ δέ Κύριος ἠδύνατο μέν καί ταύτας αὐτοῦ τάς ἐπιβουλάς διακρούσασθαι, ἀλλ᾿ οὐκ ἠθέλησεν, ἠθέλησε δέ μᾶλλον ὑπελθεῖν τό πάθος ὑπέρ ἡμῶν, δι᾿ ὅ καί θεάνθρωπος γέγονεν. Εἰ μή γάρ ἄνθρωπος ἦν, οὐκ ἦν δυνατόν παθεῖν˙ εἰ δέ μή Θεός, ἀπαθής κατά τήν θεότητα διαμένων, οὐκ ἄν ὑπέρ ἡμῶν ὑπέστη σαρκί τόν θάνατον, δι᾿ αὐτοῦ τήν ἀνάστασιν, μᾶλλον δέ ἐξανάστασιν καί ἀθανασίαν, ἡμῖν χαριζόμενος˙ οὐδ᾿ ἄν ἐπιστεύθη δύνασθαι μέν μή παθεῖν, ἑκών δέ παθεῖν προελόμενος, ὡς ἡμᾶς ἐλευθεροῦν καί ἀνυψοῦν μέλλουσαν δεικνύς τήν οἰκείαν ταπείνωσιν καί διδάσκων, εἰ δεήσει, δι᾿ ἔργων μέχρι θανάτου ὑπέρ δικαιοσύνης ἀγωνίζεσθαι καί ἐπαγγελλόμενος τοῖς πειθομένοις δι᾿ ἀναστάσεως τῆς ἀθανασίας τήν δύναμιν, οὐ τοῦ εἰς ἀεί δοαμένειν μόνον, ἀλλά καί τοῦ αἰωνίου ὀλέθρου διαμένειν ἐκτός, τῆς αἰωνίου λέγων φρικωδεστάτης κολάσεως, τῆς ἡτοιμασμένης τῷ διαβόλῳ, καί συνδιαιωνίζειν τοῖς ἁγίοις ἀγγέλοις, τῆς ἀκηράτου καί ἀτελευτήτου βασιλείας συναπολαύοντας.

Διά τοῦτο γάρ ὅν οὐκ ὤφειλεν ὑπέρ ἡμῶν ὑπέμεινεν θάνατον, ἵνα τοῦς ἐποφειλομένους ὑφισταμένους ἡμᾶς ἔκ τε τῆς δουλείας τοῦ (σελ. 466) Διαβόλου καί τοῦ θανάτου λυτρώσηται˙ θανάτου καί τοῦ κατά ψυχήν λέγω, καί τοῦ κατά σῶμα, τοῦ τε προσκαίρου καί διαιωνίζοντος. Λύτρον γάρ ὑπέρ ἡμῶν τῶν δι᾿ ἁμαρτίαν ὑπευθύνων τό ἀνεύθυνον ὡς ἀναμάρτητον οἰκεῖον αἷμα δούς, ἐλυτρώσατο τῆς εὐθύνης ἡμᾶς, τάς ἁμαρτίας συγχωρήσας ἡμῶν καί τό τούτων χειρόγραφον ἐν τῷ σταυρῷ διαρρήξας, ἐλυτρώσατο τῆς τυραννίδος τοῦ Διαβόλου. Δελεασθείς γάρ ἐκεῖνος καί περιχανών οἷον καί τό ἡμέτερον λύτρον, τό αἷμα ἐκεῖνο τό δεσποτικόν, χυθῆναι σπεύσας, τό μή μόνον ἀνεύθυνον, ἀλλά καί θεϊκήν δύναμιν πλουτοῦν, οὐκ ἐπλουτίσθη ὑπ᾿ αὐτοῦ, ἀλλ᾿ ἰσχυρῶς