ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΣΕΛΙΔΑ  ΠΟΙΟΙ ΕΙΜΑΣΤΕ  ΑΓΙΑ ΓΡΑΦΗ   ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ "ΠΟΡΦΥΡΟΓΕΝΝΗΤΟΣ"
ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ
  ΠΡΟΣΚΥΝΗΜΑ ΑΓ. ΒΑΡΒΑΡΑΣ   ΘΕΟΛΟΓΙΚΟ ΟΙΚΟΤΡΟΦΕΙΟ    ΣΥΝΔΕΣΜΟΙ
Φωνή Κυρίου | Διακονία | Εορτολόγιο | Πολυμέσα

 

πίσω


ΜΟΝΑΧΟΝ ΤΟΝ ΣΤΟΥΔΙΤΗΝ

ΙΩΑΝΝΗ ΤΩ ΓΑΒΡΑ

ΠΡΟΣ ΤΟΝ ΟΣΙΩΤΑΤΟΝ ΕΝ ΙΕΡΟΜΟΝΑΧΟΙΣ ΚΥΡΙΟΝ ΠΑΥΛΟΝ ΤΟΝ ΑΣΑΝΗΝ

ΠΡΟΣ ΤΟΝ ΙΕΡΩΤΑΤΟΝ ΚΑΙ ΤΑ ΘΕΙΑ ΣΟΦΟΝ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΗΝ ΑΙΝΟΥ ΚΥΡ ΔΑΝΙΗΛ

ΠΡΟΣ ΤΩ ΠΑΝΤΑ ΚΑΛΩ ΚΑΓΑΘΩ ΚΑΙ ΣΟΦΩ
ΝΟΜΟΦΥΛΑΚΙ ΣΥΜΕΩΝ

ΠΕΡΙ ΤΩΝ ΑΚΙΝΔΥΝΟΥ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΕΙ ΤΟΙΣ ΤΟΥ ΒΑΡΛΑΑΜ

ΤΩ ΤΙΜΙΩΤΑΤΩ ΕΝ ΜΟΝΑΧΟΙΣ ΔΑΜΙΑΝΩ ΤΩ ΦΙΛΟΣΟΦΩ

ΠΡΟΣ ΕΥΛΑΒΕΣΤΑΤΟΝ ΕΝ ΜΟΝΑΧΟΙΣ ΚΥΡ ΔΙΟΝΥΣΙΟΝ

ΟΜΟΛΟΓΙΑ

ΤΩ ΤΙΜΙΩΤΑΤΩ ΕΝ ΜΟΝΑΧΟΙΣ ΤΩ ΑΣΚΗΤΙΚΩΤΑΤΩ ΚΥΡ ΒΗΣΑΡΙΩΝΙ

ΠΡΟΣ ΤΟΝ ΙΔΙΟΝ ΑΔΕΛΦΟΝ ΤΟΝ ΤΙΜΙΩΤΑΤΟΝ ΙΕΡΟΜΟΝΑΧΟΝ ΚΥΡ ΜΑΚΑΡΙΟΝ

ΠΡΟΣ ΤΟΥΣ ΕΝ ΤΩ ΑΓΙΩ ΟΡΕΙ ΣΕΒΑΣΜΙΩΤΑΤΟΥΣ ΓΕΡΟΝΤΑΣ

Τῼ ΟΣΙΩΤΑΩ ΕΝ ΙΕΡΟΜΟΝΑΧΟΙΣ ΚΑΙ ΕΜΟΙ ΕΝ ΚΥΡΙΩ ΦΙΛΤΑΤΩ ΚΑΙ ΑΔΕΛΦΩ ΚΑΙ ΠΑΤΡΙ ΚΑΙ ΔΕΣΠΟΗ ΤΩ ΟΝΤΩΣ ΦΙΛΟΘΕΩ

ΠΡΟΣ ΤΟΝ ΑΝΩΤΕΡΩ ΕΙΡΗΜΕΝΟΝ ΙΔΙΟΝ ΑΔΕΛΦΟΝ

ΤΗ ΚΡΑΤΙΣΤΗ ΚΑΙ ΕΥΣΕΒΕΣΤΑΤΗ ΔΕΣΠΟΙΝΗ ΤΗ ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΙΝΗ

ΙΩΑΝΝΗ ΤΩ ΓΑΒΡΑ

ΤΩ ΣΟΦΩΤΑΤΩ ΚΑΙ ΛΟΓΙΩΤΑΤΩ
ΚΑΙ ΕΜΟΙ ΚΥΡΙΩ ΠΟΘΕΙΝΟΤΑΤΩ

Φησί που τῶν Παροιμιῶν ὁ Σολομών, «δίδου σοφῷ ἀφορμήν καί σοφώτερος ἔσται». Πεπεισμένοι μέν οὖν ἡμεῖς ἐγκελευομένῳ καί παραινοῦντι τῷ σοφισθέντι κατά τό γεγραμμένον ὑπέρ πάντας τούς πρό αὐτοῦ παρέχομεν ἀφορμήν ὑπέρ εὐσεβείας τῇ σῇ σοφίᾳ διά τουτωνί τῶν γραμμάτων, τέχνῃ μέν καί χάρισιν ἀττικαῖς οὐκ ἐσταλμένην ἄγαν πρός κάλλος (ρήμασι γάρ ἀκομψότερον ἔχουσιν ὡς τά πολλά προενήνεκται), τῷ δέ φωτί τῆς ἀληθείας ἐνωραϊζομένην εὖ μάλα, συναπαστράπτον ἔνδοθεν κεκτημένῳ κατ᾿ ἐμήν δύναμιν τό τῆς ὑγιοῦς διανοίας εἰλικρινές καί συμπαραμαρτοῦν ὑποφαῖνον διαρκῶς, ὡς ἐγᾦμαι, τό πρός παράστασιν τοῦ προκειμένου πάντοθεν ἠκριβωμένον. Τούτων γάρ ἐμοί καί λίαν ἐμέλησεν˙ εἰ δ᾿ ἀνύσιμός τε καί λυσιτελής ἡ προτροπή τοῦ σοφοῦ τοῖς ὑπείκουσι, σόν ἔτι δεῖξαι τοῦ προσεμένου τήν ἀφορμήν.

Χθές τοίνυν περί δείλην ἑῴαν, τινά τῶν ἱερογράφων δέλτων ἐπί τώ χεῖρε λαβών, ἐκ τοῦ ἐνδοτέρου τῆς κέλλης ἐπί τό μᾶλλον ἀναπεπταμένον εἰς φῶς ἐξήειν ἀναγνωσόμενος. Ὁ δέ τῆς μονῆς μοι πυλωρός ὑπαντήσας, ἥκειν ἐθέλειν ὡς ἐμέ τινα τῶν γνωρίμων ἀπήγγειλεν, ἐπί τῆς προαυλίου πύλης ἑστῶτα, τοὔνομα ἐπειπών. Ὁ δέ ἦν, ὡς ἐκ τοῦ ὀνόματος ἐγώ κατενόησα, τῆς Ἀκινδύνου ἑταιρείας, τά πρῶτα καί τῷ Βαρλαάμ ἐκείνῳ πεφοιτηκώς, Ἀκινδύνου πρότερος οἶμαι.

(σελ. 70) Προσίτω δ᾿ ὅμως, ἔφην τῷ ὑφεστῶτι τῇ πύλῃ καί τήν ἀνά χεῖρας παρῆκα βίβλον. Ἀπαντηκότος τοίνυν ἐκείνου, πίστευσον, καί πρίν ἤ καθίσαι διά στόματος ἔρει τά τῆς πονηρᾶς ἐνστάσεως ρήματα, ἥν ἀπό τῆς Πύρωνος ἐφεκτικῆς οὗτοι κακῶς ἐπί τά θεῖα μετήνεγκαν. Ἐγώ δ᾿ ὑπομειδιᾶν ἐπήρθην ἀκούων, καί, κάθισον γοῦν, ἐπεφώνουν αὐτῷ πυκνά. Καθίζει μέν οὖν ἐκεῖνος˙ ἐμοί δ᾿ ἐπί νοῦν ἦλθεν ὁ μέγας Βασίλειος, μετά τό εἰπεῖν, «πῶς οὖν ἐγώ καινοτόμος, ὁ τοῖς διαπρεπέσιν ἐν δυνάμεις λόγου καί πνεύματος συμφθεγγόμενος, ἀλλά πλήρη πάντων τῶν ἡμετέρων διαοβολῶν», ἐπιφέρων, «λυπηρά μέν οὖν ταῦτα καί ὀδυνηρά ταῖς καρδίαις τῶν τήν εἰρήνην ζητούντων». Τούτου τοίνυν μνησθείς ἀντί τοῦ μειδιᾶν σκυθρωπάζειν ἠρξάμην. Ὡς δ᾿ ὁ παρακαθήμενος οὐκ ἀνῄει τοῖς παραλογισμοῖς, ἀλλόκοτά τινα καθ᾿ ἡμῶν συμπεραίνων, ἠναγκάσθην προσδιαλέγεσθαι. Καί ὁ πολύς τάς ἀποδείξεις, ὡς ὤετο πρότερον, ἐμοῦ πρός τάς προτάσεις ἀπαντῶντος ἐκείνου καί ταύτας ἀνιστάντος σύν οὐδενί πόνῳ, συμπεραίνειν εἶχεν οὐδέν.

Καί τέλος ἀπειπών καί εἰπών, οὕτω καί τόν Ἀκίνδυνον ἔστιν ἐφ᾿ ὧν δοκεῖτε νικᾶν τάς διαλέξεις συγχέοντες, ἀλλ᾿ἄκουσον, ἔφη, τῶν γεγραμμένων αὐτῷ ρητορικῶς τουτωνί πρός τήν Διάλεξιν, ἥν ἡμεῖς ὀρθοδόξου πρός βαρλααμίτην ἐπιγεγράφατε.

Ταῦτ᾿ οὖν εἰρηκώς, εἰς χεῖρας ἐκ τοῦ κόλπου λαβών καθ᾿ ἑαυτόν ἐπῄει τό σύγγραμμα, τά γενναιότερα τῶν ἐπιχειρημάτων ἐκλεγόμενος, ἅ καί κηρῷ προσημηνάμενος ἦν.

Ἐγώ δέ πρός αὐτόν ἔλεγον˙ οὐκοῦν ἔδειξε σαφῶς, (σελ. 72) ὅ πολλάκις ἀρνεῖται, βαρλααμίτης ὤν ὁ Ἀκίνδυνος ἀντιλέγει γάρ ὡς πρός αὐτόν οὔσης τῆς πρός Βαρλααμίτας πεποιημένης ἡμῖν Διαλέξεως. Τό δέ καί ρητορικῶς περί Θεοῦ γράφειν αὐτόν, ὡς κατάλληλόν τε καί πρεπωδέστατον. Ἀναγίνωσκε δ᾿ ὅμως ὅ βούλοιο˙ τάχα νῦν ὄψει τό τῆς παροιμίας, «ἵππον εἰς πεδίον ἕλκεις».

Ἀνάπλεως γάρ ἦν ἐγώ θάρσους ἅτε τά τοιαῦτα προεσκεμμένος, τοῦ σοφῶς ἐπίτηδες ὑποκρινομένου τήν πρός αὐτούς ὁμολογίαν πρό τριῶν ἡμερῶν ἐμοί πάντα προσενεγκόντος. Οἶσθα τοίνυν οὗ τῆς Διαλέξεως ἐκ τῶν πατερικῶν ἀναπέφηνε λόγων, ὡς πάσης δυνάμεως καί ἐνεργείας θείας ἡ οὐσία τοῦ Θεοῦ κατά τόν ἄφραστον καί ἀπροσπέλαστον διαφερόντως ὑπέρκειται. Μηδέν οὖν ἔχων πρός τήν φανεράν παράστασιν ἀντειπεῖν ὁ Ἀκίνδυνος πρός βδελυράν ἐρεσχελίαν ἐτράπετο, ἥν προβαλόμενος ὁ παρών ἀνεγίνωσκεν, ἔχουσαν οὕτω.

Μᾶλλον δέ ἐμοί μέν ἐρωτητέον, σοί δέ ἀποκριτέον.

Εἰπέ δή μοι˙ δημιουργούς τῶν ὄντων εἶναι λέγεις τάς ὑφειμένας ταύτας δυνάμεις τε καί θεότητας, ἤ θεούς μέν καί θεότητας ἀκτίστους καί τῷ μεγάλῳ καί πάντων ὑπερκειμένῳ συναϊδίους Θεῷ, μή μέντοι καίποιητάς τοῦ παντός; Εἰ μέν δή τό πρότερον, ἐναντία τοῖς θείοις ἡμῶν πατράσι καί τοῖς ὅροις τῆς εὐσεβείας λέγεις, ἐξ ὧν ἕνα καί μόνον δημιουργόν τοῦ παντός παρειλήφαμεν, τόν ἀνωτάτω Θεόν˙ εἰ δέ τό δεύτερον, ἄκουσον θείας φωνῆς, ἧσπερ οἱ θεοί τῶν Ἑλλήνων ἀκηκοότες ἀπώλοντο˙ «θεοί, οἵ τόν οὐρανόν καί τήν γῆν οὐκ ἐποίησαν, ἀπολέσθωσαν». Καί οἱ σοί τοίνυν θεοί τοῦτ᾿ ἀκούσαντες ἀπολέσθωσαν, οἱ ἀπειράκις ἀπείρως ὑφειμένοι τοῦ πάντων ὑπερκειμένου, καί εἰ δημιουργούς αὐτούς λέγεις καί εἰ μή δημιουργούς τοῦ παντός. Ὧν (σελ. 74) περί ἑνός σύ σύν παρρησίᾳ βοᾷς – πῶς γάρ οὐ Θεός τό θεοποιοιῦν ἐμέ; - θεοποιεῖν σε λέγων τήν ἀνούσιον χάριν καί ἐνυπόστατον καί ἐνεργουμένην καί ἀπειράκις ἀπείρως ὑφειμένην τῆς παντουργοῦ Τριάδος. Καί ὅ περί τοῦ μεγάλου Θεοῦ καί Σωτῆρος ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ καί τοῦ παναγίου Πνεύματος οἱ θεῖοι πατέρες ἡμῶν ἔλεγον πρός τούς κτιστά ταῦτα δυσσεβεῖς ἡγουμένους, τοῦτο σύ λαβων, περί τῆς ἀνουσίου καί ἀνυποστάτου καί ἐνεργουμένης καί ἀπειράκις ὑφειμένης ἀπείρως τοῦ πάντων ἐπέκεινα τρισυποστάτου Θεοῦ ἐνεργείας ἀγαθῶς ἀποφαίνῃ καί οὑτωσί δυσσεβῶς, ὥστε δυοῖν θάτερον ἐξ ἀνάγκης συμβαίνειν, ἤ τάς τοιαύτας ἐνεργείας τοῦ ἐκείνων κοινωνεῖν ἀξιώματος καί ὑποστάσεις εἶναι καί πρόσωπα, ὡς εἶναι μηκέτι τήν Τριάδα Τριάδα, μυριάδα δέ τοῖς προσώποις καί ὑποστάσεσιν, ἤ ἐκεῖνα τοῦ τούτων ὡς εἶναι τόν Υἱόν τοῦ Θεοῦ Πατρός καί Θεόν ἡμῶν καί τό Πνεῦμα τό ἅγιον ἀνούσια καί ἀνυπόστατα ἐνεργούμενα, καί οὕτω τῆς θείας οὐσίας ἀλλότρια καί ὑφειμένα, ὡς τά ἐνεργούμενα τοῦ ἐνεργοῦντος καί τά ἀνούσια τῆς οὐσίας καί τοῦ ἀμερίστου τά μεριστά καί τοῦ ἀοράτου τά ὁρατά καί ὅλως εἰπεῖν ἀπειράκις ἀπείρως˙ ὧν ἀσεβέστερόν τι τίς ἄν ἐννοήσειεν;