ἐδέθη, παραδειγματισθείς ἐν τῷ σταυρῷ τοῦ Χριστοῦ˙ καί οὕτως ἡμεῖς ἐκ τῆς αὐτοῦ δουλείας ἐρρύσθημεν καί μετέστημεν εἰς τήν βασιλείαν τοῦ Υἱοῦ τοῦ Θεοῦ, σκεύη μέν ὀργῆς ὄντες πρότερον, σκεύη δέ ἐλέους ὑπ᾿ αὐτοῦ γεγονότες, τοῦ δήσαντος τόν ἰσχυρόν ὡς πρός ἡμᾶς ὄντα καί τά σκεύη αὐτοῦ διαρπάσαντος˙ ὅς ἐπεί δικαίως, ὡς ἀδίκως ὑποβολῇ τοῦ διαβόλου φονευθείς, ἐβασίλευσεν ἡμῶν, τῇ δικαιοσύνῃ μυστικῶς νικήσας τόν ἀρχέκακον, καί φανερῶς ἐπιδείκνυται τήν παντοδύναμον δύναμιν καί κατά σῶμα τοῦ θανάτου περιγενόμενος καί ἀναστάς ἐκ νεκρῶν τριήμερος καί εἰς οὐρανόν ἀναβάς καί καθίσας ἐκ δεξιῶν τοῦ Πατρός, σύν αὐτῇ ἥν ὑπέρ ἡμῶν ἐφόρεσε καί καθ᾿ ἥν ἀπέθανε σαρκί, πιστωσάμενος ἡμῖν καί τήν ἐκ νεκρῶν ἀνάστασιν καί τήν εἰς οὐρανούς ἀποκατάστασιν καί τήν τῆς βασιλείας κληρονομίαν˙ ἐάν περ καί ἡμεῖς, αὐτόν μιμούμενοι κατά τό ἐγχωροῦν τῇ δικαιοσύνῃ τόν τῆς ἁμαρτίας ἀρχηγόν καταπαλαίσωμεν, ἀποκρουόμενοι τάς αὐτοῦ προσβολάς καί τάς πρός τά πονηρά πάθη προτροπάς καί ὑποφέροντας γενναίως τάς ἐπιβουλάς.

Διά τοῦτο γάρ καίτοι διά τοῦ θείου βαπτίσματος ἀναγεννήσας ἡμᾶς ὁ Κύριος καί διά τῆς χάριτος τοῦ ἁγίου Πνεύματος σφραγίζων (σελ. 468) εἰς ἡμέραν ἀπολυτρώσεως, ὅμως θνητόν ἔτι καί παθητόν ἔχειν ἀφίησι σῶμα, καί τόν τῆς κακίας ὑφηγητήν τῶν ταμείων τῆς ψυχῆς ἐκβαλών, ὅμως ἀφίησι προσβάλλειν ἔξωθεν, ὡς ἄν ὁ ἀνακαινισθείς ἄνθρωπος κατά τήν Καινήν Διαθήκην, τουτέστι τό τοῦ Χριστοῦ εὐαγγέλιον, ἐν ἀγαθοεργίᾳ καί μετανοίᾳ ζῶν καί τῶν μέν τερπνῶν τοῦ βίου τούτου περιφρονῶν, τά δέ ὀδυνηρά ὑποφέρων καί ταῖς τοῦ ἀντικειμένου προσβολαῖς γυμναζόμενος, ἑτοιμασθῇ πρός ὑποδοχήν τῆς ἀφθαρσίας καί τῶν ἐν αὐτῇ κατά τόν καινόν αἰῶνα μελλόντων ἐκείνων ἀγαθῶν.

Δεῖ οὖν τόν πιστόν τῇ μέν ἐλπίδι χαίρειν, κἀπειδή πέρας ὁ βίος οὗτος ἕξει, φρονίμως ἥδεσθαι τήν μακαριότητα πιστῶς ἐκδεχόμενον, ἥν ἡ μέλλουσα ζωή ἀτελευτήτως ἕξει˙ τῇ δέ συνέσει τῆς πίστεως τήν ἀθλιότητα, ἥν ὁ βίος οὗτος ἀξίως κατεκρίθη, φέρειν ἐν ὑπομονῇ καί δι᾿ ὑπομονῆς πρός τήν ἁμαρτίαν καί τόν τῆς ἁμαρτίας ἀρχηγόν καί συνεργόν καί τούς ταττομένους ὑπ᾿ αὐτοῦ, εἰ δεήσει, μέχρις αἵματος ἀντικαθίστασθαι˙ πλήν γάρ τῆς ἁμαρτίας οὐδέν τῶν ἐν τῷ βίῳ τούτῳ κακόν ὄντως, εἰ καί κακώσεως πρόξενον, οὐδ᾿ αὐτός ὁ θάνατος. Διό καί χορός μέν ὁσίων αὐτοί παρ᾿ ἑαυτῶν ἑαυτοῖς ἐπήνεγκαν τάς κακώσεις τοῦ σώματος˙ οἱ δέ μάρτυρες καί τόν βίαιον παρ᾿ ἑτέρων ἐπαγόμενον αὐτοῖς θάνατον ἐποίησαν εὐκλεέστατον καί ζωῆς καί δόξης καί βασιλείας αἰωνίου καί οὐρανίου παρεκτικόν, καλῶς καί θεαρέστως αὐτῷ χρησάμενοι˙ διά τοῦτο γάρ καί μετά τό καταργῆσαι τόν θάνατον διά τῆς οἰκείας ἀναστάσεως, τοῖς οἰκείοις ἔτι παραμένειν ἀφῆκε καί σύν τούτῳ τάς ἄλλας ἐν τῷ κόσμῳ κακώσεις, ἵν᾿ ὁ κατά Χριστόν ἄνθρωπος διά τούτων ἀγωνιζόμενος ὑπέρ ἀληθείας τῆς ἐν τῷ βίῳ τε καί τοῖς δόγμασι, (σελ. 470) πρός τόν μέλλοντα καινόν ἐκεῖνον καί ἀγήρω αἰῶνα διά τῆς καινῆς Διαθήκης ἑτοιμασθῇ.

Λυσιτελοῦσιν οὖν αἱ κακώσεις αὗται τοῖς πιστῶς ὑπομένουσι πρός διόρθωσιν τῶν ἁμαρτημάτων, πρός γυμνασίαν, πρός δοκιμήν, πρός κατάληψιν τῆς τοῦ βίου τούτου ταλαιπωρίας, πρός προτροπήν τοῦ ἐπιθυμεῖν διαπύρως καί ζητεῖν ἐπιμόνως τήν διαιωνίζουσαν ἐκείνην υἱοθεσίαν καί ἀπολύτρωσιν, καί καινήν ὄντως ζωήν καί μακαριότητα. Πολλαπλῆς γάρ οὔσης κατά τε σῶμα καί ψυχήν τῆς ἡμετέρας ἐν Χριστῷ υἱοθεσίας καί ἀνακαινίσεως, ἀρχήν τε καί τελειότητα ἐχούσης καί τά τούτων μεταξύ, τήν μέν ἀρχήν ἐντίθησιν ἡμῖν ἡ τοῦ βαπτίσματος χάρις, πάντων τε τῶν ἁμαρτημάτων καί τῆς ἐκ τῆς ἀρᾶς εὐθύνης τήν ἄφεσιν παρέχουσα καί λουτρόν παλιγγενεσίας λέγεται˙ τήν δέ τελειότητα παρέξει ἡ ἐλπιζομένη τοῖς πιστοῖς τῆς ζωῆς ἐξανάστασις καί ἡ κατά τόν αἰῶνα τόν μέλλοντα ἐπαγγελία˙ τά δέ μεταξύ τούτων ἡ κατά τό τοῦ Χριστοῦ εὐαγγέλιόν ἐστι ζωή, δι᾿ ἧς τρέφεται καί αὔξει καί ἀνακαινίζεται ἡμέραν ἐξ ἡμέρας προκόπτων ὁ κατά Θεόν ἄνθρωπος εἰς ἐπίγνωσιν Θεοῦ καί δικαιοσύνην καί ἁγιασμόν καί κατά μικρόν μειῶν καί ἀφ᾿ ἑαυτοῦ ἐκκόπτων τήν εἰς τά κάτω προσπάθειαν καί μεταφέρων τόν πόθον ἀπό τῶν ὁρατῶν καί σαρκικῶν καί προσκαίρων πρός τά νοητά καί πνευματικά καί ἀΐδια.