Ἐγώ δ᾿ ἐκαθήμην ἀκούων ὁμοῦ τε τό καταγέλαστον ἐπ᾿ ἐμαυτοῦ λογιζόμενος τῆς φλυαρίας τοῦ συγγραφέως καί τό τῆς ἀναπεφυρμένης αὐτῇ δυσσεβείας ἐλεεινόν. Ἅ δέ καί πρός τόν ἀνεγνωκότα διῆλθον, μᾶλλον δέ τούτων πρός ἅ μηδ᾿ ἀντιλέγειν ἐκεῖνος εἶχε, δοκεῖ μι παίζειν, ἔφην, ἐν οὐ παικτοῖς ὁ Ἀκίνδυνος καί σκιαμαχεῖν μέν, ἀλλά κατά τῆς ἑαυτοῦ κεφαλῆς τε καί ψυχῆς καί τῶν τοῖς αὐτοῦ λόγοις προσεχόντων ὑμῶν. Τίς γάρ ἡμῶν πολλούς εἶναι λέγει δημιουργούς; Τίς δέ μεγάλους δοξάζει καί μικρούς θεούς; Τίς δέ τάς θείας (σελ. 76) δυνάμεις καί ἐνεργείας τῆς θείας οὐσίας ἀποτεμόμενος, εἶτα ποιητάς ἤ μή ποιητάς τῶν ὄντων ἐδόξασε; Τίς δέ πλήν αὐτοῦ καί τῶν ὁμοφρόνων αὐτῷ τάς δυνάμεις τοῦ Θεοῦ, τήν θεατικήν, τήν θεοποιόν, αὐτήν τήν ἐπ᾿ ὄρους παραδεχθεῖσαν τοῦ Θεοῦ λαμπρότητα καί τά παραπλήσια τούτοις, ἅτε μή οὐσίας ὄντα, τῆς ἀκτίστου θεότητος ἀπαλλοτριώσας τοῖς κτιστοῖς συνέταξεν ἀφρόνως; Τοιγαροῦν ἤ μάτην κατ᾿ οὐδενός ἤ καθ᾿ ἑαυτοῦ τάς φληνάφους ταύτας συνέθηκεν ἀντιρρήσεις. Ἐπεί δέ καί τό ὑφειμένον καί ὑπερκείμενον πολύ πανταχοῦ τῶν λόγων αὐτῷ, ἐνταῦθα δέ μή μόνον ἀρχόμενος καί μεταξύ λέγων καί τελευτῶν εἰς διαβολήν ἡμετέραν προὔθηκεν, ἀλλά καί τό ἀπειράκις ἀπείρως προσέθηκε, ποῦ τοῦθ᾿ εὗρε τῶν ἐμῶν συγγραμμάτων; Οὐδαμοῦ γάρ ἐγώ τοῦτ᾿ οἶδα παρ᾿ ἐμαυτοῦ γεγραμμένον. Ὁ δέ προσδιαλεγόμενος, ἐν αὐτῇ, φησί, τῇ Διαλέξει κἀν τῷ Ἁγιορειτικῷ τόμῳ κεῖται. Κόμισόν μοι τοίνυν τῷ ὑπηρετουμένῳ τόν τόμον ἐκεῖνον εἰπών, ὑπό τό πρός κεφαλῇ πίλον κείμενον, τῷ συντυχάνοντι ἔφην. Οὐκοῦν ὁ Ἀκίνδυνος τῷ ἐπωνύμῳ τῆς ἁγιότητος ὄρει προστρίβεται τάς δυσσεβείας, ἐναγής αὐτός ὡς ἔοικεν ὤν. Εἶτα λαβών εἰς χεῖρας τόν τόμον καί ἀναπτύξας εὗρων κἀκεῖνῳ ὑπέδειξα, οὐ τόν Παλαμᾶν, ἀλλά τόν θεῖον Μάξιμον τοῦτο γράφοντα. Τούτου γάρ ἐκ τῆς πρώτης τῶν θεολογικῶν ἑκατοντάδος ὁμοῦ τρία κεφάλαια προενήνεκται, πρός μαρτυρίαν τοῦ τῶν θείων ἐνεργειῶν ἀκτίστου. Τά δύο τοίνυν τούτων ἑκατέρωθεν τό ἄκτιστον ταῖς μετοχαῖς ἁπάσαις προσμαρτυρεῖ. «Τά μέν γάρ τούτων», φησί, «μετέχοντα χρονικῶς ἦρκται, τουτέστιν ἄγγελοί τε καί ἄνθρωποι καί ἡ κατά φύσιν ἐν αὐτοῖς ζωή τε καί ἀθανασία˙ μόνον γάρ τό θεῖον ἄχρονόν ἐστιν». «Οὐκ ἦρκται δέ χρονικῶς»,. φησί, «τά μεθακτά, οἷον ἡ (σελ. 78) ἀγαθότης καί ἡ ὀντότης καί ἡ ζωή καί ἡ ἀθανασία καί ἁπλῶς ὅσα περί τόν Θεόν οὐσιωδῶς θεωρεῖται, κἄν τά μετέχοντα αὐτῶν κατ᾿ αὐτά ἦρκται τοῦ εἶναι χρονικῶς»˙ μή ἦρχθαι δέ τά μεθακτά εἰπών, προσέθηκε τό χρονικῶς, ἐπεί κατ᾿ αἰτίαν ταῦτ᾿ οὐκ ἔστιν ἄναρχα, τόν Θεόν ἀρχήν ἑαυτῶν ἔχοντα ὡς αἴτιον τούτων κατ᾿ οὐσίαν, καθάπερ καί αὐτός τελευτῶν τοῦ προτέρου κεφαλαίου φησίν˙ «ἄναρχος πᾶσα ἀρετή μή ἔχουσα τόν χρόνον ἑαυτῆς πρεσβύτερον, οἷα τόν Θεόν ἔχουσα τοῦ εἶναι μονώτατον ἀϊδίως γεννήτορα». Χρόνον δέ ἐνταῦθα καί τόν αἰῶνα προσηγόρευσε, καθάπερ καί ὁ περί τοῦ Υἱοῦ θεολογῶν εἰ δέ τήν ἀπό χρόνου», φησί, λαμβάνεις ἀρχήν, καί ἄναρχος ˙ ποιητής γάρ χρόνου, οὐχ ὑπό χρόνου. Ὁ δέ κτίσματα πάντα λέγων Ἀκίνδυνος καί τά μεθακτά καί τά μετέχοντα, μανθανέτω μηδέν εἶναι τῶν κτισμάτων, ὅ μή μετοχῇ τό εἶναι ἔχει, καί ἀκουέτω τοῦ λέγοντος «μόνος ὁ Θεός μετέχεται μόνον, ἡ δέ κτίσις μετέχει μόνον τοῦ εἶναι, ἀλλ᾿ οὐ μεταδίδωσι τοῦ εἶναι». Εἰ μέν οὖν τά μεθεκτά ταῦτα, δηλονότι τήν μετεχομένην ὀνότητά τε καί ζωήν, μή μετοχῇ φησιν ὁ Ἀκίνδυνος τό εἶνα ἔχειν, οὐκ ἐκτός ἐστι ταῦτα τοῦ Θεοῦ˙ μόνος γάρ οὗτος ὁ μή μετοχῇ τό εἶναι ἔχων. Οὐκοῦν φανερῶς κτίσμα τόν Θεόν ποιεῖ τοῖς κτιστοῖς αὐτά συντάττων, οὐδ᾿ ἐκεῖνο λογισάμενος, ὡς τεχνητοῦ παντός ἐν τῷ τεχνίτῃ αἱ ἀρχαί. Εἰ δέ μετοχῇ τό εἶναι ἔχειν καί τά μεθεκτά φησι, τῶν μετεχόντων καί ταῦτ᾿ ἔσται πάντως, ἀλλ᾿ οὐ τῶν μεθεκτῶν. Δεῖ δή ζητεῖν ἕτερ᾿ ἄττα μεθεκτά, κἄν ταῦτα πάλιν μετοχῇ τό εἶναι ἔχῃ, πάλιν ἕτερα ζητεῖν καί τοῦτο ἐπ᾿ ἄπειρον, μέχρις ἄν ἔλθωμεν εἰς τάς ἀκτίστους ἐνεργείας τῆς θείας φύσεως, δηλονότι τήν μετεχομένην μέν ὑπό τῶν ἠργμένων (σελ. 80) πάντων εἶναι, μηδενός δέ αὐτήν μετέχουσαν ὀντότητα καί τήν συντηρητικήν τῶν ὄντων πρόνοιαν, ἧς τά ὄντα μετέχοντα τηρεῖται καί συνέστηκε, καί τήν ζωήν, ἧς τῇ μετοχῇ τά ζῆν ἠργμένα πάντα ζῇ, κατ᾿ αἴσθησιν καί νοῦν καί λόγον.

Ἡ μέν οὖν τοῦ αὐτοεῖναι μετοχή κατ᾿ οὐδένα τρόπον οὐδενός μετέχει, καθάπερ καί ὁ μέγας Διονύσιός φησι, τά δ᾿ ἄλλα μεθεκτά, ᾗ μέν ὑπάρχει μεθεκτά καί τῶν ὄντων ἀρχαί μετέχει τό παράπαν οὐδενός (οὐδέ γάρ ἡ πρόνοια προνοίας οὐδέ ἡ ζωή ζωῆς μετείληχεν), ᾗ δ᾿ ἔχουσι τό εἶναι, μετέχειν λέγονται τοῦ αὐτοεῖναι, ὡς χωρίς αὐτοῦ μή οὖσαι μηδέ μετεχόμεναι, καθάπερ οὐδ᾿ ἡ πρόγνωσις χωρίς τῆς γνώσεως. Διό καί κοινῇ περί αὐτῶν ἁπάντων ἐν τοῖς Κεφαλαίοις τούτοις καί ὁ θεῖος Μάξιμός φησιν˙ «οὐ γάρ ποτε πρεσβύτερον ἀρετῆς τό οὐκ ἦν οὐδέ τινος ἄλλου τῶν εἰρημένων»˙ καί πάλιν «ἄναρχος γάρ πᾶσα ἀρετή μή ἔχουσα τόν χρόνον ἑαυτῆς πρεσβύτερον, οἷα τόν Θεόν ἔχουσα τοῦ εἶναι μονώτατον ἀϊδίως γεννήτορα». Καί μικρόν ἀνωτέρω τελέως ἐμφράττων ἔτι τό ἀπύλωτον Ἀκινδύνου στόμα, τοῦ κατασπῶντος διά τούτων εἰς κτίσμα τό θεῖον «περί τόν Θεόν» φησί «ταῦτ᾿ οὐσιωδῶς θεωρεῖσθαι», κἀν τῷ πεντηκοστῷ τῶν Κεφαλαίων ὡς «οὐκ ἦν ὅτε οὐκ ἦν τα τοιαῦτα» φανερῶς ἀποφαίνεται. Τοσοῦτον γάρ ἀπέχει τοῦ εἶναι κτίσμα τό μεθεκτόν καί μή μετέχον, ὡς καί τόν μέγαν ἐν θεολογίᾳ Γρηγόριον τοῦτ᾿ ἀναφέρειν εἰς ὕμνον τῷ θείῳ Πνεύματι, τό Πνεῦμα, λέγοντα, τό ἅγιον μεταληπτόν ἐστιν, οὐ μεταληπτικόν, καί τόν μέγαν Ἀθανάσιον ἐντεῦθεν παραστῆσαι τό ἄκτιστον αὐτοῦ (σελ. 82) γράφοντα, «πάλιν καί ἐκ τούτων ἄν τις ἴδοι τό Πνεῦμα τό ἅγιον ὡς μεθεκτόν ἐστι καί οὐ μετέχον – τά αὐτά γάρ λέγειν οὐκ ὀκνητέον - “ἀδύνατον γάρ”, φησί, ”τούς ἅπαξ φωτισθέντας, γευσαμένους τε τῆς δωρεᾶς τοῦ ἐπουρανίου καί μετόχους Πνεύματος ἁγίου γενομένους καί καλόν γευσαμένους Θεοῦ ρῆμα». Εἰ δέ ἄγγελοι καί τά ἄλλα κτίσματα μετέχοντά ἐστιν αὐτοῦ τοῦ Πνεύματος (διά τοῦτο γάρ ταῦτα μέν καί ἐκπίπτειν οὗ μετέπειτα δύναται), τό δέ Πνεῦμα ἀεί τό αὐτό ἐστι καί μεθεκτόν, τά δέ κτίσματα μετέχοντά ἐστιν αὐτοῦ τοῦ Πνεύματος (διά τοῦτο γάρ ταῦτα μέν καί ἐκπίπτειν οὗ μετέσχον δύναται), τό δέ Πνεῦμα ἀεί τό αὐτό ἐστι καί μεθεκτόν, τά δέ κτίσματα μετέχοντά ἐστιν αὐτοῦ, οὐκ ἄν εἴη τό Πνεῦμα τό ἅγιον οὔτε ἄγγελος οὔτε ὅλως κτίσμα. Μεθεκτόν δέ ἐστι τό Πνεῦμα τό ἅγιον κατά τάς ἐνεργείας, ἀλλ᾿ οὐ κατ᾿οὐσίαν». Πάλιν γάρ ὁ αὐτός Μάξιμος βοᾷ, «κατ᾿ οὐσίαν ἀμέθεκτόν ἐστι τό θεῖον˙ οὐκοῦν καί ἄκτιστά ἐστι τά μεθεκτά, ὧν μετέχουσιν ἄγγελοί τε καί ἄνθρωποι, καί οὐσία θεία οὐκ ἔστι». Ταῦτ᾿ἄρα τά μέν ἑκατέρωθεν ἐκεῖνα τοῦ σεπτοῦ Μαξίμου Κεφάλαια τάς μετεχομένας θείας ἐνεργείας φησίν ἀνάρχους, θάτερον δέ τό μεταξύ τοῖς δυοῖν πάντων, φησί, καί τῶν μετεχόντων καί τῶν μεθεκτῶν ἀπειράκις ἀπείρως ὁ Θεός ὑπερεξῄρηται, κατ᾿ οὐσίαν πάντως. Εἰ δέ τις πρός τό ἀπειράκις ἀπείρως δυσχεραίνει, μετρήσας αὐτός ἐξαγγελέτω τήν ὑπεροχήν ὅση τῶν τε μεθεκτῶν πρός τά μετέχοντα καί τῆς θείας οὐσίας πρός τά μεθεκτά.

Ἀλλά γάρ ταῦτα δείξας παρακαθημένῳ τῷ προσδιαλεγομένῳ, οὐκ ἄρα κατά τῶν ἁγίων φανερῶς μέμηνεν ὁ Ἀκίνδυνος, ἔφην, καί τόν Παλαμᾶν καθάπερ τι προσωπεῖον τῆς εἰς αὐτούς βλασφημίας διατελεῖ προβαλλόμενος; Εἶτα καί τῆς πρός Βαρλααμίτας ἐνεχθείσης Διαλέξεως εὕρομεν καί ἐν αὐτῇ ταύτῃ γεγραμμένον, «πάντων τῶν μετεχόντων ὡς μή μετοχῶν ὄντων, (σελ. 84) ἀρχήν τοῦ εἶναι σχόντων». Αἱ μετοχαί οὐδέποτε τοῦ εἶναι ἤρξαντο κατά τόν θεῖον Μάξιμον, καίτοι κατ᾿ αὐτόν καί τούτων πασῶν ἀπειράκις ἀπείρως ὁ Θεός ὑπερεξῄρηται. Πῶς οὖν ὑπεύθυνος ἐγκλήμασιν ὁ Παλαμᾶς, ὅτι ὁ Μάξιμος εἶπεν οὕτω, μᾶλλον δέ πῶς οὐ πάσης διαβολῆς ὑψηλότερος ὁ Παλαμᾶς, αἰσχύνῃ λαμπρᾷ περιβάλλων τούς αὐτοῦ κατηγόρους, ὅτι τε τῷ θείῳ Μαξίμῳ συμφωνεῖ καί ὅτι τοῦτον αὐτόν θεολογοῦντα προάγει;

Καί πῶς, φησίν ἐκεῖνος, ὁ ἅγιος Μάξιμος οὕτως ἔγραψεν;

Ἕπεσθαι τοῖς ἁγίοις, ἔφην, ἐδιδάχθημεν ἡμεῖς, ἀλλ᾿ οὐ λογοθετεῖν τε καί λογοπραγεῖν αὐτούς. Οὐ μήν ἀλλ᾿ ἴσμεν καί πάντων τῶν ὅπως ποτέ λεγομένων τε καί νοουμένων καί μετεχομένων κατ᾿ οὐσίαν ὑψηλότερον τό θεῖον ὄν˙ πάσαις γάρ ἐπινοίαις ἄψαυστον ἐκεῖνο τό ὕψος, ὡς κατ᾿ αὐτήν πάντων ἀπολελυμένον, διό καί ὑπέρ πᾶσαν ἔκφρασιν καί μετοχήν ὑπάρχον. Οὐ μήν διά τοῦτο πάντα τά περί αὐτήν θεοπρεπῶς νοούμενα κτιστά νοοῦμεν τοῦ λέγοντος ἀκούοντες, «πᾶν ὅ,τι πέρ ἐστι περί τόν Θεόν νοούμενον, τοῦτο πρό τῆς τοῦ κόσμου συστάσεως ἦν, ἀλλ᾿ ὀνομάζεσθαι ταῦτά φαμεν μετά τό γενέσθαι τόν ὀνομάζοντα», καί παρά τοῦ μεγάλου διδασκόμενοι Ἀθανασίου, ὅς μετά τό εἰπεῖν, οὐχ ἕνεκεν κτιστῶν πραγμάτων ἔφη ὁ σωτήρ, «πάντα ὅσα ἔχει ὁ Πατήρ ἐμά ἐστιν», ἀπαριθμούμενος ταῦτα τά κοινά Πατρός, Υἱοῦ καί Πνεύματος, «τό ἀγαθόν εἶναι», φησί, «καί τό δίκαιον καί τό ἄπειρον καί τό ἀθάνατον καί πάντα τά περί τήν οὐσίαν», ὡς αὐτός ἐν ἄλλοις διδάσκει, θεωρούμενα καί θεολογούμενα καί ὑμνούμενα, «ὧν ἕκαστον», ὡς αὐτός πάλιν καί τοῦτό φησιν, «οὐκ οὐσία ἐστίν, ἀλλά περί τήν οὐσίαν».