Τό τριττόν τοῦτο τῆς ἐν Χριστῷ ἀνακαινίσεως ἡμᾶς διδάσκων ὁ τῶν ἀπορρήτων μυστηρίων τοῦ Πνεύματος θεατής, τό σκεῦος τό ἐκλεκτόν, Παῦλος ὁ μέγας, γράφει Ρωμαίοις ἐπιστέλλων, «ὅσοι ἐβαπτίσθημεν εἰς Χριστόν Ἰησοῦν, εἰς τόν θάνατον αὐτοῦ ἐβαπτίσθημεν˙ συνετάφημεν οὖν αὐτῷ διά τοῦ βαπτίσματος εἰς τόν θάνατον». (σελ. 472) Αὕτη ἡ τῆς ἡμετέρας ἀνακαινίσως ἀρχή˙ τό γάρ χειρόγραφον τῶν ἡμετέρων ἁμαρτημάτων ὁ Χριστός ἐν τῷ σταυρῷ διέρρηξε καί τούς διά τοῦ βαπτίσματος αὐτῷ συνθαπτομένους ἀνευθύνους ἐποίησεν. Ἄκουε δέ καί τῆς μετά τήν ἀρχήν μεσότητος˙ «ἵνα γάρ», φησίν, «ὥσπερ ἠγέρθη Χριστός ἐκ νεκρῶν, οὕτω καί ἡμεῖς ἐν καινότητι ζωῆς περιπατήσωμεν», καί προσεπάγει τήν τελειότητα τῆς ἀνακαινίσεως, δεικνύς «εἰ γάρ σύμφυτοι γεγόναμεν τῷ ὁμοιώματι τοῦ θανάτου αὐτοῦ, ἀλλά καί τῆς ἀναστάσεως ἐσόμεθα». Ἑξῆς δέ τήν ἀρχήν καί τό τέλος τῆς ἀνακαινίσεως καί υἱοθεσίας ταύτης ἐμφανέστερον δηλῶν «καί αὐτοί», φησίν, «οἱ τήν ἀπαρχήν τοῦ Πνεύματος ἔχοντες καί ἡμεῖς αὐτοί ἐν ἑαυτοῖς στενάζομεν, υἱοθεσίαν ἀπεκδεχόμενοι», ἀπαρχήν τοῦ Πνεύματος ὀνομάζων τόν ἁγιασμόν καί τήν χάριν τοῦ Πνεύματος, ἥν ἐν τῷ θείῳ βαπτίσματι λαμβάνομεν, τῶν ἁμαρτημάτων ἀπαλλαγέντες καί ἀνακαινισθέντες καί δωρεάν τῇ τοῦ Χριστοῦ χάριτι δικαιωθέντες˙ ἀπαρχή γάρ ἐστι ταῦτα τῶν μελλόντων ἐκείνων ἀγαθῶν. Εἰπών δέ υἱοθεσίαν ἀπεκδεχόμενοι, δεικνύς, ὡς οὐ τήν διά τοῦ βαπτίσματός φησιν υἱοθεσίαν, ἀλλά τήν μέλλουσαν ἐκείνην καί τελείαν καί ἀδιάπτωτον, προσεπάγει, «τήν ἀπολύτρωσιν τοῦ σώματος ἡμῶν», δηλονότι τήν ἀπό τῶν παθῶν καί τῆς φθορᾶς αὐτοῦ λύτρωσιν˙ ἡ μέν γάρ ἐνταῦθα υἱοθεσία διαπίπτει πολλάκις, ἡ δέ διά τῆς ἐν νεκρῶν παλινζωΐας καί ἀναστάσεως τοιαύτη τελεία καί βεβαιοτάτη ὄντως ἐστίν.