(σελ. 86) Ὑμεῖς δ᾿ οἱ πᾶν ὅ,τι διενήνοχεν ὁπωσοῦν τῆς οὐσίας τοῦ Θεοῦ καί πᾶν ὅ μή ἐφικνεῖται τοῦ κατά τό ἀμέθεκτον καί ἀνέκφραστον καί παντάπασιν ἀπερινόητον ἐκείνης ὕψους κάτω τιθέντες μετά τῆς κτίσεως καί τήν ὑπερουσιότητα ρᾳδίως ἄν κατασπάσαιτε. Καί ταύτης γάρ ὑπερεξῃρῆσθαι τόν Θεόν ὁ μέγας ἐθεολόγησε Μάξιμος, ἐπέκεινα τῶν λεγομένων πάντων τιθέμενος, ὡς ἀνώνυμόν τε καί ὑπερώνυμον, ἐπεί καί ὁ μέγας Διονύσιος πάσης θέσεως καί ἀφαιρέσεως ὑπερκεῖσθαι τόν Θεόν φησίν, ἡ δ᾿ ὑπερουσιότης θέσις ἐστί, κἄν ὑπεροχικῆς ἀφαιρέσεως ἔχῃ δύναμιν˙ ἀλλά καί ταύτης ὑπερκεῖσθαι τό θεῖον, ὡς ἀκήκοας, οἱ θεολόγοι φασίν. Ὑμᾶς δ᾿ ἔοικεν ὁ φθόνος οὐ κατά τοῦ Παλαμᾶ κινεῖν, ἀλλά κατ᾿ αὐτῆς τῆς μεγαλωσύνης τοῦ κτίσαντος. Οὐδέν γάρ ἕτερον ὁ Παλαμᾶς ε ἶπεν ἤ ὅτι πάντων τῶν λεγομένων καί μετεχομένων καί νοουμένων ὁπωσοῦν ὁ Θεός κατ᾿ οὐσίαν ἀνώτερος, ὑπερυψώσας εὐγνωμόνως τόν ἀπαναστήσαντα τῆς κάτω τύρβης αὐτόν, τό δ᾿ ἔτι μεῖζον εἰς εὐλαβείας λόγον, ὅτι μηδέ παρ᾿ ἑαυτοῦ τόν θεῖον ὕμνον συντίθησί τε καί δείκνυσι, καίτοι πρός ἀνάγκην τοῖς κτιστόν ἅπαν ὅπερ οὐκ οὐσία θεία καί πᾶν ἄκτιστον οὐσίαν τοῦ Θεοῦ τιθεμένοις ἀντιφθεγγόμενος, ἀλλά διά τῶν πατερικῶν φωνῶν ὑπερηψοῖ τόν τῶν πατέρων Θεόν καί τούς ὑπεναντίως τοῖς πατράσι θεολογοῦντας κατά κράτος αἰρεῖ. Τί γάρ εἰ θορυβοῦσι πάλιν, καιροῦ λαβόμενοι λίαν αὐτοῖς προσήκοντος; Εἰ μέν οὖν ἐλπίς ἐστι τῷ Ἀκινδύνῳ μηδέποτε πεπαῦσθαι τήν νῦν κατέχουσαν ἐμφύλιον στάσιν καί τά συνηγοροῦντα ταῖς τατερικαῖς παραδόσεσιν ἐν γωνίᾳ που κεῖσθαι τόν ἅπαντα χρόνον, αὐτόν δέ κατορχεῖσθαι τῆς ἀληθείας ἀνέδην, ὡς κατάλληλον ὄντα τῇ τοιαύτῃ καταστάσει τοῦ βίου, μή ἀνείτω γράφων τά τοιαῦτα παραληρήματα παρ᾿ οὐδέν τιθέμνος τήν (σελ. 88) ἄνωθεν δίκην˙ εἰ δέ τά τῆς στάσεως λήξει, πολύν ὀφλήσων, ἴστω, τόν γέλωτα˙ παρίημι γάρ λέγειν ὅτι καί νῦν ὀφλισκάνει τοῖς εὖ φρονοῦσι.

Τίσι μέν οὖν προσάπτει τήν μέμψιν διά τοῦ ὑφειμένου καί ὑπερκειμένου; Φανερόν πάντως γέγονεν, ὅτι τοῖς ἁγίοις πατράσιν, ὅτι τε πρός τήν κτίσιν κατασπᾷ φρενοβλαβῶς αὐτός τά περί τόν θεόν οὐσιωδῶς, τουτέστι φυσικῶς, θεωρούμενα, ταὐτό δ᾿ εἰπεῖν τά περί τήν θείαν οὐσίαν υθολογούμενα καί ὑμνούμενα, διασπάσας ἐκείνης σαφῶς καί ὡς παρ᾿ ἑαυτόῦ εἰσάγει κατά τῶν ἁγίων τό ὑφείμενον, οὐ παρ᾿ ἡμῶν εἰρηκότων προτέρων εὑρηκώς, ἀλλ᾿ ὡς ταῖς τῶν ἁγίων θεολογίαις ἑπόμενον, καθάπερ καί ὁ Βαρλαάμ πρό αὐτοῦ. Τό δέ ἀμφίκρημνον λῆμμα καί τό ἀμφίστομον φάσγανον, ὅ προὔτεινε καθ᾿ ἡμῶν, ὡς κἄν δημιουργούς φῶμεν τάς τοῦ Θεοῦ δυνάμεις κἄν μή δημιουργούς, ἀσεβήσομεν, τῷ μέν δημιουργούς τάς θείας δυνάμεις λέγειν ἄλλου ποιοῦντες ἔργα τά κτίσματα καί οὐ τοῦ μόνου Θεοῦ, τῷ δέ μή λέγειν δημιουργούς τάς θείας δυνάμεις καί ἐνεργείας ἀσεβοῦντες πάλιν ὅτι λέγομεν ἄκτιστον εἶναί τι καί θεολοῦμεν ὅ μή τόν οὐρανόν ἐποίησε καί τήν γῆν. Καί τοῦτο τοίνυν τό ἀμφίθηκτον ξίφος οὐ καθ᾿ ἡμῶν μόνον, ἀλλά καί κατά τοῦ τῆς θεολογίας ἐπωνύμου Γρηγορίου καί Δαμασκηνοῦ τοῦ θεοσόφου θεολόγου καί τῶν ἄλλων πάντων ἁγίων ἐπανατείνεται.

Ὁ μέν γάρ ἐκ Δαμασκοῦ θεολόγος φησίν ἐν ὀγδόῳ κεφαλαίῳ τῶν Δογματικῶν˙ «ἡ μέν γέννησις ἐπί Θεοῦ ἄναρχος καί ἀΐδιος, φύσεως ἔργον οὖσα καί ἐκ τῆς οὐσίας αὐτοῦ προάγουσα, ἵνα τροπήν ὁ γεννῶν μή ὑπομείνῃ καί ἵνα μή Θεός πρῶτος καί Θεός ὕστερος εἴη καί προσθήκην δέξηται˙ ἡ δέ κτίσις θελήσεως ἔργον οὖσα, (σελ. 90) οὐ συναΐδιός ἐστι τῷ Θεῷ, ἐπειδή οὐ πέφυκε τό ἐκ τοῦ μή ὄντος εἰς τό εἶναι παραγόμενον συναΐδιον εἶναι τῷ ἀνάρχῳ καί ἀεί ὄντι». Ὁ δέ μέγας θεολόγος Γρηγόριος πρός τούς λέγοντας θελήσεως, ἀλλ᾿ οὐ τοῦ Πατρός Υἱόν εἶναι τόν Υἱόν, εἰ θέλων ὁ Πατήρ ἐγέννησεν αὐτόν, «ἀλλ᾿ ἕτερον», φησί, «θέλων ἐστί καί θέλησις, γεννῶν καί γέννησις, λέγων καί λόγος, εἰ μή μεθύομεν˙ τά μέν ὁ κινούμενος, τά δ᾿ οἷον ἡ κίνησις. Οὔκουν θελήσεως τό θεληθέν οὐδέ τό γεννηθέν γεννήσεως οὐδέ τό ἀκουσθέν ἐκφωνήσεως, ἀλλά τοῦ θέλοντος καί τοῦ γεννήσαντος καί τοῦ λέγοντος». Ὁτι μέν οὖν ἡ θεία θέλησις διενήνοχε τῆς θείας φύσεως καί ἄκτιστός ἐστι, παραστήσει διά βραχέων καί ὁ Δαμασκηνός θεολόγος˙ φησί γάρ ἔχειν τόν Χριστόν καταλλήλως ταῖς δύο φύσεσι διπλᾶ τά τῶν δύο φύσεων φυσικά ἰδιώματα, δύο τε θελήσεις φυσικάς, τήν τε θείαν καί ἀνθρωπίνην, καί ἐνεργειάς δύο φυσικάς, θείαν τε καί ἀνθρωπίνην, καί αὐτεξούσια δύο φυσικά, θεῖόν τε καί ἀνθρώπινον. Πῶς γάρ τά ἰδιώματα τῆς φύσεως οὐ διαφέρει τῆς φύσεως, ἧς ἐστιν ἰδιώματα, καί ταῦτα καταλλήλως εἶναι ταύτῃ λεγόμενα; Πῶς δέ ἡ φυσική τοῦ Θεοῦ θέλησις καί ἐνέργεια καί αὐυτεξουσιότης οὐκ ἄκτιστός ἐστι; Κατά γάρ τόν αὐτόν πάλιν εἰπεῖν, ἡ θεία τοῦ Χριστοῦ θέλησις ἄναρχός τε ἦν καί παντουργός, ἑπομένην ἔχουσα τήν δύναμιν. Τί οὖν; Ἐπειδήπερ ὁ μέγας Γρηγόριος ὁ θεολόγος, «ἕτερόν ἐστι», φησί, «θέλων καί θέλησις κἀπί Θεοῦ» καί τά θελήματα προηγμένα τοῦ Θεοῦ, μή τῆς θελήσεως, φησίν, ἀλλ᾿ αὐτοῦ τοῦ θέλοντος – κοινόν γάρ ἐπί πάντων ἀποδέδωκε λόγον - , ἐρεῖ πρός αὐτόν ὁ Ἀκίνδυνος μετά τῆς φίλης αὐτῷ τοῦ ἤθους ἀναιδείας, «ἄκουσον θείας φωνῆς, ἧς οἱ θεοί τῶν Ἑλλήνων ἀκηκοότες (σελ. 92) ἀπώλοντο θεοί, οἵ τόν οὐρανόν καί τήν γῆν ἐκ μή ὄντων οὐκ ἐποίησαν ἀπολέσθωσαν»; Καί οἱ σοί τοίνυν θεοί, ὧν οὐ φῄς ἔργα εἶναι τά ποιήματα, τοῦτ᾿ ἀκούσαντες ἀπολέσθωσαν.

Ἀλλ᾿ οὐχί τήν τοῦ Θεοῦ θέλησιν καί θεότητα κέκληκεν ὁ τῆς θεολογίας ἐπώνυμος, ὁ προσδιαλεγόμενος εἴρηκεν.

Ἀλλ᾿ ὑμεῖς, αὖθις ἔφην ἐγώ πρός ἐκεῖνον, οὐχ ὡς πολλάς ἡμῶν λεγόντων ἁπλῶς θεότητας κατηγορεῖτε, ἀλλ᾿ ὡς ἄκτιστον ἕτερόν τι καί διαφέρον ὁπωσοῦν τῆς οὐσίας τοῦ Θεοῦ. Τῇ γάρ προσηγορίᾳ τετιμῆσθαι τῆς θεότητος καί ὑμεῖς ἔστιν ἅ τῶν παρά τήν οὐσίαν τοῦ Θεοῦ φατε, ἀλά πάντα τά τοιαῦτα κτιστάς καλεῖτε θεότητας.

Ἐπεί τοίνυν καί ὁ θεολογικώτατος τῶν Γρηγορίων ἕτερον ἔφη τοῦ θέλοντος Θεοῦ τήν ἄκτιστον οὖσαν, ἅτε φυσικῶς προσοῦσαν τῷ Θεῷ θέλησιν, ὑπόκειται καί οὗτος τῷ παρ᾿ ὑμῶν καθ᾿ ἡμῶν ἐγκλήματι. Κἄπειδήπερ οὐ δημιουργόν τῶν θεληθέντων, δηλονότι τῶν κτιστῶν, τήν ἄκτιστον ταύτην θέλησίν φησι – μή γάρ εἶναι τῆς θείας θελήσεως εἴρηκε τό θεληθέν -, τῇ τοῦ Ἀκινδύνου λοιδόρῳ γλώττῃ καί χειρί μεθ᾿ ἡμῶν ὑποβεβλῆσθαι δίκαιος˙ καί ἡμεῖς γάρ δημιουργικήν δύναμιν καί ἐνέργειαν ἔχειν φαμέν τήν ἐν τρισίν ὑποστάσεσι προσκυνούμενον ἡμῖν παντοδύναμον Θεόν ἄκτιστον καί μίαν καί κοινήν, φυσικῶς προσοῦσαν τοῖς τρισίν, ἀλλ᾿ οὐ φύσιν οὖσαν τῶν τριῶν˙ «ὡς γάρ ἕτερον θέλησις καί θέλων, οὕτως ἄλλο ἐνεργῶν καί ἄλλο ἐνέργεια˙ τά μέν γάρ ὁ κινούμενος, τά δ᾿ οἷον ἡ κίνησις». Καί ὁ μέν ἐνεργῶν καί θέλων ἡ ὑπόστασίς ἐστιν, ἡ δέ θέλησις καί ἡ ἐνέργεια ἡ τῆς φύσεως κίνησις, ὡς καί ὁ ἐκ Δαμασκοῦ φησι θεορρήμων, «ἕτερόν ἐστι», λέγων, «ἐνεργῶν καί ἄλλο ἐνεργητικόν καί ἄλλο ἐνέργεια καί ἄλλο ἐνέργημα. (σελ. 94) Ἐνέργημα μέν γάρ ἐστι τό τῆς ἐνεργείας ἀποτέλεσμα, ἐνέργεια δέ ἡ δραστική καί οὐσιώδης τῆς φύσεως κίνησις˙ ἐνεργητικόν δέ ἡ φύσις, ἐξ ἧς ἡ ἐνέργεια πρόεισιν˙ ἐνεργῶν δέ ὁ κεχρησμένος τῇ ἐνεργείᾳ, ἥτοι ἡ ὑπόστασις».

Φαμέν τοίνυν καί ἡμεῖς δημιουργικήν ἐνέργειαν ἔχειν τόν ἐν τρισίν ὑπστάσεσι προσκυνούμενον ἡμῖν Θεόν, ἑπόμενοί τε τῷ μεγάλῳ Γρηγορίῳ τοῦ παντοδυνάμου τε καί ἐνεργοῦντος εἶναι τά δημιουργήματά φαμεν, ἀλλ᾿ οὐ τῆς δημιουργικῆς ταύτης δυνάμεως καί ἐνεργείας, καί οὔτως ἡμῖν εἷς τοῦ παντός δημιουργός. Ὁ δ᾿ Ἀκίνδυνος τοῖς ὑπ᾿αὐτοῦ πλαττομένοις πολλοῖς θεοῖς, δημιουργοῖς τε καί μή δημιουργοῖς, συναπολαυέτω τῆς ὑπ᾿ αὐτοῦ προτεθειμένης γραφικῆς ἀρᾶς. Γένοιτο δέ, μηδ᾿ αὐτόν ἐκεῖνον, ἀλλά τό σκαιόν ἦθος καί τήν ἔνοικον αὐτῷ δεινήν βασκανίαν καί τάς πονηράς ἐκείνου δόξας ἀπολέσθαι. Τήν γε μήν δημιουργικήν δύναμίν τε καί ἐνέργειαν οὐδ᾿ ἡμεῖς θεότητα καλοῦμεν ὥσπερ οὐδέ τήν θελητικήν ὁ θεολόγος. Ἤ τοίνυν κἀκεῖνος ἡμῖν τοῦ μώμου κοινωνήσει, λέγων ἕτερόν ἐστι θέλων καί θέλησις, ἀλλά τοῦ θέλοντος οὐ τῆς θελήσεως τά θεληθέντα (καθάπερ ἡμῖν ἕτερον ἐνεργῶν τε καί ἐνέργεια, ἀλλά τοῦ ἐνεργοῦντος οὐ τῆς ἐνεργείας τά πεποιημένα), ἤ τοίνυν κἀκείνῳ μετέσται τῆς παρ᾿ Ἀκινδύνου μέμψεως ὑπ᾿ ἀδεκάστῳ δικαστῇ ἤ μετ᾿ ἐκείνου καί ἡμεῖς τῷ Ἀκινδύνῳ διαβολῶν παντάπασιν ἀνώτεροι, τῶν ἁπάντων ἕνα σέβοντες δημιουργόν. Ἀλλ᾿ ἡ μέν δημιουργική δύναμις θεότης οὐ καλεῖται παρά τῶν πατέρων, ἡ δέ τοῦ Θεοῦ θεατική δύναμις ταύτην ἔχειν τήν προσηγορίαν˙ προηγάγομεν γάρ ἡμεῖς ἐν αὐτῇ τῇ Διαλέξει τόν Νύσσης θεορρήυμονα Γρηγόριον γράφοντα, «ἡ θεία φύσις ἄφραστός τε καί ἀνεκφώνητος μένει, ὑπερβαίνουσα (σελ. 96) πᾶσαν τήν διά φωνῆς σημασίαν. Οὐκοῦν οὐ τήν φύσιν, ἀλλά τήν θεατικήν δύναμιν τοῦ Πνεύματος ἡ τῆς θεότητος προσηγορία παρίστησιν». Ὁ δέ μέγας Βασίλειος, «κἀν φύσιν σημαίνῃ», φησί, «τό τῆς θεότητος ὄνομα, κυρίως καί τῷ ἁγίῳ Πνεύματι τήν προσηγορίαν ἐφαρμόζεσθαι ταύτην ἡ τῆς οὐσίας κοινότης συντίθεται, ἀλλ᾿ οὐκ οἶδ᾿ ὅπως ἐπί τήν τῆς φύσεως ἔνδειξιν τήν προσηγορίαν τῆς θεότητος φέρουσιν οἱ πάντα κατασκευάζοντες˙ ἐξουσίας γάρ τινος εἴτε ἐποπτικῆς εἴτε ἐνεργητικῆς ἔνδειξιν ἡ προσηγορία φέρει, ἡ δέ θεία φύσις ἐν πᾶσι τοῖς ἐπινοουμένοις ὀνόμασι, καθό ἐστι, μένει ἀσήμαντος, ὡς ὁ ἡμέτερος λόγος».