Ὁ αὐτός δέ καί Φιλιππησίους γράφων τό τέλος τῆς τοιαύτης ἀνακαινίσεως σαφέστερον ἐκτίθησι, «Σωτῆρα», λέγων, «ἀπεκδεχόμεθα Κύριον Ἰησοῦν Χριστόν, ὅς μετασχηματίσει τό σῶμα τῆς (σελ. 474) ταπεινώσεως ἡμῶν εἰς τό γενέσθαι σύμμορφον τῷ σώματι τῆς δόξης αὐτοῦ»˙ ὡς γάρ ὁ Χριστός ἀπέθανεν ἐν ἀσθενείᾳ καί ἀτιμίᾳ σαρκός, ἀνέστη δέ ἐν δυνάμει καί δόξῃ τῇ θεϊκῇ, οὕτω καί οἱ κατά Χριστόν ζήσαντες σπείρονται διά τοῦ θανάτου πάλιν κατά Παῦλον εἰπεῖν ἐν ἀσθενείᾳ καί ἀτιμίᾳ, ἐγείρονται ἐν δυνάμει καί δόξῃ, σῶμα λαβόντες δεδοξασμένον τε καί ἀκήρατον, ὁποῖον ἔσχεν ὁ Χριστός μετά τήν ἀνάστασιν, πρωτότοκος ἐκ τῶν νεκρῶν καί ἀπαρχή τῶν κεκοιμημένων γενόμενος. Ἀλλ᾿ αὕτη ἡ ἐν τῷ σώματι ἀνακαίνισις πίστει μᾶλλον ὁρᾶται νῦν, οὐκ αὐτοψίᾳ, ἐλπίδι, πράγματι δέ οὔπω˙ ἡ δέ τῆς ψυχῆς, λαμβάνει μέν καί αὕτη τήν ἀρχήν, ὡς εἴρηται, ἐν τῷ θείῳ βαπτίσματι διά τῆς τῶν ἁμαρτημάτων ἀφέσεως, τρέφεταί τε καί αὔξεται διά τῆς ἐν τῇ πίστει δικαιοσύνης, ἔτι καί ἔτι ἀνακαινοζομένη ἐν ἐπιγνώσει τοῦ Θεοῦ καί ταῖς αὐτῇ κατ᾿ ἀλλήλοις ἀρεταῖς, λήψεται δέ τήν τελείωσιν ἐν τῇ κατά τό μέλλον πρόσωπον πρός πρόσωπον τοῦ Θεοῦ θεωρίᾳ˙ νῦν γάρ δι᾿ ἐσόπτρου βλέπει καί ἐν αἰνίγματι.

Διά τοῦτο καί ὁ τῷ Χριστῷ διαφερόντως ἠγαπημένος Ἰωάννης ἀμφοτέρας τάς ἀνακαινίσεις συλλαβών τοῦ τε σώματος καί τῆς ψυχῆς, «νῦν», φησί, «τέκνα Θεοῦ ἐσμεν»˙ τοῦτο ἡ τῆς υἱοθεσίας ἀρχή˙ ἀλλ᾿ «οὔπω ἐφανερώθη τί ἐσόμεθα, οἴδομεν δέ ὅτι ἐάν φανερωθῇ, ὅμοιοι αὐτῷ ἐσόμεθα, ὅτι ὀψόμεθα αὐτόν καθώς ἐστι»˙ τοῦτο ἡ τελείωσις τῆς κατά Θεόν ἡμῖν διά τοῦ Χριστοῦ χαρισθείσης υἱοθεσίας καί ἀνακαινίσεως, δι᾿ ἥν καί ἐν τῷ εὐαγγελίῳ φησίν ὁ αὐτός, (σελ. 476) ὅτι «ἔδωκεν ὁ Χριστός ἐξουσίαν τοῖς πιστεύουσιν εἰς τό ὄνομα αὐτοῦ τέκνα Θεοῦ γενέσθαι˙ οἵ οὐκ ἐξ αἱμάτων, οὐδέ ἐκ θελήματος σαρκός, οὐδέ ἐκ θελήματος ἀνδρός, ἀλλ᾿ ἐκ Θεοῦ ἐγεννήθησαν».

Λέγων γάρ οὐκ ἐκ σαρκός ἡμᾶς γεννηθῆναι, ἀλλ᾿ ἐκ τοῦ Θεοῦ, τήν διά τοῦ θείου βαπτίσματος ἀναγέννησιν καί υἱοθεσίαν δηλοῖ, δι᾿ ἥν καί ἐν τῇ ἐπιστολῇ φησιν, ὅτι «νῦν τέκνα Θεοῦ ἐσμεν». Εἰπών δέ ὅτι ἔδωκεν ἡμῖν ἐξουσίαν τέκνα Θεοῦ γενέσθαι, ὡς μήπω οὖσι, τό τέλειον τῆς υἱοθεσίας ὑπέδειξε. Καθάπερ γάρ τό ἀρτιγενές βρέφος δύναμιν μέν ἔχει παρά τῆς φύσεως σοφόν γενέσθαι καί σοφόν ἐστι δυνάμει, τῆς δ᾿ ἡλικίας προϊούσης, εἴπερ καί τά συντείνοντα πρός τήν ἐπιστήμην μετέλθοι, οὕτως ἔσται καί ἐνεργείᾳ σοφόν, τόν αὐτόν τρόπον καί ὁ ἀναγεννηθείς διά τοῦ θείου βαπτίσματος, δύναμιν μέν ἔλαβε σύμμορφος γενέσθαι τῷ σώματι τῆς δόξης τοῦ Υἱοῦ τοῦ Θεοῦ˙ εἰ γοῦν καί ἐν καινότητι ζωῆς περιπατήσει, κατά Χριστόν καί τό τούτου εὐαγγέλιον ζῶν, ἐν τῇ ἀναστάσει τῆς δυνάμεως ταύτης προκοψάσης εἰς ἐντελέχειαν, οὐκέτι πίστει καί ἐλπίδι, ἀλλ᾿ ἀληθείᾳ καί πράγματι, δεδοξασμένον καί ἀκήρατον ἕξει τό σῶμα, ὁποῖον καί ὁ Κύριος ἔσχε μετά τήν ἀνάστασιν, πόσῳ μᾶλλον τό πνεῦμα. Ἀναστήσονται μέν γάρ καί τά νεκρά σώματα τῶν ἀσεβῶν, ἀλλ᾿ οὐκ ἐν δόξῃ οὐρανίῳ˙ οὐ γάρ ἔσονται σύμμορφα τῷ σώματι τῆς δόξης τοῦ Χριστοῦ, ἀλλ᾿ οὐδέ τήν ἐπηγγελμένην τοῖς πιστοῖς ὄψονται θεωρίαν τοῦ Θεοῦ, ἥ καί βασιλεία τοῦ Θεοῦ καλεῖται˙ «ἀρθήτω γάρ», φησίν, «ὁ ἀσεβής, ἵνα μή ἴδῃ τήν δόξαν τοῦ Κυρίου». Ἀλλ᾿ οἱ γεννηθέντες τε καί τραφέντες κατά Χριστόν, καί τό μέτρον φθάσαντες ὡς δυνατόν (σελ. 478) τῆς ἡλικίας τοῦ Χριστοῦ πληρώματος, ἐκεῖνοι καί τῆς θείας λαμπρότητος μακαρίως ἐπιτεύξονται καί κατά τό γεγραμμένον ἐκλάμψουσιν ὡς ὁ ἥλιος ἐν τῇ βασιλείᾳ τοῦ Πατρός αὐτῶν.