Οὗτοι μέν οὖν τήν θεατικήν δύναμιν καί τήν ἐνεργητικήν καί ἐποπτικήν ἐξουσίαν ἐνταῦθα θεότητα καλοῦσιν, ἀλλαχοῦ δέ τῶν λόγων καί δυνάμεις ἑτέρας τοῦ Θεοῦ. Ὁ δέ μέγας Διονύσιος καί τήν ἐκ Θεοῦ καί ἀμεθέκτου προϊοῦσαν προνοητικήν δύναμιν, τήν αὐτοθέωσιν, ἧς τά ὄντα μετέχοντα ἔνθεά ἐστί τε καί λέγεται. Τήν μέν οὖν ἐποπτικήν ἐξουσίαν τοῦ Θεοῦ, ταὐτό δ᾿ εἰπεῖν τήν πρόνοιαν καί τήν θεατικήν δύναμιν τοῦ εἰδότος πάντα πρίν γενέσεως, οὐδείς ἄν τῶν ἁπάντων μετά τῶν κτισμάτων θεῖτο, μή τελέως τῶν οἰκείων φρενῶν ἐκπεπτωκώς. Ἀλλά καί ἡ θεοποιός δύναμις μετοχή οὖσα φανερῶς, ὡς μετεχομένη παρά τῶν ἐνθέων, ἄκτιστός ἐστι˙ πᾶσαν γάρ μετοχήν ἄναρχον ὑπάρχειν ἀνωτέρω μικρόν ὁ πολύς τά θεῖα Μάξιμος ἐδίδαξεν. Ὅτι δέ τούτων ἡ οὐσία τοῦ Θεοῦ κατά τό ἄφραστον καί ἀμέθεκτον ὑπέρκειται, μετά τοῦ μεγάλου Βασιλείου καί ὁ Νύσσης Γρηγόριος ἐδήλωσεν ἐνταῦθα. Καί τοῦτο προσεδήλωσεν, ὡς εἰ καί ἄκτιστός ἐστιν, ἀλλ᾿ οὐκ (σελ. 98) ἐστίν ἡ τοῦ Θεοῦ θεατική δύναμις ὁ τοῦ Θεοῦ Υἱός ἤ τό Πνεῦμα τό ἅγιον˙ ἄφραστον γάρ καί τούτων ἑκάτερον, καί οὐχ ἁπλῶς ἄφραστον, ἀλλ᾿ ἐπίσης τῷ Πατρί. Πρός δέ τῷ μεγάλῳ Βασιλείῳ καί τῷ Νύσσης ἐνθέῳ Γρηγορίῳ καί ὁ μέγας Διονύσιος καί ὁ θεηγόρος Μάξιμος καί τῶν ἀκτίστων μετοχῶν ὡς μετεχομένων ὑπερκεῖσθαι κατ᾿ οὐσίαν τόν Θεόν φασι, παρ᾿ ὧν καί τοῦτο γίνεται καταφανές, ὡς καί τῆς θείας οὐσίας καί πολλούς τρόπους αὗται διενηνόχασιν. Ὅτι δέ μηδ᾿ ἑτέρα τούτων, τῆς θεατικῆς λέγω καί θεοποιοῦ, δημιουργική ἐνέργειά ἐστι καί ὡς οὐκ αὐτῶν ἐστι τά ὄντα, ἀλλά τοῦ τά πάντα ἐνεργοῦντος, καί ταῦτα καταφανῆ τοῖς νοῦν ἔχουσίν ἐστι, τό μέν ἀπό τῆς τοῦ μεγάλου Γρηγορίου παραινέσεως, τοῦ ἐνεργοῦντος εἶναι λέγοντος τῶν ἐνεργηθέντων ἕκαστον ἀλλ᾿ οὐ τῆς ἐνεργείας, ὥσπερ καί τό ἐκφωνηθέν τοῦ λέγοντος ἀλλ᾿ οὐ τῆς ἐκφωνήσεως, τό δέ πρότερον ἀπό τοῦ θεᾶσθαι μέν τόν Θεόν καί πρό γενέσεως τά ὄντα, μή δημιουργεῖν δέ αὐτά καί πρό γενέσεως, τῶν τε γεγονότων ἔστιν ἅ θεοῦν, ἀλλ᾿ οὐχ ἅμα τῇ γενέσει. Τί οὖν; Ἐρεῖ καί πρός τούτους πάντας ὁ Ἀκίνδυνος ἀναιδεῖ προσώπῳ τό κομψότατον ἐκεῖνο, «ἀκούσατε θείας φωνῆς, ἧς οἱ θεοί τῶν Ἑλλήνων ἀκηκοότες ἀπώλοντο, θεοί, οἵ τόν οὐρανόν καί τήν γῆν ἐκ μή ὄντων οὐκ ἐποίησαν, ἀπολέσθωσαν», καί «αἱ παρ᾿ ὑμῶν τοίνυν ἄκτιστοι κεκλημένοι θεότητες ἀκούσαντες ταῦτ᾿ ἀπολέσθωσαν ὡς ὑφειμέναι τοῦ πάντων ὑπερκειμένου, κἄν εἰ δημιουργοί εἶεν κἄν εἰ μή δημιουργοί», τάς θείας τοῦ Θεοῦ δυνάμεις ὁ τάλας τοῖς ψευδωνύμοις συντάττων θεοῖς καί τούτοις ἐκείνας συγκαταρώμενος;

Ἐπεί δέ καί τούτων ἑκάστη δύναμις ἤ ἐνέργεια αὐτός ἐστιν ὁ Θεός (ὡς γάρ ἐν ἑαυτῷ προέχων καί ὑπερέχων πᾶσαν δύναμιν καί ὡς ἀπειροδύναμος κατά τόν (σελ. 100) μέγαν Διονύσιον δύναμίς ἐστιν, ἅμα δέ καί τῶν ἀδυνάτων ἐστί τοῦ κινουμένου τήν κίνησιν διαζεύξαντα καταλαβεῖν ἐφ᾿ ἑαυτοῦ τό λειπόμενον, ἀλλ᾿ ὁ τοῦ ἐνεργοῦντος μνησθείς καί τήν ἐνέργειαν πάντως κατά τό σιωπώμενον αὐτῷ συνεσήμανε, καί ὁ τήν ἐνέργειαν εἰπών, τόν κατ᾿ αὐτήν ἐνεργοῦντα τῷ λόγῳ συμπεριέλαβεν), αὐτόν ἄρα τόν Θεόν ὁ Ἀκίνδυνος, ὤ τῆς φρικωδεστάτης ἀκοῆς, οὐκ εἰς κτίσμα κατήνεγκε μόνον, ἀλλά καί τοῖς ψευδωνύμοις θεοῖς, ταὐτό δ᾿ εἰπεῖν τοῖς δαιμονίοις συνέταξεν – οἱ γάρ θεοί τῶν ἐθνῶν δαιμόνια - , καί τούτοις, ὤ τῆς τόλμης, ἐκεῖνον συγκατηράσατο. Εἰς τοῦτο καταστρέφει τά διεστραμμένα καθ᾿ ἡμῶν τοῦ Ἀκινδύνου συγγράμματα. Τοιαύτην αὐτῷ παρίστησι τήν ἀκριβεστάτην εὐσέβειαν, ὡς εἴ τίς ποτε τῶν ἁπάντων ἐπί τοῖς ἄγαν αἰσχίστοις δι᾿ ἐφέσεως ἔσχεν ὑπερβαλέσθαι τούς κατ᾿ αὐτόν, οὐκ ἄν οἶμαι κατά τούτου τό κράτος ἄρασθαι. Τοσοῦτον ὑπερβάλλει τῇ πονηρίᾳ τούς πονηρούς, ἀκλεές κλέος νίκης κατ᾿ αὐτῶν φερόμενος.

Ἡμεῖς δέ τῆς ἀμφιλαφοῦς αὐτῷ πάγης θάτερον μέρος γενναίως ὑπεραλλόμενοι, μᾶλλον δέ κατάξαντες καί συντρίψαντες καί δι᾿ αὐτοῦ τήν τοῦ νοητοῦ ὄφεως συνθλάσαντες κεφαλήν δι᾿ αὐτοῦ βλασφημίαν εἰς τό ὕψος λαλοῦσαν (εἷς γάρ ἡμῖν ἀναπέφηνε δημιουργός, ὁ τρισυπόστατος Κύριος, μηδέν τῆς ἀκτίστου ἐνεργείας λυμαινομένης τῷ ἑνιαίῳ˙ τοῦ γάρ ἐνεργοῦντος ἀλλ᾿ οὐ τῆς ἐνεργείας λέγονται τά ποιήματα), φέρε καί τό ἕτερον διασπάσωμεν μέρος˙ κἄν γάρ τῆς θείας ἐνεργείας ἤ δυνάμεως φῶμεν εἶναι τά ποιήματα καί οὕτως ἡμῖν εἷς ἔσται δημιουργός. Ὁ δ᾿ Ἀκίνδυνος οἰμώξει μετά τῶν αὐτοῦ διλημμάτων καί σοφισμάτων. Ἀκήκοας γάρ τοῦ εἰπόντος, ἔργον μέν θείας φύσεως ἡ γέννησις, ἔργον δέ θείας θελήσεως ἡ κτίσις. Ἀμφοτέρων (σελ. 102) οὖν οὐσῶν ἀκτίστων, ἕτερόν ἐστι τῆς φύσεως ἡ θέλησις, ἑκατέρας γάρ ἕτερον ἔργον, ὡς ἀκούεις. Ἔστω δή καί οὗτος διθεΐτης καθ᾿ ὑμᾶς, ὁποῖός ἐστιν ὁ Παλαμᾶς˙ διάφοραν γάρ καί οὖτος ἀκτίστου φύσεως καί ἐνεργείας, δηλονότι τῆς θελήσεως, ὑπέδειξεν ἡμῖν. Ἀλλ᾿ ἐπειδή φησί καί τήν κτίσιν ἔργον εἶναι τῆς θείας θελήσεως, ἀλλ᾿ οὐχί τῆς θείας φύσεως, ἆρα οὐχ ἕνα παρά τοῦτό φησι δημιουργόν, οὐδ᾿ αὐτόν τόν κατά φύσιν ἐπί πάντων Θεόν, καί ταῖς Ἀκινδύνου παροινίαις ὁ Δαμασκηνός θεῖος Ἰωάννης ὑπεύθυνος; Ἄπαγε τῆς παρανοίας!

Ἀλλά καί δεύτερος παρίτῳ μάρτυς τόν ἴσον τρόπον θεολογῶν˙ φησί γάρ ἐν τοῖς θησαυροῖς ὁ μακάριος Κύριλλος περί τῆς ἀνωτάτω γεννήσεως γράφων˙ «εἰς τό γεννᾶν ταὐτόν ἐστι τῷ ποιεῖν, ὁ γεννῶν ἔσται ποιῶν τό γεννώμενον καί ὁ ποιῶν γεννῶν τό ποιούμενον. Ἀλλά τό μέν ποιεῖν ἐνεργείας ἐστί, φύσεως δέ τό γεννᾶν. Φύσις δέ καί ἐνέργεια οὐ ταὐτόν». Ἔστω δή καί οὗτος καθ᾿ ὑμᾶς διθεΐτης, ὁποῖος ὁ Παλαμᾶς˙ φύσιν γάρ καί οὗτος ἐνέργειαν οὐ ταὐτόν εἶναι φανερῶς ἀπεφήνατο. Πρός ὅ δέ νῦν ἡμῖν ὁ λόγος. Καί οὗτος τό ποιεῖν τῆς ἐνεργείας, ἀλλ᾿ οὐχί τῆς φύσεως ὑπάρχειν ἔφη, καθά καί ἀνωτέρω, θεραπεύει, λέγων, ὁ Χριστός ἐξουσιαστικῶς, οὐκ εὐχῆς ἔργον ἐπιδεικνύων, καθάπερ οἱ ἅγιοι, ἀλλ᾿ οἰκείας καί οὐσιώδους ἐνεργείας ἀποτελέσματα. Μή τοίνυν καί οὗτος πολλούς δημιουργούς φησιν ἤ τόν ἕνα καί κατά φύσιν ἐπί πάντων ἀθετεῖ δημιουργόν, ὅτι μή ταὐτόν φησι τῇ ἀκτίστῳ φύσει τήν ἄκτιστον ἐνέργειαν; Πῶς γάρ οὐκ ἄκτιστος, ἧς τό ποιεῖν τά ποιητά καί ἧς ἀποτελέσματα τά θαύματα; Καί ὅτι ταύτης τό ποιεῖν ἐστιν, ἀλλ᾿ οὐ τῆς φύσεως, τούτοις καί τοῖς τοιούτοις καί οὕτω διαπρέπεσιν ἐν δυνάμει λόγου καί (σελ. 104) πνεύματος ὁμόλογος ἡ παρά τοῦ Παλαμᾶ συγγεγραμμένη συνηγορία τῆς εὐσεβείας καί τῇ τούτων θεολογίᾳ συγκατειλέχθαι καί συνεπεινεῖσθαι δικαία τοῖς γε νοῦν ἔχουσι καί μή τῷ ἀρχεκάκῳ φθόνῳ πεπηρωμένοις τό τῆς ψυχῆς λογιζόμενον.

Ὁ δέ κατήγορος τῶν ἐπαινουμένων Ἀκίνδυνος, ἐπεί μηδέν διαφέρειν οἴεται τῆς θείας φύσεως τήν θείαν ἐνέργειαν, εἰ μέν μή τυγχάνειν ἔργα τῆς θείας ἐνεργείας τά κτίσματα λέγει, φανερόν ὅτι μηδέ τῆς φύσεως˙ οὐ γάρ διαφέρουσι κατ᾿ αὐτόν ἀλλήλων ἄκτιστος φύσις τε καί ἐνέργεια. Τοιγαροῦν, ὅν αὐτός λέγει μέγαν Θεόν καί τοῦ παντός ὑπερκείμενον, οὐκ αὐτός ἐστιν ὁ ποιητής τοῦ παντός. Καί ἀκουέτω δικαίως ὁ τοιοῦτον εἰσάγων θεόν τῆς παρ᾿ αὐτοῦ καθ᾿ ἑαυτοῦ προτεθειμένης γραφικῆς ἀρᾶς˙ «θεοί, οἵ τόν οὐρανόν καί τήν γῆν οὐκ ἐποίησαν, ἀπολέσθωσαν». Καί εἰ μή βούλοιτο συναπολέσθαι τούτοις συντεταγμένος, ὁμολογησάτω τήν διαφοράν, ἥν μεμυήμεθα παρά τῶν ἁγίων, ὡς ἀνωτέρω φανερῶς ἀναπέφηνε, τῶν μηδαμῇ μηδέποτε χωριστῶν ἀπ᾿ ἀλλήλων τούτων, τῆς ἀκτίστου καί θείας ἐνεργείας καί φύσεως. Ἀλλά μηδέ τήν μέν τούτων λεγέτω Πατέρα, τήν δέ Υἱόν, ἵνα μή πλείοσι καί χείροσι περιπέσῃ ταῖς ἀσεβείαις˙ τό τε γάρ ἀπερινόητον καί ἄφραστον καί ἀμέθεκτον ἐπίσης αὐτοῖς, καί τό δύνασθαι καί θέλειν καί ποιεῖν αὐτοῖς ἕν. Ἔστιν οὖν ὁ Πατήρ καί ὁ Υἱός καί τό Πνεῦμα τό ἅγιον μία ἐνέργεια, μία δύναμις, μία φύσις, ἀλλ᾿οὐ παρά τοῦτο τῆς θείας δυνάμεως καί ἐνεργείας ἡ θεία φύσις οὐ διενήνοχεν. Ὧν γάρ μία δύναμις καί ἐνέργεια, τούτων καί ἡ οὐσία ἡ αὐτή, σχεδόν πάντες οἱ θεολόγοι φασι, καί ὡς ἡ ἄκτιστος ἐνέργεια ἄκτιστον χαρακτηρίζει οὐσίαν˙ παρ᾿ ὧν δείκνυται ἡ ταὐτόν παντάπασιν εἶναι οὐσίαν καί δύναμιν καί ἐνέργειαν, ἀεί γάρ (σελ. 106) ἐκ τῶν κειμένων ἕτερόν τι τό συναγόμενον καί τό χαρακτηρίζον τοῦ χαρακτηριζομένου διενήνοχεν. Εἰ δέ τῆς κατ᾿ αὐτόν ἐχούσης διαφοράν οὐδεμίαν πρός τήν ἄκτιστον φύσιν ἀκτίστου ἐνεργείας ἔργα τά κτίσματα διατελεῖ τιθέμενος ὁ Ἀκίνδυνος, ἔργα ταῦτα τίθεται τῆς φύσεως˙ διαφέρει γάρ οὐδέν ἡ φύσις τῆς ἐνεργείας κατ᾿ αὐτόν. Ἀλλά κατά τόν θεῖον Κύριλλον τό γεννᾶν ἐστι τῆς φύσεως, καί κατά τόν Δαμασκηνόν θεολόγον ἔργον θείας φύσεως ἡ γέννησις˙ οὐκοῦν ὁ Ἀκίνδυνος ἤ τά κτίσματα γεννήματα δοξάζει καί τῷ γεννήσαντι Θεῷ ὁμοούσια, καί οὕτω πάλιν θεόν εἰσάγει μηδενός ποιητήν ἤ καί τόν Υἱόν καί τό Πνεῦμα τό ἅγιον κτίσματα νομίζει, ὡς τῆς τοῦ Πατρός φύσεως, ταὐτό δ᾿ εἰπεῖν κατ᾿ αὐτόν θελήσεως, μετά πάντων γεννήματα. Καί τοίνυν ἤ τοῖς τόν οὐρανόν εἰς γῆν κλίνασι καί μετά τῆς κτίσεως ἀριθμοῦσι τόν κτίστην ἴστω συντεταγμένος ἤ τῆς καθ᾿ ἑαυτόῦ παρ᾿ αὐτοῦ προενηνεγμένης γραφικῆς ἀρᾶς πάλιν ἀκροάσθω δικαίως˙ «θεοί, οἵ τόν οὐρανόν καί τήν γῆν οὐκ ἐποίησαν ἀπολέσθωσαν». Καί εἰ μή βούλοιτο τούτοις συναπολέσθαι καί μετά τῶν ἐπανιστάντων τήν κτίσιν κατά τοῦ κτίσαντος συντετάχθαι, τήν διάφοράν ὁμολογησάτω τῆς ἀκτίστου καί θείας ἐνεργείας τε καί τῆς φύσεως καί πρός τόν Παλαμᾶν μή διαφερέσθω μάτην, συνῳδά τοῖς ἁγίοις κατά πάντα φθεγγόμενον.

Εἰ γάρ μή καθ᾿ ἡμᾶς καί αὐτός ἔστιν ὡς ἐρεῖ διενηνοχέναι τῆς θείας φύσεως τήν θείαν δύναμιν καί ἐνέργειαν, ἀθέλητον ἡμῖν εἰσάγει φύσιν Θεοῦ καί τούς μονοθελήτας παρελάσας ἐπί τό χεῖρον˙ ἡ γάρ θέλησις τῆς θείας φύσεως ἐνέργειά τε καί δύναμις, ἥν, εἰ μηδέν διάφέρει τῆς φύσεως, οὐδέ δυνησόμεθα τῆς φύσεως λέγειν ἤ ἐκ τῆς φύσεως. Πῶς γάρ ἡ αὐτή τῆς αὐτῆς (σελ. 108) εἰρήσεται ἤ ἐξ αὐτῆς; Τίς δ᾿ εἴρηκέ ποτε τῆς θείας φύσεως εἶναι τήν θείαν φύσιν ἤ τήν φύσιν ἔχειν καί φύσιν; Οὕτως ἀλόγιστον τό λέγειν ἀδιάφορον παντελῶς οὐσίαν τε καί ἐνέργειαν. Πῶς δέ καί τό ἐν Θαβώρ τούς ἀποστόλους περιλάμψαν φῶς οὐκ ἔσται πάλιν κτιστόν κατά τόν Βαρλαάμ, εἰ πᾶν ἄκτιστον μηδαμῇ διενήνοχε τῆς οὐσίας τοῦ Θεοῦ; Τό μέν γάρ ὦπται καί κατά τόν μέλλοντα αἰῶνα τοῖς ἀξίοις ὀφθήσεται καί κατ᾿ αὐτό λάμψουσιν οἱ δίκαιοι ὡς ὁ ἥλιος καί συνδιαιωνίσουσιν αὐτό θεώμενοι, καί ὑπ᾿ αὐτοῦ λαμπρυνόμενοι καί αὐτῷ συνεκλάμποντες. «Οὐδείς δ᾿ ἔστη ἐν ὑποστήματι καί οὐσίᾳ Θεοῦ κατά τό γεγραμμένον καί Θεοῦ φύσιν ἤ εἶδεν ἤ ἐξηγόρευσε». Καί τό μέν μέτρῳ δίδοται, σωστικῇ δικαιοσύνῃ τοῦ μεταδιδόντος ἑκάστῳ κατ᾿ ἀξίαν ἀμερίστως μεριζόμενον, ὅ τῆς θείας ἐνεργείας, ἀλλ᾿ οὐ τῆς θείας οὐσίας εἶναι ὁ Χρυσόστομος Ἰωάννης ἐδίδαξεν, εἰ καί ὁ βαπτιστής αὐτό τό πνεῦμα εἶναι ταύτην ἀπεκάλυψεν ἡμῖν. Μερίζεται μέν οὖν αὕτη ἀμερίστως, ἡ δέ τοῦ Θεοῦ οὐσία παντάπασίν ἐστιν ἀμέριστος. Καί τό μέν φῶς ἐκεῖνο λαμπρότης θείας φύσεως, ἡ δέ θεία φύσις, ἧς ἐστι λαμπρότης τοῦτο. Καί κατά τοῦτο μέν «ἡ λαμπρότης τοῦ Θεοῦ ἡμῶν ἐφ᾿ ἡμᾶς» ὁ μελῳδός προφήτης ψάλλει˙ καί γάρ οὐχ ὁρῶσι μόνον, ἀλλά καί μακαρίως πάσχουσιν οἱ ἅγιοι τήν τοῦ Θεοῦ λαμπρότητα. Καί μία λαμπρότης ἐστίν αὐτῶν καί τοῦ Θεοῦ αὐτῶν, ὡς καί μίαν ἐνέργειαν τοῦ Θεοῦ καί τῶν ἀγίων εἶναι ὁ πολύς τά θεῖα Μάξιμός φησι. Μίαν δέ φύσιν Θεοῦ καί τῶν ἁγίων οὐδείς πω μέχρι καί νῦν ἐτόλμησεν εἰπεῖν.

Προάγειν δή με περαιτέρω τόν περί τοῦ θειοτάτου φωτός ἐκείνου λόγον προθυμούμενον διέκοψεν ὁ τάς (σελ. 110) Ἀκινδύνου ρητορείας ἐκείνας προβαλλόμενος, ἀλλ᾿ οὐ δοκεῖ σοι, λέγων, ἐναντία τόν ἱερόν Δαμασκηνόν τῷ τῆς θεολογίας ἐπωνύμῳ μεγάλῳ Γρηγορίῳ φάναι; Τούτῳ γάρ εἰπόντι μή εἶναι τῆς θελήσεως τό θεληθέν, ὁ Δαμασκηνός πατήρ τῆς θελήσεως ἔφησεν εἶναι τά ποιήματα. Ταῦτα δέ ἐστι τά θεληθέντα πάντως. Οὐκ ἔστιν ἐπ᾿ οὐδενός τῶν τοιούτων ἐναντία λέγειν τούς ἁγίους ἤ γοῦν διαφωνεῖν πρός ἐκεῖνον, αὖθις εἶπον αὐτός, εἰ καί ὑμεῖς ὑπ᾿ ἀμαθίας οὐ πρός ἀλλήλους μόνον, ἀλλ᾿ οὐδέ πρός ἑαυτούς συμβαίνοντας διά πολλῶν εἰσάγετε τούς θεοφόρους. Ἀκούοντες γάρ αὐτῶν θεότητα τήν τε θείαν φύσιν καί τήν λαμπρότητα τῆς θείας φύσεως ὀνομαζόντων, οὐ ταύτην δέ μόνον, ἀλλά καί τήν ἐξουσίαν καί τήν θεατικήν δύναμιν τοῦ πάντα πρίν γενέσεως εἰδότος, ἥτις καί ἄκστιστός ἐστι σαφῶς – πῶς γάρ οὐ; - καί τήν θείαν φύσιν κατά τό ἄφραστον πάντη καί ἐμέθεκτον καί ἀπερινόητον ὑπερκειμένην ἔχει ἑαυτῆς, ὡς ἐναντιουμένοις αὐτοῖς ἀντεπιφέρετε τούς λέγοντας, εἷς Θεός, ὅτι μία θεότης. Καί ὥσπερ ἕνα Θεόν φρονεῖν παρελάβομεν, οὔτω καί μίαν θεότητα ὁμολογεῖν ἐδιδάχθημεν, καίτοι μηδετέρων θάτερον λεγόντων, ἀλλά τῶν αὐτῶν ἀμφότερα. Διό καί ἡμῶν ὡς δύο λεγόντων ἀκτίστους θεότητας κατηγορεῖτε, μή εἰδότες μήτε τί λέγετε μήτε περί τίνων διαβεβαιοῦσθε. Καί γάρ ἡμεῖς ὥσπερ ἕνα Θεόν ἐν τρισί προσώποις παρελάβομεν φρονεῖν, τόν αὐτόν οὐ μόνον ἀπολύτως καί ἀσχέτως καί ὑπερεξῃρημένως ὄντα, ἀλλά καί παντοκράτορα ὄντα καί προνοητήν ἁπάντων καί σοφόν καί δίκαιον καί ἀγαθόν καί συνελόντα φάναι παντοδύναμον, οὕτω κάι μίαν θεότητα ὁμολογεῖν ἐδιδάχθημεν οὐκ ἐν μιᾷ μόνον ὑπερουσιότητι τῶν τριῶν προσκυνητῶν προσώπων, ἀλλά καί μιᾷ ἀκτίστῳ ἐξουσίᾳ καί μιᾷ ἀκτίστῳ προνοίᾳ καί τοῖς ἄλλοις ἅπασιν. Οὕτως ἡμῖν εἷς Θεός, ὅτι μία θεότης, καί οὕτω (σελ. 112) μίαν θεότητα ὁμολογοῦμεν Πατρός, Υἱοῦ καί Πνεύματος, οὐ καθάπερ ὑμεῖς ἀθέσμως ἀποσχίζειν τολμῶντες τήν ὑπερηνωμένην παντοδύναμον μονάδα εἰς ἄκτιστον οὐσίαν καί κτιστάς τινας δυνάμεις τάς ἐξ αὐτῆς καί ἐν αὐτῇ ἀεί κατά τούς θεολόγους.

Καί πῶς οὐχί καί ὑμεῖς τοῦ Θεοῦ φανερῶς χωρίζετε τάς ἀκτίστους, ἅς φατε, δυνάμεις καί ἐνεργείας; Ὁ τοῦ Ἀκινδύνου συμφοιτητής ἐκεῖνος ἔφη τοῦ Θεοῦ γάρ αὐτάς φατε καί περί τόν Θεόν καί ὑπερκεῖσθαι τούτων τόν Θεόν. Πρός ὅν αὐτός ἀπολελόγημαι, μή τομήν ἐνεργάζεσθαι τό πεφυκέναι τόν λόγον οὕτω πως διατίθεσθαι τήν ἑρμηνείας˙ οὐ γάρ ὅτε λέγομεν κεφαλήν ἤ καρδίαν ἀνθρώπου χωρίς κεφαλῆς καί καρδίας ἄνθρωπον εἶναί φαμεν, οὐδ᾿ ὅτε περί τόν νοῦν εἶναι τήν δόξαν καί τήν διάνοιαν, εἶναι νοῦν λέγομεν χωρίς αὐτῶν, οὐδ᾿ εἰ τάς ὑποστάσεις περί τήν οὐσίαν εἴποι τις, εἶναι λέγει χωρίς ὑποστάσεως οὐσίαν ἤ χωρίς οὐσίας ὑπόσταστιν. Καί τοίνυν οὐ μόνον ἡμεῖς κτιστήν καί ἄκτιστον θεότητα Θεοῦ ἥκιστά φαμεν, ἀλλ᾿ οὐδέ πολλάς ἀκτίστους λέγομεν θεότητας.

Ἀλλ᾿ ὑμῶν ἅμα πονηρῶς τε καί ἀθέως κατατομήν ἔκφυλον καί περιτομήν ἀλλόκοτον καινοτομούντων ἐπί τῆς μιᾶς θεότητος, τό μέν διά τοῦ λέγειν ἀδιάφορον τῆς ἀκτίστου οὐσίας τήν ἄκτιστον ἐνέργειαν, οὐσία γάρ ἄν οὕτως εἴη μόνον ὁ Θεός, πάσης ἀπεστερημένος ἐνεργείας, τήν δ᾿ ἔκφυσον κατατομήν διά τοῦ λέγειν πᾶσαν δύναμιν κτιστήν, ἥτις οὐκ οὐσία, μηδέ γοῦν τῆς θελητικῆς δυνάμεως ἐπιμνησθέντων, ὑπέρ ἧς πολλά καί εἰρήκασιν οἱ πατερες καί πεπόνθασι. Ταῦτ᾿ οὖν ὑμῶν οὕτω λεγόντων καί μή κατά τάς τῶν πατέρων ὑποθήκας καί (σελ. 114) συναγόντων τήν τῶν τριῶν ὑποστάσεων θεότητα καί διαιρούντων, εἰς ἀνάγκην ἤλθομεν ἡμεῖς οὐ τήν θεοπρεπεστάτην μόνον αὐτῆς ἁπλότητα κατά τό ἐγχωροῦν δηλοῦν, ἀλλά καί τήν οὐχ ἧττον εὐσεβῆ τῶν αὐτῆς ἐνεργειῶν διάκρισιν. Ὥσπερ οὖν εἴ τις ἔφη μία δύναμις ἄκτιστος, ἡ ἀγεννήτως ὑφεστῶσα, παρ᾿ αὐτά τήν δυσσεβῆ φωνήν οὐκ ἐνεγκών πᾶς τις εὖ φρονῶν ἐξεβόησεν ἄν, ἄπαγε τῆς ἀσεβείας, καί ἡ γεννητῶς γάρ ὑφεστῶσα θεία δύναμις ὁμοίως ἄκτιστός ἐστι, κατά μέν τόν τῆς αἰτίας λόγον ἐκείνης δευτερεύουσα τῷ ἐξ ἐκείνης εἶναι, κατά δέ τόν τοῦ ἀκτίστου λόγον ἀχώριστον οὖσα καί ὁμότιμος ἐκείνη, καθάπερ καί τό ἐκπορευτῶς ὑπάρχον Πνεῦμα ἅγιον, καί οὕτω μία δύναμις ἄκτιστος ἐν Πατρί καί Υἱῷ καί Πνεύματι προσκυνουμένη˙ οὕτω καί ὑμῶν λεγόντων, μία μόνη ἄκτιστος θεότης, ἡ πᾶσι καί ἀεί ἀνέκφαντός τε καί ἀπερινόητος φύσις τοῦ Θεοῦ, συγχωρεῖν ἡμεῖς οὐκ ἀνεχόμεθα, λέγοντες, ὡς οὐχ ἡ θεία φύσις μόνον, ἀλλά καί ἡ λαμπρότης τῆς θείας φύσεως ἄκτιστος ἐστιν, οὐ καθ᾿ ἑαυτήν μέν ὑφεστῶσα, τοῖς ἀξίοις δέ τῆς θείας κοινωνίας ἐκεῖθεν ἐγγινομένη τε καί ἐπιφαινομένη θείως˙ εἰς τοῦτο γάρ ἐμέ, φησί, φέρει τό μέτριον ἐνταῦθα φέγγος τῆς ἀληθείας, λαμπρότητα Θεοῦ καί ἰδεῖν καί παθεῖν, ἥν ἐξυμνῶν ἅμα καί αἰνῶν Μητροφάνης ὁ θεῖος μουσικός φησιν.

«ἡ φυσικήν συναΐδιον δόξαν

προβαλλομένη μοναρχικωτάτη Τριάς ἁγία,

τούς ἀνυμνοῦντας ὀρθοδόξῳ σε πίστει

τῆς σῆς δόξης ἰδεῖν ἀξίωσον

ἄφθεγκτον καί μίαν αὐγήν τήν τρισήλιον».

Αὕτη τοίνυν ἡ δόξα καί ἡ λαμπρότης, ἡ καί κατά τό Θαβώριον ἑωραμένη Πέτρῳ καί τοῖς σύν αὐτῷ, κατά μέν τόν τῆς αἰτίας λόγον καί τό μετέχεσθαί γε καί (σελ. 116) ὁρᾶσθαι, εἰ καί τοῖς ἀξίοις μόνοις, καί τούτοις ἀπορρήτως, ὑποβέβηκε τήν ἐξ ἧς ἐστι πηγήν, κατά δέ τόν τοῦ ἀκτίστου λόγον καί τοῦ ἀΰλου καί ἀσωμάτου καί τό ἡνῶσθαι ταύτῃ ἀϊδίως, ὡς λαμπρότης καί δύναμις φωτιστική τῆς ἀρχιφώτου φύσεως, ἀχώριστός ἐστιν αὐτῆς καί οὕτω μία θεότης ἄκτιστος ἐν οὐσίᾳ θείᾳ καί θεοποιῷ δυνάμει καί χάριτι γνωριζομένη. Τοῦτον δή τόν τρόπον καί πολλῶν πνευμάτων παρά τῶν πατέρων λεγομένων καί τῶν τοῦ Πνεύματος ἐνεργειῶν ἕν ἡμῖν ἐστι τό Πνεῦμα, κἄν ὁ Ἀκίνδυνος ἐν αὐτῇ προϊών τῇ Διαλέξει πλῆθος ἀκτίστων πνευμάτων ἡμᾶς συκοφαντῇ δοξάζειν, αὐτός ἵνα μή τοῦτο πάθῃ, κτιστάς ἰσχυριζόμενος εἶναι τάς δυνάμεις καί ἐνεργείας καί τά θεοπρεπῆ χαρίσματα τοῦ Πνεύματος. Καί ταῦτα τοῦ μεγάλου Βασιλείου φανερῶς λέγοντος, ὅτι πάντα ταῦτα ἀϊδίως ἔχει τό Πνεῦμα τό ἅγιον μηδέν ἔχον ἐπίκτητον, ἀλλά τό μέν ἐκ Θεοῦ πηγάζον ἐνυπόστατόν ἐστι, τά δέ ἐξ αὐτοῦ πηγάζοντα ἐνέργειαι αὐτοῦ εἰσιν, ὧν καί τήν μίαν ἐν Αἰγύπτῳ τε τόν χοῦν εἰς ζῷα μεταβαλοῦσαν καί κατά τήν ἐπί γῆς τοῦ Σωτῆρος ἐπιδημίαν τήν πληθύν τῶν παραδόξων ἐκτελοῦσαν, δάκτυλον Θεοῦ κεκλῆσθαι ὁ αὐτός φησιν.