Ταύτης τῆς θείας ἐλλάμψεώς τε καί λαμπρότητος καί ὁ Ἀδάμ μέτοχος ὑπάρχων πρό τῆς παραβάσεως, ὡς ὄντως στολήν δόξης ἠμφιεσμένος, οὐχ ὑπῆρχε γυμνός, οὐδ᾿ ἀσχήμων ὑπῆρχεν ὅτι γυμνός, ἀλλά πολλῷ κοσμιώτερος, οὐδ᾿ ὅσον εἰπεῖν, τῶν νῦν περικειμένων τά χρυσῷ πολλῷ καί διαυγέσι λίθοις κοσμούμενα διαδήματα. Ταύτης τῆς θείας ἐλλάμψεώς τε καί λαμπρότητος γεγυμνωμένην τήν ἡμῶν φύσιν ἐκ παραβάσεως τῆς ἀσχημοσύνης ἐλεήσας ὁ τοῦ Θεοῦ Λόγος καί διά σπλάγχνα ἐλέους ἀναλαβόμενος, ἐνδεδυμένην ἐπιφανέστερον ἐπί τοῦ Θαβωρίου τῶν μαθητῶν τοῖς ἐκκρίτοις πάλιν ὑπέδειξε, τί ποτε ἦμεν καί τίνες ἐπί τοῦ μέλλοντος αἰῶνος ἐσόμεθα δι᾿ αὐτοῦ οἱ πιστεύοντες καί τῆς ἐν αὐτῷ τελειώσεως ἐπιτυχόντες τοῖς πᾶσι παριστάς.

Ταύτης τῆς τελειώσεως τῶν κατά Χριστόν βιούντων εὑρήσεις καί τούς ἀρραβῶνας φανερῶς ἐνταῦθα δεδομένους τοῖς τοῦ Θεοῦ ἁγίοις, καρπουμένοις ἤδη κατά τόν εἰπόντα τό τοῦ μέλλοντος αἰῶνος ἀγαθόν. Καί τοῦτον προλαβών ἔδειξεν ὁ Μωϋσῆς, οὗ τῇ δόξῃ τοῦ προσώπου ἀτενίζειν οὐκ ἠδύναντο οἱ υἱοί τοῦ Ἰσραήλ, καί μετ᾿ αὐτόν ἔτι περιφανέστερον αὐτός ὁ Κύριος ἐπ᾿ ὄρους ἀστράψας ἐν φωτί θεότητος οὕτω τηλαυγῶς, ὡς μηδέ τούς ἐκκρίτους τῶν μαθητῶν, καίτοι πνευματικήν δύναμιν τηνικαῦτα λαβόντας, ἀτενίζοντας δυνηθῆναι πρός τήν λάμψιν ἐκείνην στῆναι. Στεφάνου δέ τό πρόσωπον ὤφθη κατά τό γεγραμμένον ὡς πρόσωπον ἀγγέλου, καί αὐτός ἀπό γῆς εἰς τά ἐπέκεινα τῶν οὐρανῶν ἠτένιζεν, ὅπου ὁ Χριστός ἐκάθισεν (σελ. 480) ἐν δεξιᾷ τῆς μεγαλωσύνης καί τήν ὑπερουράνιον ἑώρα δόξαν τοῦ Θεοῦ. Καί μακρόν ἄν εἴη τούς ἄλλους καθεξῆς ἀπαριθμεῖσθαι καί καταλέγειν, οἵτινες ἐντεῦθεν τούς ἀρραβῶνας τῶν μελλόντων ἀγαθῶν ἔλαβον καί τῆς θείας ἐκείνης λάμψεώς τε καί λαμπρότητος μακαρίως ἐπέτυχον.

Ἧς γένοιτο καί ἡμᾶς ἐπιτυχεῖν χάριτι καί φιλανθρωπίᾳ τοῦ δι᾿ ἡμᾶς ἐνανθρωπήσαντος καί παθόντος καί ταφέντος καί ἀναστάντος καί τήν κάτω κειμένην φύσιν ἡμῶν εἰς οὐρανούς ἀνυψώσαντος καί συνεδρίᾳ τιμήσαντος πατρικῇ Ἰησοῦ Χριστοῦ τοῦ Κυρίου ἡμῶν˙ ᾧ πρέπει δόξα, τιμή καί προσκύνησις σύν τῷ ἀνάρχῳ αὐτοῦ Πατρί καί τῷ παναγίῳ καί ζωοποιῷ Πνεύματι, νῦν καί ἀεί καί εἰς τούς αἰῶνας τῶν αἰώνων. Ἀμήν.