Ἅ δέ λέγει πάλιν ὁ Ἀκίνδυνος περί τῆς θείας βασιλείας ὡς δῆθεν ἐντιλέγων τοῖς μή προσκυνοῦσι μίαν θείαν βασιλείαν, ὅπου καί τά εἰρημένα τῷ σεπτῷ Μαξίμῳ προάγει πρός ἐκεῖνο τό τοῦ Ζοροβάβελ, ὡς ὑπερισχύουσιν αἱ γυναῖκες καί ὑπερνικᾷ ἡ ἀλήθεια, νομίζων αὐτῷ συνάρασθαι πρός τό κτιστήν δεῖξαι τήν παραδειχθεῖσαν ἐπ᾿ ὅρους τοῦ Θεοῦ βασιλείαν˙ ταῦτα δέ καί τήν περικεχυμένην ἐν τούτοις τοῖς ἐκείνου ρήμασιν ἄνοιαν καί ληρωδίαν, πῶς ἄν σοι δι᾿ ὀλίγων ἐνδειξαίμην; (σελ. 118) Οὗτος γάρ ὁ ἄνθρωπος τά μέν τῶν τοιούτων δοκεῖ πάσχειν μᾶλλον ἤ ποιεῖν, παντελῆ τῶν θείων περικείμενος ἄγνοιαν καί ἀμύητος καθάπαξ ὤν. Πόθεν γάρ ἄν ταῦτα καί μεμύηται; Παρά τῶν γεννησάντων; Ἀλλ᾿ οὐδ᾿ ὄνομα τούτων ἔχει τις εἰπεῖν, πλήν ὅτι τῶν ἔσθ᾿ ὅπου τῶν δυτικῶν ἐσχατιῶν ὁδοστατούντων καί λωποδυτούντων ἤ τῶν τοῦτο πασχόντων μᾶλλον δέ ἀντιπασχόντων παρά τῶν ὁμόρων ἦσαν˙ τοιούτοις τήν ἀρχήν ἐντεθραμμένος ἤθεσι, νῦν ἀξιοῖ προκαθηγεῖσθαι μοναχῶν τε καί μοναζουσῶν. Ἀλλά παρά τῶν διδασκάλων, οἷς ἐχρήσατο παραγενόμενος ἐκεῖθεν, μετεδιδάχθη τόν βελτίω τρόπον καί τό τῶν δογμάτων ἀκριβές; Ἀλλά τούτων ὁ μέν, ᾧ καί θητεύων ὑπῆρχεν, αὐτοφόνῳ κακίᾳ βρόχον ἑαυτῷ, φεῦ, ἀνάψας τόν βίον ἔλιπεν, ὁ δέ τῇ εὐσεβείᾳ φανερῶς ἐπαναστάς, εἶτα φυγάς ἐπ᾿αἰσχύνης γεγονώς τοῖς δυσσεβέσι διά βίου προῄρηται συζῆν. Ἀλλά παρά τῶν ἑταίρων, οὕς ἥγηται φιλτάτους; Ἀλλά καί οὗτοι τῶν τοῖς αὐτοῖς αὐτῷ πεφοιτηκότων καί μή τῆς περί λόγους παιδείας μόνης, ἀλλά καί τῆς περί τά θεῖα κακονοίας μετειληχότων. Τοῖς μέν οὖν ὑπό παντελοῦς ἀμαθίας κακοηθείᾳ συμμιγοῦς ὁ Ἀκίνδυνος ἀντίκειται, καθάπερ ἡνίκα κατ᾿ αὐτήν ταύτην τήν Διάλεξιν καί τήν αὐτοζωήν καί αὐτοαγαθότητα καί τά τοιαῦτα τίθεται κτιστά, ὅτι μετέχει τῆς τῶν ὄντων κοινῆς ἐπωνυμίας, μή συνιείς ὅλως, ὡς εἰ καί ὄντα λέγεται, ἀλλά καί ὑπέρ τά ὄντα ἐστί, καθά καί αὐτός ὁ μέγας Διονύσιός φησι, ρᾳδίως δ᾿ ἄν ὁ διά τοῦτο τάς αὐτομετοχάς τοῖς κτίσμασι συντάττων καί τό Πνεῦμα τό ἅγιον μετά τῶν κτισμάτων θοῖτο, τοῦ μεγάλου Βασιλείου λέγοντος μετέχειν αὐτό τῶν θεοπρεπῶν ὀνομάτων, τοῖς δέ ὑπό κακοηθείας μόνης ἐπαιρομένης ἀντικαθίσταται, καί δῆλον (σελ. 120) ἀπό τοῦ μηδ᾿ ἐπιθέσθαι δύνασθαι μή πρότερον συκοφαντικῶς περιτρέψας εἰς ἕτερον τόν λόγον, ὁποῖόν ἐστιν αὐτῷ μετά πολλῶν ἑτέρων καί τό κατά ταύτην αὖ τήν Διάλεξιν ἐκεῖνο.

Καί μήν «εἰ ἄλλοις ἄλλη Θεοῦ ἄκτιστος δύναμις καί θεότης μετέχεται» (δυνάμεως γάρ θείας ἄλλο ἄλλης μετέχειν καί ὁ μέγας Διονύσιός φησι˙ τά μέν γάρ ἁπλῶς ὄντα τῆς οὐσιοποιοῦ, τά δέ ζῶντα τῆς ζωοποιοῦ καί τἄλλα καταλλήλως ἑαυτοῖς, θεότητος δέ ἄλλης ἄλλο μετέχειν, τίς ὁ εἰρηκώς, πλήν αὐτοῦ τοῦ καί πρός τοῦτο ἀντιλέγοντος;)˙ ἀλλ᾿ «εἰ ἄλλοις ἄλλη», φησί, «τοῦ Θεοῦ ἄκτιστος δύναμις καί θεότης μετέχεται καί ἄλλων ἄλλη κτισμάτων ἐπιτροπεύει», τοῦτο δέ πάλιν τό ἐπιτροπεύειν τάς δυνάμεις τοῦ Θεοῦ τῶν κτισμάτων, παρά τίνος ἤκουσε; Τό γάρ ἐπιτροπεύειν οὐ τῶν φύσει τό ἄρχειν ἐχόντων ἐστί καί τῶν συγκεκληρωμένην ἐξ ἀρχῆς ἐχόντων τήν διοίκησιν τῶν ἐπιτετραμμένων σφίσιν. Αἱ δέ τοῦ παντοδυνάμου Θεοῦ προνοητικαί δυνάμεις οὐκ ἦν ὅτε μή τοιαῦται ἦσαν. Ὁ δ᾿ Ἀκίνδυνος οὕτω διατίθεται τόν λόγον, ὡς ἄν ἡμῶν λεγόντων κεχωρισμένας εἶναι τάς τοῦ παντοδυνάμου Θεοῦ δυνάμεις ἀλλήλων τε καί τοῦ Θεοῦ καί μηδέ τοῦτ᾿ αὐτό τήν ἀρχήν οὐσῶν προνοητικῶν τῶν προνοητικῶν δυνάμεων, ἀλλ᾿ ἄλλο τι πρότερον, εἶτα τήν ἐξουσίαν τοῦ προνοεῖσθαι τῶν κτισμάτων ἐξ ἐπιτροπῆς εἰληχυιῶν.

Ὁρᾷς αὖθις τήν συκοφαντίαν ὅση; Ἀλλ᾿ «εἰ ἄλλοις ἄλλη Θεοῦ ἄκτιστος δύναμις καί θεότης μετέχεται καί ἄλλων ἄλλη κτισμάτων ἐπιτροπεύει, φησί, καί τῶν ἀνθρώπων οὐ πάντες μιᾶς θεότητος ἀπολαύουσιν, ἀλλ᾿ ἄλλων ἄλλοι μετέχουσι καί ἄλλαις ἄλλοι ἐπιτροπεύονται». Ἰού, ἰού, κατ᾿ αὐτόν γάρ, ὡς ἔοικε, πάντες ἄνθρωποι καί οἱ δυσσεβεῖς καί οἱ ἀσεβεῖς ἀπολαύουσι τῆς (σελ. 122) θεότητος ἐν μετουσίᾳ καί ἀπολαύσει ταύτης ὑπάρχοντες, ὅ μόνων τῶν ἁγίων ἐδιδάχθημεν εἶναι˙ «ἕκαστον γάρ», φησί, «τῶν ἀνθρώπων ὁ Κύριος προσάξει τῇ συναφείᾳ τῆς θεότητος εἰ μηδέν ἐπάγοιτο τῆς πρός τό θεῖον συμφυΐας ἀνάξιον. Ἀλλ᾿ εἴ τις ἀληθῶς εἴη ναός Θεοῦ μηδέν κακίας εἴδωλον καί ἀφίδρυμα ἐν ἑαυτῷ περιέχων, οὗτος ὑπό τοῦ μεσίτου πρός μετουσίαν τῆς θεότητος παραληφθήσεται». Τῆς μέν γάρ δημιουργικῆς δυνάμεως καί τούς πονηρούς καί ἀνόμους μετόχους ὄντας ὡς ἀποτελέσματα ἐκείνης ἴσμεν, καθάπερ καί τά ἄλογα τῶν ζώων καί τά ἄψυχα καί τούς δαίμονας αὐτούς, τῷ δέ δημιουργικῇ δυνάμει προῆχθαι ἐκ μή ὄντων ἐν ἀπολαύσει καί μετουσίᾳ εἶναι τῆς θεότητος καί τούς ἀνόμους οὐδέπω καί τήμερον ἀκηκόαμεν˙ ὁ γάρ τοῦτο λέγων καί αὐτόν τόν ἀρχέκακον ἤ μή εἶναι κτίσμα τοῦ Θεοῦ φησιν ἤ καί τοῦτον ἐν ἀπολαύσει καί μετουσίᾳ τυγχάνειν τῆς θεότητος. Τά δέ τῆς ἑξῆς κατηγορίας, ἥν συνηρτημένην ἔχει καθ᾿ ἡμῶν ὡς λεγόντων, ὅτι τῶν ἀνθρώπων ἄλλαις ἄλλοι θεότησιν ἐπιτροπεύονται, δείκνυσιν αὐτόν ἐπιτροπεύειν ἁπάντων δοξάζοντα, τήν μίαν ἧς ἀπολαύειν τούς πάντας, φησί, θεότητος, καί οὕτω περιπίπτων αὐτός ἀληθῶς πεφώραται τῇ καθ᾿ ἡμῶν παρ᾿ αὐτοῦ συκοφαντίᾳ. Τήν γάρ μίαν, ἥν αὐτός φησι πρεσβεύειν θεότητα, οὐκ ἐξ ἀρχῆς φησι τό κράτος ἔχειν τοῦ παντός˙ ἐπιτροπεύειν γάρ αὐτήν φησιν, ὁ δ᾿ ἐπιτροπεύων ἐπίκτητον ἔχει τήν ἀρχήν. Ἀλλά γάρ ὡς ἡμῶν λεγόντων τήν ἀτοπίαν, ᾗ περιέπεσεν αὐτός, ἐπιφέρει φθέγμα θαυμαστῆς κομψείας γέμον˙ «εἰ γάρ ἄλλαις ἄλλοι τῶν ἀνθρώπων ἐπιτροπεύονται», φησί, «θεότησι καί δυνάμεσι, πῶς οὐκ ἔστησεν ὁ Θεός ὅρια ἐθνῶν κατά ἀριθμόν τῶν θεοτήτων αὐτοῦ καί τῶν ἀκτίστων δυνάμεων, ἀλλά κατά ἀριθμόν (σελ. 124) ἀγγέλων αὐτοῦ; ὑφ᾿ ὧν γάρ ἐπιτροπεύονται καί διοικοῦνται, κατά τούτων τόν ἀριθμόν εἰκός ἦν αὐτούς ὑπό Θεοῦ στῆναι».

Φαῖμεν δ᾿ ἄν ἡμεῖς ἀντερωτῶντες τόν τῆς πρός ἑαυτήν ἀνακολούθου ταύτης λέσχης συγγραφέα, κατά τήν αὐτοῦ σοφίαν αὐτῷ διαλεγόμενοι καί τό μεγαλεπήβολον τῆς οἰκείας διανοίας τῷ ποριστῇ τῶν τοιούτων ἀντεπάγοντες˙ ἐπειδή μίαν σύ φῄς θεότητα ἐπιτροπεύειν πάντων, πῶς οὐχ ἕν ἔστησεν ὅριον ἐθνῶν ὁ Θεός κατά τήν μίαν ταύτην, ἀλλ᾿ εἰς πλείω διεῖλε τά ὅρια κατά ἀριθμόν ἀγγέλων αὐτοῦ; Καί ἡ μία δέ, ἥν φῄς αὕτη, πῶς ἐπιτροπεύει; Παρίημι γάρ νῦν, ὅτι τό ἐπιτροπεύειν οὐ τῶν φύσει προεχόντων καί προϊσταμένων, ὡς κυρίως δεσποζόντων˙ ἀλλ᾿ ἡ μία θεότης, ἥν αὐτός εἰσφέρεις πάσης δυνάμεως ἐστερημένην, ὡς μή δῆθεν σύνθετος εἴη, καί σοι περιθείη διθεΐας ἔγκλημα, πῶς χωρίς προνοητικῆς δυνάμεως ἐπιτροπεύει; Τό γάρ ἐπιτροπεύειν προνοίας˙ ἀλλ᾿ ἐρεῖς τήν πρόνοιαν αὐτήν ὑπάρχειν; Ἀλλ᾿ οὐ τοῦτ᾿ ἄν εἴη ταύτῃ φύσις, ἡ πρόνοια˙ καί γάρ οὐδέ τοῖς ὑπ᾿ αὐτῆς διοικουμένοις τοῦτο μόνον φύσις, τό προνοίας παρ᾿ αὐτῆς τυγχάνειν. Οὐκοῦν εἰ μή ταύτῃ φύσις ἡ πρόνοια, προνοητικήν ἄρα δύναμιν ἔχουσα δι᾿ ἐκείνην πρόνοια καλεῖται τῶν διοικουμένων, αὐτή καθ᾿ ἑαυτήν ὅ,τι ποτέ ἐστιν ἡ τοῦ Θεοῦ θεότης, ἄσχετος οὖσα καί ἀπολελυμένη πάντων καί ἀνώνυμος ὡς ὑπερώνυμος, πῶς οὖν, εἰπέ, μή καθ᾿ ἑκατέραν τούτων τά τῶν ἐθνῶν ὅρια διέστησεν ὁ Θεός, ἀλλά κατά ἀριθμόν ἀγγέλων αὐτοῦ; Λέγω γάρ οὕτω καί αὐτός κατά τήν σήν ἀγροικίαν, ὅς οὐδέ τοῦτο συνιδεῖν ἐδυνήθης, ὡς εἰ κατά ἀριθμόν ἀγγέλων Θεοῦ τά τῶν ἐθνῶν ὅρια διέστη, ποῖον ἄν πλάτος οἰκουμένης ἐχώρησεν τό (σελ. 126) πλῆθος; Παρίημι γάρ τάς ὑπό Δανιήλ ἑωραμένας μυρίας μυριάδας τῶν παρεστηκότων. Ἀλλ᾿ ἐπεί καί χίλιαι χιλιάδες ἐλειτούργουν αὐτῷ, ἄρα κατά τόν ἀριθμόν τούτων καί χίλιαι χιλιάδες ἐθνῶν ὁρίων εἰσί; Καί μήν ὅτε διεμέριζεν ὁ ὕψιστος ἔθνη, οὕς διέσπειρεν υἱούς Ἀδάμ, καί ἔστησεν ὅρια ἐθνῶν κατά ἀριθμόν, τοῦτο δέ κατά τήν ἱστορίαν ἐπί τῶν υἱῶν καί υἱιδῶν τοῦ Νῶε γέγονε καί τῆς περιβοήτου δι᾿ αὐτῶν πυργοποιίας, τηνικαῦτα τοίνυν, οὐ τῶν ἑβδομήκοντα πλείους ἦσαν οἱ διαμεμερισμένοι. Τοιγαροῦν οὐ κατά ἀριθμόν ἀγγέλων τά ὅρια τῶν ἐθνῶν, ἀλλά καθ᾿ ἕκαστον ἀριθμόν τῶν ἐθνῶν ὅρια ἔστησεν ἀγγέλων ὁ Θεός, τουτέστιν εἰς περιοχήν φυλακήν ἑκάστου ἔθνους ἀγγέλους ἐπέστησεν ἤ ἄγγελον. Ὁ δέ Ἀκίνδυνος, «εἰ δέ κατά ἀριθμόν ἀγγέλων Θεοῦ καί μή τῶν δυνάμεων ὑπέστησαν», φησίν, «οὐδ᾿ ἔστι τούτων ἀριθμός οὐδέ πλῆθος». Οὐκ ἔχει τοίνυν ὁ Θεός ἐνεργητικήν δύναμιν, οὐ θεατικήν, οὐ θεοποιόν, οὐ παντοκρατορικήν; Πῶς οὖν ὁ μέγας Διονύσιός φησιν, «εἰ τήν ὑπερούσιον κρυφιότητα Θεόν ἤ ζωήν ἤ οὐσίαν ἤ φῶς ἤ λόγον ὀνομάσαιμεν οὐδέν ἕτερον νοοῦμεν ἤ τάς ἐξ αὐτοῦ προαγομένας δυνάμεις ἐκθεωτικάς ἤ οὐσιοποιούς ἤ ζωογόνους ἤ σοφοδώρους, ἅς καί ἀλλαχοῦ που τῶν θεωνυμιῶν ὑπέρ τά ὄντα τίθεται; Τούτων γάρ, φησί, «τά ὄντα μετέχοντα οἰκείως ἑαυτοῖς καί ὄντα καί ζῶντα καί ἔνθεά ἔστι τε καί λέγεται». Ἀλλά καί ὁ μέγας Βασίλειος, «τό Πνεῦμα», φησί, «τό ἅγιον ἁπλοῦν τῇ οὐσίᾳ, ποικίλον ταῖς δυνάμεσιν». Ὁ δ᾿ Ἀκίνδυνος, «οὐδ᾿ ἔστι», φησί, «πολλάς ἀκτίστους δυνάμεις φάναι τοῦ Θεοῦ, ἀλλ᾿ εἷς μέν, ὁ πάντων δημιουργός καί ἐπίτροπος». Τίνος, ὦ νέε θεολόγε, τήν ἐπιτροπήν αὐτῷ (σελ.128) παρασχόντες; Εἰ μέν γάρ δημιουργός καί Κύριος, οὐκ ἐπίτροπος, εἰ δ᾿ ἐπίτροπος, οὐκ ἐκεῖνο˙ πῶς γάρ; Πῶς δ᾿ ὤν ὅλως καί εἷς, ὁ μηδεμίαν κατά τόν Ἀκίνδυνον δύναμιν ἔχων; Τό γάρ μηδεμίαν ἔχον δύναμιν οὔτε ἔστιν, οὔτε τί ἐστιν, οὔτε ἔστι παντελῶς αὐτοῦ θέσις οὐδέ ἀφαίρεσις κατά τούς θεολόγους. Οὐκοῦν τοῦτ᾿ ἔστι κατάλληλον τῷ οἰκείῳ δόγματι λέγειν τόν Ἀκίνδυνον, ὡς οὐδείς ὁ πάντων δημιουργός. Πόθεν δέ καί δημιουργόν ὀνομάζει τόν Θεόν; Παρά τό δημιουργεῖν αὐτόν ἐρεῖ; Τοιγαροῦν εἰ τοῦτ᾿ αὐτοῦ φύσις, ἀλλά μή πρόσεστι τῇ θείᾳ φύσει, πρός δέ τούτῳ καί δύναμις θελητική, συναΐδια ἔσται τῷ Θεῷ τά δεδημιουργημένα. Εἰ δ᾿ ὅτε ἠθέλησεν, ἐδημιούργησεν, ἔχει ἄρα ταῦτ᾿ ἀμφότερα προσόντα τῇ φύσει ὁ Θεός, ἀλλά καί ὅτε μήπω ἤθελε δημιουργῆσαι, τότε δύνασθαι θελῆσαι καί δύνασθαι δημιουργῆσαι εἶχεν ἡνίκ᾿ ἄν βουληθείη. Ἀλλά τό μέν δύνασθαι εἶχε, δύναμιν δέ οὐκ εἶχε; Καί τίποθ᾿ ἕτερόν ἐστι τό δύνασθαι παρά τό δύναμιν ἔχειν; Ὄντως φρενός κατεφθαρμένης τά τοιαῦτα διανοήματα.

Τό δέ λέγειν ὡς, ἐπεί κατά ἀριθμόν ἀγγέλων Θεοῦ τά ὅρια ἔστη τῶν ἐθνῶν, οὐκ ἔστιν ἐπί Θεοῦ ὅλως ἀριθμός, ἀναιροῦντός ἐστι καί τήν τῶν ὑποστάσεων Τριάδα. Καί Σαβέλλιος γάρ ἄν ἡδέως φαίη˙ πῶς οὐ κατά τόν ἀριθμόν τῶν ὑποστάσεων, εἴπερ εἶεν πλείους ἀληθῶς, ἀλλά κατά ἀριθμόν ἀγγέλων τά ὅρια διέστη τῶν ἐθνῶν; Διά τούτου καί αὐτός κατασκευάζων προσώπων θείων ἀριθμόν μή εἶναι. Τί δέ ὁ μέγας Διονύσιος καί Βασίλειος ὁ μέγας καί ὁ ἀδελφός καί ἀδελφά φρονῶν καί πᾶς τῶν θεολόγων ὁ χορός, καί τήν θείαν (σελ. 230) φύσιν ὀνομάζοντος θεότητα, μᾶλλον δέ προσήκειν τοῦνομα λέγοντες τῇ προνοίᾳ τοῦ Θεοῦ καί τῇ ἐξουσίᾳ καί τῇ θεατικῇ δυνάμει καί τοῖς παραπλησίοις, ἆρ᾿ οὐχ ἕνα ἴσασιν ὄντα τόν δημιουργόν ἁπάντων, ἤ ἕνα μέν, ἀλλά τρισυπόστατον καί παντοδύναμον καί ὡς μέν τρεῖς ὑποστάσεις ἔχοντα τρισυπόστατον αὐτόν, ὡς δέ πολλάς καί διαφόρους δυνάμεις μᾶλλον δέ πάσας παντοδύναμον; Εἰ δέ τις φαίη πάλιν τῷ πάντα δύνασθαι, ἀλλ᾿ οὐ τῷ δυνάμεις ἔχειν, καλεῖσθαι παντοδύναμον, οὐκοῦν οὐδέ τῷ τρεῖς ὑποστάσεις ἔχειν, ἀλλά τῷ τρισσῶς ὑφίστασθαι, τρισυπόστατος ἔσται κατ᾿ αὐτόν.

Κἄν τούτοις διακόψας τόν λόγον ὁ τήν ἀρχήν προκομιστής τῆς Ἀκινδύνου λέσχης, ὡς εἶδε μή μόνον τό παρ᾿ ἐκείνου προενηνεγμένον, ἀλλά καί τἄλλα τῶν πεποιημένων Ἀκινδύνῳ κατά τῆς ἀληθείας ἐμέ πρός ἀκρίβειαν εἰδότα, σύνα θαύματι λέγειν ἤρξατο˙ «καί πόθεν ἔχεις ταῦτ᾿ εἰδώς καί ποῦ ποθ᾿ εὑρηκώς καί ταῦθ᾿ ἅπαντα συλλήβδην»; Ὁ γάρ ταλαίπωρος ἐκεῖνος ἀθεάτους ἡμᾶς τούτων οἴεται διαγενήσεσθαι καί εἰς τόν ἔπειτα χρόνον, μοχλοῖς τε καί κλείθροις ἀσφαλίζεται, μᾶλλον δέ σκότῳ δή τινι καί ἀφανείᾳ, ὡς πλήν ἑνός ἤ δύο τῶν γνησιωτάτων μηδ᾿ εἰδέναι τούς ἄλλους ποῦ γῆς ἐκεῖνα κεῖται. «Πόθεν οὖν καί ὅπως ἐπί τάς ὑμετέρας ἥκει χεῖρας οὐκ ἔχω συνιδεῖν. Οἶδα, πρός αὐτόν ἔφην, φυλαττόμενον τάς ἠμῶν ὄψεις τόν Ἀκίνδυνον καί τά συγγεγραμμένα οἱ καθ᾿ ἡμῶν λίαν ἐκθύμως περιστέλλοντα καί ταῦτα κατά τήν νῦν ἐμφύλιον στάσιν παρρησίας μετειληφότα καί καταπολαύοντα τῆς τοῦ καιροῦ μοχθηρίας. Οἶδα τοίνυν ἐκεῖνον καί νῦν περιφεύγοντα τάς ἡμετέρας ὄψεις. Καί τούς ἱεροσύλους γάρ ἴσμεν κρυπτομένους τάς τῶν ἱερέων ὄψεις, ἀφ᾿ ὧν τά τε κλέμματα ἐκεῖνα καί τάς κατά τῶν ἱερῶν σκευῶν ἀνιέρους ἐγχειρήσεις ἐς τά μάλιστα (σελ. 132) περιαιροῦσιν. Ἀλλ᾿ ὁ Θεός οὐκ ἀφίησιν τά παρακεχωρημένα γεγενῆσθαι εἰς τό καταπαίζεσθαι ὑπό τῶν θεραπευτῶν τῆς ἀληθείας.

Φέρε δή νῦν, ἐπειδή διέκοψας τήν ἐπί τἄλλα τῶν Ἀκινδύνου πρόοδον τῆς ὁμιλίας, ἐπί τήν ἀνεγνωσμένην παρά σοῦ τήν ἀρχήν ἥν αὐτός ἔφης ἐκείνου ρητορείαν ἐπανέλθωμεν, ἀνετάσοντες τό πρώην ὑπολελειμένον εἰ μή καί τοῦτο ληρωδία μᾶλλον ἤ ρητορεία. Φησί τοίνυν πρός ἡμᾶς, ἵνα συνελών ὡς οἷόν τε πάλιν ἐνταῦθα προκομίσω˙ πῶς θεοποιεῖν λέγετε τήν ἀνούσιον καί ἀνυπόστατον τοῦ Θεοῦ χάριν καί ἐνέργειαν, καί ὅ περί τοῦ Υἱοῦ καί τοῦ Πνεύματος οἱ πατέρες ἔλεγον, πῶς οὐ Θεός τό θεοποιοῦν, τοῦθ᾿ ὑμεῖς περί τῆς τοιαύτης χάριτος ἀμαθῶς καί δυσσεβῶς φατε, ὥστε δυοῖν θάτερον, ἤ τάς τοιαύτας ἐνεργείας κοινωνεῖν τοῦ ἐκείνων ἀξιώματος καί ὑποστάσεις εἶναι πάσας ἤ τόν Υἱόν καί τό Πνεῦμα τοῦ ἐκείνων ὡς εἶναι καί ταῦτα ἀνούσια καί ἀνυπόστατα καί ἀλλότρια τῆς θείας οὐσίας καί ὅσα τούτοις ἕπεται». Πρός ὅν φαῖμεν ἄν ἡμεῖς˙ ἆρ᾿ οὐκ αἰσθάνῃ σύ σαυτοῦ καταμαρτυρῶν ἀρτίως; Σύ γάρ νῦν τυγχάνεις ἀποφαινόμενος ἴδιον εἶναι τοῦ Υἱοῦ καί τοῦ ἁγίου Πνεύματος τό θεοποιεῖν καί ὁμολογεῖς τούς ἁγίους φάναι, πῶς οὐ Θεός τό θεοποιοῦν. Ἡνίκα τοίνυν τοῦ μεγάλου Διονυσίου λέγοντος ἀκούων, «εἰ θεότητα νομίσαις τό χρῆμα τοῦ θεοποιοῦ δώρου καθ᾿ ὅ θεούμεθα καί τοῦτό ἐστιν ἀρχή τοῦ θεοῦσθαι, τῆς οὕτω λεγομένης θεότητος ὁ ὑπεράρχιός ἐστιν ἐπέκεινα», κτιστόν ἀποφαίνῃ τό χρῆμα τοῦ θεοποιοῦ δώρου καί τήν θεοποιοῦσαν θεότητα, δηλαδή τήν χάριν τοῦ Πνεύματος, ὡς ἀρχήν τῶν θεουμένων οὖσαν, δῆλος εἶ τό Υἱόν καί τό Πνεῦμα τό ἅγιον εἰς κτίσμα κατασπῶν. Ἐπειδή γάρ ἰδιαίτατον καί μόνου τοῦ Υἱοῦ καί τοῦ Πνεύματος εἶναί τε λέγεις τό θεοποιεῖν καί κτίσμα (σελ. 134) τό θεοῦν καί τό θεοποιόν, τό δέ θεοῦν καί τό θεοποιεῖν καί τό θεοποιόν διενήνοχεν οὐδέν, πῶς οὐχ ὁ Θεός καί αὐτός ὁ Υἱός καί τό Πνεῦμα τό ἅγιον τό θεοποιόν τε καί θεοῦν καί κτίσμα ὑπάρχον κατά σέ; Σύ μέν οὖν, εἰ μή μετάμελον λήψῃ τῆς ἀσεβείας μετ᾿ Ἀρείου καί Εὐνομίου καί Μακεδονίου κείσῃ καί τοῦ καταλόγου τῶν ἀποκηρύκτων ἔσῃ δι᾿ αἰῶνος. Ἡμεῖς δέ οὐ τοῦ Υἱοῦ μόνου καί τοῦ Πνεύματος εἶναι τό θεοποιεῖν φαμεν, ἀλλά καί τόν Πατέρα θεοποιόν οὐχ ἧττον ἴσμεν˙ μετ᾿ αὐτοῦ γάρ ἐπί τούς ἀξίους κατά τήν ἐπαγγελίαν ἀφικνεῖται καί ἑνοῦται τούτοις ὁ Χριστός, πάντως δέ οὐκ ἄνευ τοῦ ἁγίου Πνεύματος. Τριῶν δέ τοῖς ἑνουμένοις ἐνθεωρουμένων, οὐσίας, ἐνεργείας, ὑποστάσεως, ἑνί τούτων ἤ δυσίν, ἀλλ᾿ οὐ πᾶσιν ἡνῶσθαι τά ἐκ διαφόρων ἡνωμένα ἀναγκαῖον, εἰ μή μέλλει πείσεσθαι τήν πρός ἄλληλα σύγχυσιν, ἀλλά δι᾿ ἑνός ἀμφοτέρων ὄντος τοῦ αὐτοῦ συνδούμενα τῆς τε οἰκείας καταλλήλου σωτηρίας ἀραρότως ἔχειν καί τῆς πρός ἑκάτερα ἀλληλουχίας. Ἡνῶσθαι τοίνυν Θεόν ἀνθρώπῳ κατ᾿ οὐσίαν, ὡς μίαν εἶναι τήν οὐσίαν τοῦ Θεοῦ καί τοῦ ἀνθρώπου, μηδ᾿ εἰς νοῦν ἔλθοι ποτέ τινι τῶν πάντων, τό δέ καθ᾿ ὑπόστασιν ἡνῶσθαι θείαν ὡς μίαν εἶναι τῶν ἀσυγχύτως ἡνωμένων τήν ὑπόστασιν, μόνου τοῦ δεσποτικοῦ προσλήμματος, ὅ παντός ἀνεπίδεκτον ὑπάρχον σπίλου καί τήν θείαν χάριν καί ἐνέργειαν ὁλόκληρον ἐπλούτησεν˙ οὐ γάρ ἐκ μέτρου διδόναι τό Πνεῦμα τόν Πατέρα, ταὐτό δ᾿ εἰπεῖν, λαμβάνειν τόν Υἱόν ὡς ἄνθρωπον, ὁ βαπτιστής φησιν.

Ὁ δέ μετ᾿ ἐκεῖνον ἑρμηνεύς ἀξιολογώτατος ἐκείνου μή τήν οὐσίαν τοῦ θείου Πνεύματος ἐνταῦθά φησιν εἰπεῖν τόν βαπτιστήν, ἀλλά τήν ἐνέργειαν˙ αὕτη γάρ ἡ μεριζομένη. Καί τοίνυν ἐπεί μήτε οὐσίᾳ μήτε ὑποστάσει (σελ. 136) θείᾳ τῶν θεουμένων ἕκαστος θεοῦται τῷ Θεῷ ἑνούμενος, λείπεται τοιγαροῦν ἐξ ἀνάγκης κατά τήν θείαν θεοῦσθαι χάριν τε καί ἐνέργειαν, ὅ καί Γρηγόριος συνιείς ὁ τῆς θεολογίας ἐπώνυμος, «Χριστός», φησί, «διά τήν θεότητα, χρίσις γάρ αὕτη τῆς ἀνθρωπότητος οὐκ ἐνεργείᾳ κατά τούς ἄλλους χριστούς ἁγιάζουσα, παρουσίᾳ δέ ὅλου τοῦ χρίοντος». Ὁ δέ θεόληπτος Μάξιμος, «νεύματι», φησί, «Θεοῦ ἐκινοῦντο καί Μωϋσῆς καί Δαβίδ καί ὅσοι τῆς θείας ἐνεργείας χωρητικοί, τῇ ἀποθέσει τῶν ἀνθρωπίνων καί σαρκικῶν ἰδιωμάτων γεγόνασιν», οὕς ὁ αὐτός καί ζώσας καί ἀλλαχοῦ φησιν εἰκόνας Χριστοῦ καί ταὐτόν αὐτῷ μᾶλλον κατά τήν χάριν ἤ ἀφομοίωμα. Καί πάλιν, «τῆς εἰκόνος ἀνελθούσης πρός τό ἀρχέτυπον, ὡς τῆς θείας ἐπειλημμένης ἐνεργείας καί πλέον ἡδομένης τῇ ἐκστάσει τῶν ἐπ᾿ αὐτῆς καί ὄντων καί νοουμένων διά τήν ἐκνικήσασαν αὐτήν χάριν τοῦ Πνεύματος ὥστε εἶναι μίαν καί μόνην διά πάντων ἐνέργειαν τοῦ Θεοῦ καί τῶν ἀξίων Θεοῦ». Ὁρᾷς ὅτι κατά τήν τοιαύτην χάριν τε καί ἐνέργειαν ἑκάστῳ τῶν θεουμένων ὁ Θεός ἑνούμενος τό ἡνωμένον θεοῖ μίαν δεικνύς τήν ἑαυτοῦ τε κἀκείνων ἐνέργειαν; Τοιαύτην οὖν δύναμιν καί ἐνέργειαν ἔχων ὁ Πατήρ καί ὁ Υἱός καί τό Πνεῦμα τό ἅγιον καί Θεός καί θεοποιός ἐστί τε καί λέγεται. Καί ὁ θεοποιόν ἕκαστον τούτων εἰρηκώς κατά ταύτην τήν ἐνέργειαν θεοποιόν προσεῖπε˙ καθ᾿ ἑαυτό γάρ, τουτέστι κατ᾿ οὐσίαν, τό θεῖον ἀνώνυμον. Καί ὁ ταύτην εἰρηκώς θεοποιόν, ὡς τοῦ Πατρός καί τοῦ Υἱοῦ καί τοῦ ἁγίου Πνεύματος δύναμιν καί ἐνέργειαν οὕτω προσηγόρευσε, καί δι᾿ αὐτῆς ἐκεῖνον καί οὐχ ἕτερόν φησι θεοποιόν. Οὐ γάρ ἐστι τῆς δυνάμεως καί ἐνεργείας τόν ἐνεργοῦντα καί δυνάμενον (σελ. 138) διαζεύξαντα καταλαβεῖν ἐφ᾿ ἑαυτοῦ τό λειπόμενον. Ταῦτ᾿ ἄρα καί ὁ μέγας Διονύσιος ὡς θεαρχίαν καί ἀγαθαρχίαν καί θεοποιόν θεότητα καί ἀρχήν τῶν θεουμένων ἐξυμνήσας ταύτην, καί ἄκτιστόν τε καί ἄναρχον διά τῶν ὑψηλῶν τούτων ὀνομάτων δείξας (πῶς γάρ ἄν εἴη ἡ ἀρχή τῶν θεουμένων ἀγγέλων καί ἀνθρώπων κτίσμα, ἡ μετεχομένη παρά τῶν ὑπερκοσμίων ἁπασῶν λειτουργικῶν δυνάμεων καί τήν ἐν Θεῷ μονήν αὐταῖς παρεχομένη καί θεότης ὑπάρχουσα καί θεαρχία, ὡς θέωσις ἁπάντων, ἀλλ᾿ οὐχ ὡς θεώσεως μεταλαχοῦσα; Πῶς γάρ ἔσται θέωσις θεώσεως;)˙ ταύτην οὖν ἐξυμνήσας ὁ μέγας ἐκεῖνος ὡς θεοποιόν, ἀλλ᾿ οὐ θεοποιημένην, καί ἀμίμητον μίμημα, εἶτα φυλαττόμενος τήν τῶν πολλῶν διάνοιαν, μή τις τήν οὐσίαν τοῦτ᾿ εἶναι νομίσῃ τοῦ Θεοῦ, καί πρός Γάϊον ἐρόμενον πῶς ὑπέρθεος ὁ Θεός ἀποκρινόμενος, οὐχ ὡς τῶν θέσει θεῶν ὑπερέχων ὁ Θεός ὑπέρθεός ἐστι, φησίν, οὐ γάρ ἄν ἦν καί πρό τῆς κτίσεως ὑπέρθεος, ἀλλ᾿ ὡς καί τῆς θεοποιοῦ ἐνεργείας καί θεαρχικῆς θεότητος ὑπερκείμενος, ἅτε κατ᾿ οὐσίαν ὑπεράρχιος ὑπάρχων καί ἀμέθεκτος, οὐ δύο θεούς καί θεαρχίας ἐνουσίους καί ἀνουσίους, ἐνυποστάτους καί ἀνυποστάτους, ὑπερκειμένους τε καί ὑφειμένους δεικνύς, κατά τούς Βαρλαάμ καί Ἀκινδύνου λήρους, ἀλλά τά ἀδιαίρετα τῷ λόγῳ διαιρῶν καί τήν διαφοράν αὐτῶν ἡμῖν γνωρίζων, ἀλλ᾿ οὐ διιστάς ταῦτα καί χωρίζων ἀπ᾿ ἀλλήλων.

Οὕτω γάρ καί ὁ μέγας Βασίλειος ἐν τοῖς πρός Ἀμφιλόχιον, τήν ἀγάπην, τήν χαράν, τήν εἰρήνην, τήν χρηστότητα, τήν σοφίαν, τήν σύνεσιν, καί τά παραπλήσια τούτοις διελών τοῦ Πνεύματος καί ἀπαριθμησάμενος, εἶτά φησι, ταῦτα πάντα ἀϊδίως ἔχει τό Πνεῦμα τό (σελ. 140) ἅγιον, ἀλλά «τό μέν ἐκ Θεοῦ πηγάζον, ἐνυπόστατόν ἐστι, τά δέ ἐξ αὐτοῦ πηγάζοντα ἐνέργειαι αὐτοῦ εἰσιν», οὐχ ὡς ἀνυπάρκτους, ἀνυποστάτους τιθέμενος τάς ἀϊδίους ἐνεργείας τοῦ Πνεύματος (πῶς γάρ ἄν ἀπαριθμεῖτο ταύτας;) ἀλλ᾿ ὡς μή ἐν ἰδίᾳ ὑποστάσει θεωρουμένας. Καί τήν ὑπόστασιν γάρ τῆς οὐσίας διαιροῦμεν καί τήν πρός ἐκείνην διαφοράν ἐπιδείκνυμεν περί αὐτῆς διαλεγόμενοί τισιν, ἀλλ᾿ οὐκ ἔστιν ἰδεῖν ὑπόστασιν χωρίς οὐσίας. Εἰ δή χωρίσας ὁ λόγος ἑκάτερον ὁρώῃ καί περί ἑκατέρου σκέπτοιτο καί ἰδίᾳ διεξίοι, πρός τούς δύο ὑποστάσεις λέγοντας ἐπί Χριστοῦ κατά Νεστόριον, ἐπεί καί δύο φύσεις, ἤ μίαν τῆς ἁγίας Τριάδος ὑπόστασιν κατά Σαβέλλιον, ἐπεί καί μία ἡ οὐσία, δύο θεούς ἤ ἕνα σύνθετον ἐξ ἀνουσίων καί ἐνουσίων ἐδημιούργησεν. Ἄπαγε τῆς φρενοβλαβοῦς ὄντως ὑπονοίας καί τῶν κατηλογημένων λόγων. Τό δ᾿ ἡμῖν ἐπάγειν τόν Ἀκίνδυνον τοῖς διαφοράν δεικνῦσι τῆς θείας οὐσίας τε καί ἐνεργείας καί πάντων τῶν κατ᾿ εὐσεβῇ διάκρισιν θεωρουμένων ἐπί τοῦ ἑνός Θεοῦ, ὅτι μεταλήψονται τῶν ἀλλήλων ἕκαστα ἰδιοτήτων, ὡς εἶναι μέν τάς ἐνεργείας καθ᾿ ἑαυτάς ἐν ὑποστάσει, τήν δ᾿ οὐσίαν ἀνούσιον, τόν Υἱόν τε καίτό Πνεῦμα τό ἅγιον ἀνυπόστατον, καί μή συνορᾶν ὡς τοῦτ᾿ ἐπ᾿ ἀληθείας πέπονθεν αὐτός, ὁ τήν διαφοράν καί τήν κατ᾿ αὐτήν διάκρισιν τῶν θείων ἐνεργειῶν καί τῆς θείας οὐσίας ἠρνημένος, πῶς οὐ περιφανῶς ἀνοηταίνοντος; Καί γάρ ἔστιν οὗ τῶν κατά τῆς αὐτοῦ δυσσεβείας ἐξενηνεγμένων μοι βιβλίων, πεντήκοντα ταῖς μεγίσταις τῶν πονηρῶν αἱρέσεως περιπίπτων ὁ Ἀκίνδυνος ἀριδήλως ἀποδέδεικται, τῷ μηδεμίαν διαφοράν λέγειν οὐσίας τε καί ἐνεργείας θείας.

Ἐνταῦθα δή τῶν λόγων, ἅλις τῶν τοιούτων, ἐπεφώνησεν ὁ προσδιαλεγόμενος˙ σύ γάρ ὥς γε νῦν πάρεστιν ὁρᾶν, οὐκ ἀναιροῦντι τά συγγράμματα καί (σελ. 142) ἀνασκευάζοντι τάς Ἀκινδύνου καθ᾿ ὑμῶν ἔοικας κατασκευάς, ἀλλ᾿ οἷον ἐκφυσῶντι ταύτας οἱονεί τινα χοῦν ἤ τήν ἀχύρου λεγομένην ἄχνην πρός ἄνεμον λικμῶντι. Τῶν τοιούτων οὖν ἀπόχρη. Βίᾳ τοίνυν κατασχών σαυτόν, ρᾳδίως γάρ οὐκ οἶμαί σε διεσπάσθαι σχεῖν τῆς πρός τούς ἀντιλέγοντας ἐναγωνίου συμπλοκῆς, ἐκεῖνο φράσον ὅ καί πρότερον ἠρόμην, πῶς οὐκ ἐναντία δοκοῦσι πρός ἀλλήλους λέγειν, ὅ τε θεολόγος Γρηγόριος καί ὁ Δαμασκηνός πατήρ, ὁ μέν θελήσεως τά θεληθέντα λέγων, ὁ δέ μή εἶναι θελήσεως τά θεληθέντα;

Πρός ὅν αὐτός ἔφην αὖ˙ μή πολύς ἴσθι τῷ τῆς θεολογίας γράμματι προσκείμενος˙ ἀποκτείνει γάρ τούς μή περαιτέρω διορῶντας. Οὐκοῦν ἀναπεταννύς ἀεί τά πρόθυρα τῆς θεορρημοσύνης, εἴσω πέμπε τό τῆς διανοίας ὄμμα καί τόν σκοπόν καί τό νόημα κατανόει μοι τῶν ἐνθέων συγγραφέων˙ οὐδέν γάρ ἐν αὐτοῖς σκολιόν οὐδέ στραγγαλιῶδες, ἀλλά πάντα εὐθέα ἐστί τοῖς νοοῦσι καί ὀρθά τοῖς εὑρίσκουσι γνῶσιν. Ὁ μέν γάρ θεολογικώτατος τῶν Γρηγορίων πρός τούς διατεινομένους μή τοῦ Πατρός Υἱόν εἶναι τόν Υἱόν, ἀλλά τῆς γεννήσεως, ἔτι δέ καί τῆς θελήσεως καί ἁπλῶς τῆς οἱασοῦν ἐνεργείας καί κινήσεως τά γεγονότα, μή εἶναι, φησί, τῆς θελήσεως τό θεληθέν ἤ τῆς οἱασοῦν κινήσεως τό τελεσθέν, ἀλλά τοῦ κινουμένου καί τοῦ θέλοντος˙ αὕτη γάρ ἐκείνου εἶναι παρίστησιν αὐτό. Καί παρά τοῦτο τῆς ἐκείνου θελήσεως τό θεληθέν καί τῆς κινήσεως εἴη ἄν τό τελεσθέν, ἐπειδήπερ ἐκείνου τοῦτό ἐστι τοῦ προκαταρκτικοῦ αἰτίου. Εἰ δέ σύ τό δεικτικόν τῆς πρός τόν θέλοντα σχέσεως τοῦ θεληθέντος, δηλαδή τήν θέλησιν, ὡς διαιρετικόν ἀπατώμενος ἐκδέχῃ, τό ὑφεστός καί μᾶλλον (σελ. 144) αἴτιον τοῦ θεληθέντος σκόπει μοι, φησίν, αὐτόν τόν θέλοντα, τούτου τιθέμενος τό θεληθέν˙ ἡ γάρ κίνησις καί θέλησις οἱονεί τις σύνδεσμός ἐστι τούτων μεταξύ, οὐχ ἑαυτῆς, ἀλλά τοῦ θέλοντος τό θεληθέν δεικνῦσα. Ταῦτα μέν ὁ μέγας θεολόγος. Ὁ δ᾿ ἐκ Δαμασκοῦ τῶν θείων εἴπερ τις ἀσφαλής διδάσκαλος, πρός τούς ὁμοίως τοῖς κτίσμασιν τόν Υἰόν λέγοντας ἐκ τοῦ Πατρός καί ὁμοίως ἔχειν ἰσχυριζομένους πρός ταῦτ᾿ ἄμφω τόν Πατέρα, τῶν οἱονεί συνδέσμων τούτων, ὧν ἔφθημεν εἰπόντες τήν διαφοράν ἐπιδεικνύς, «ἡ μέν τοῦ Θεοῦ δημιουργική», φησίν, «ἐνέργεια, τουτέστιν ἡ χρῆσις καί ἡ διά τῶν ἀποτελεσμάτων φανέρωσις τῆς τοῦ Θεοῦ δημιουργικῆς δυνάμεως, αὐτό τό κτίζειν, θελήσει καί ἀθελησίᾳ ὑπόκειται. Ἡ δέ γέννησις, δηλονότι τό γεννᾶν, ἕπεται τῇ φύσει, ἀλλ᾿ οὐχ ὑπόκειται θελήσει. Διό φύσεως ἔργον οὖσα μόνης, ἀλλ᾿ οὐχί καί θελήσεως, ἄναρχος καί ἀΐδιός ἐστιν, ἅμα τῇ πηγαίᾳ καί θεογόνῳ τοῦ Πατρός θεότητι καί ἀδιαστάτως παντάπασι συνεπινοουμένη». Ἡ γάρ κτίσις, δηλαδή τό τε κτίζειν ἤ καί αὐτό τό τελεσθέν, ἔργον θελήσεως˙ ὅτε γάρ ἠθέλησεν ὁ Θεός ἐφανέρωσε διά τῶν ἀποτελεσμάτων τήν δημιουργικήν δύναμιν αὐτοῦ. Διό οὐ συναΐδιον τῷ Θεῷ τό κτίζειν καί τό κτίσμα, τό δέ γεννᾶν καί τό γεγεννημένον φύσει συναΐδιον. Οὔκουν ὁ Δαμασκόθεν θεολογικός φωστήρ εἶναι τοῦ θέλοντος τό θεληθέν ἀπαγορεύει, καθάπερ ἐκεῖνοι πρός οὕς ὁ θεολόγος ἀντιλέγων τοῦ θέλοντος εἶναι κατεσκεύασε τό θεληθέν, ἀλλά καί οὖτος διά τῆς θελήσεως τοῦ δι᾿ ἀγαθότητα θελήσαντος προαγαγεῖν εἶναι κατασκευάζει τά τεθελημένα καί διά τῆς γεννήσεως Υἱόν τε τοῦ Πατρός τόν Υἱόν καί συναΐδιον αὐτῷ. Βλέπεις πῶς ἕν τό παρ᾿ ἀμφοτέρων περαινόμενον; Ἡμεῖς οὖν κἄν περί τόν (σελ. 146) λέγον κάμνειν δέῃ τό γε εἰς ἡμᾶς ἧκον οὐδέν τῶν ἁπάντων ἀνήσομεν νομίζειν, ἀλλ᾿ οὐδ᾿ ἄλλου του λέγοντος παραδεξαίμεθ᾿ ἄν ὑπεναντίας ἑαυτοῖς καί ἀλλήλοις τούς πατέρας ἡμῶν θεολογεῖν, ὅ καί ὑμεῖς εἴπερ ἐζητεῖτε, πάλαι ἄν ὁμόλογοι διετελεῖτε τοῖς γε ἁγίοις καί ἡμῖν. Ἀλλά γάρ ἐπί τῶν ἄρτι μοι προειρημένων, πόσας οἴει τόν Ἀκίνδυνον συμπλάσαι διθεΐας; Πολλοί γάρ, νῦν ἀνεπεφήνασι διαφοραί καί κατ᾿ αὐτάς πολλά τά ἄκτιστα, ἡ ἀΐδιος φύσις, ἡ ἀΐδιος γέννησις˙ ἡ μέν γάρ ἔργον, ἡ δέ θεία φύσις ἧς ἡ θεία γέννησις ἔργον. Ἡ δ᾿ αὖ θεία θέλσηις καί αὐτή διαφέρει τῆς θείας φύσεως - ἄλλο γάρ ἔργον ἑκατέρας - ἀλλά καί τῆς γεννήσεως˙ ἡ μέν γάρ ἔργον εἴρηται τῆς φύσεως, τῆς δέ θελήσεως ἔργον ὅ μηδαμῶς προσήκει τῇ γεννήσει.

Πρός ταῦτα μειδιάσας ἡδύ λίαν ὁ προσδιαλεγόμενος, ἐξαναστάς τε καί τά τελευταῖα προσειπών, οὐκέτι μετά τοῦ ὁμοίου θράσους ἐπανήκει πρός τάς φίλας αὐτῷ διατριβάς. Ἐγώ δέ ταῦτ᾿ ἐπέστειλα τῇ σῇ συνέσει, κἄν μή πόρρω βάλλω τοῦ εἰκότος καί τἄλλα τῆς Ἀκινδύνου κακονοίας ὑμῖν ἀντί σκοποῦ προθείς, τούτων εὐθύ πέμπειν παρακαλέσω τάς ἐκ λόγων βολίδας˙ χρῆσθαι γάρ ὑπέρ εὐσεβείας τῇ δυνάμει τῶν λόγων τοῖς καθ᾿ ὑμᾶς διά βίου περί λόγους ἐσχολακόσι τῶν ὀφειλομένων διαφερόντως. Εἰ γάρ καί βίος ὑμῖν ὁ λόγος, ἀλλά καί πρό τοῦ βίου τό εὐσεβεῖν, ἄνωθεν ἐκ προγόνων οἷά τινα κλῆρον ὑπερκόσμιον ὄντως ἐφ᾿ ὑμᾶς εἰλικρινῆ καί ἀμείωτον καταβαίνοντα κεκτημένοις, τό τά θεῖα φρονεῖν, ὡς εἶναι πολλαχῶς, ἀλλ᾿ οὐχ ἑνί τρόπῳ, πρός ὑμᾶς λέγειν ἐκεῖνο τό ἀποστολικόν, «ὑμεῖς ἐκ τοῦ Θεοῦ ἐστε ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ, (σελ. 148) ὅς ἐγενήθη ἡμῖν σοφία ἀπό Θεοῦ καί δικαιοσύνη καί ἁγιασμός καί ἀπολύτρωσις».

Ἐρρωμένος μοι διαβιῴης καί τῆς συουργοῦ τροφῆς παραβαλλομένης δαψιλοῦς παρά τῆς Ἀκινδύνου Κίρκης ἄγευστος μετά τῶν φίλων ἑταίρων˙ ἀνύσιμον δ᾿ ἕξεις τήν εὐχήν, εἰ παρ᾿ εὐαγοῦς Ἑρμοῦ λαβών ἔχεις τό λωτόν, καί μάλιστ᾿ ἐπί νοῦν, τούς τῇ εὐσεβείᾳ δηλονότι συνηγόρους λόγους.

 

Για ενημέρωση σχετικά με τα νέα, τις εκδηλώσεις, τις εκδόσεις και το έργο μας παρακαλούμε συμπληρώσετε τα παρακάτω στοιχεία. Για τους όρους προστασίας δεδομένων δείτε εδώ.