ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΙ ΝΑΟΙ ΣΤΗΝ ΑΘΗΝΑ

I. ΠΛΑΚΑ

Μεταμόρφωση Σώτειρα του Κοτάκη (1)

Ναός του πρώτου μισού του 11ου αιώνα, αφιερωμένος στη Σώτειρα Παναγία. Ονομάσθηκε έτσι πιθανότατα από τον κτήτορα Κοτάκη. Είναι αντιπροσωπευτικός αθηναϊκός ναός της εποχής, τετρακιόνιος εγγεγραμμένος σταυροειδής με τρούλο. Ανατολικά του ιερού βήματος υπάρχουν τρεις ημικυκλικές αψίδες, ενώ η στέγη σχηματίζει σταυρό. Τις μεγάλες φθορές που υπέστη κατά τη διάρκεια της Επαναστάσεως απεκατέστησε η ρωσική κοινότητα των Αθηνών, στην οποία είχε παραχωρηθεί ο ναός από το 1847 μέχρι το 1855 για την επιτέλεση των θρησκευτικών καθηκόντων της. Τότε προστέθηκαν βόρεια, νότια και δυτικά κλίτη, αυξάνοντας έτσι αισθητά την έκταση του ναού. Νέα επέκταση έγινε το 1908, με την οποία ο ναός μετατράπηκε σε τρίκλιτη βασιλική με τρούλο, ενώ ακολούθησε και άλλη το 1971 με επέκταση του ναού προς τα δυτικά και την προσθήκη δύο καμπαναριών. Η εκκλησία είναι τρισυπόστατη με δύο παρεκκλήσια, δεξιά του αγ. Γεωργίου και αριστερά του αγ. Δημητρίου. Αξιόλογες είναι οι εικόνες της «Νέας Κυράς» στο προσκυνητάρι (14 ος αι.) και της Παναγίας της Οδηγήτριας στο παρεκκλήσι του αγ . Δημητρίου (16 ου αι.). Στον προαύλιο χώρο του ναού υπάρχουν μέρη αρχαίων κιόνων, καθώς και μαρμάρινη βρύση του 17 ου αι. Στην ιστορική αυτή εκκλησία υπηρέτησαν ως διάκονοι ο άγιος Νικόλαος Πλανάς και ο μετέπειτα αρχιεπίσκοπος Δαμασκηνός (1949), ενώ κατά καιρούς κήρυξαν ο Κωνσταντίνος Οικονόμος ο εξ Οικονόμων, ο Πανάρετος Δουληγέρης κ.ά.
Οδός Κυδαθηναίων, τηλ. 210-3224633 (ΜΕΤΡΟ-ΣΤΑΣΗ ΑΚΡΟΠΟΛΙΣ& ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΟΣ)

Ναός Αγίας Αικατερίνης (2)

Ναός του πρώτου μισού του 11 ου αιώνα της εποχής των Κομνηνών, χτισμένος επάνω σε ερείπια αρχαίου ιερού της Αρτέμιδος, στην αυλή του οποίου κατά την ρωμαϊκή περίοδο λειτουργούσαν λουτρά που ο αυτοκράτορας Αδριανός δώρισε στην Αθήνα. Ανήκει στον τύπο του απλού τετρακιόνιου εγγεγραμμένου σταυροειδούς, με υπερυψωμένο τρούλο. Στην αρχική του μορφή, πριν από τις μεταγενέστερες προσθήκες, το κτίσμα σχημάτιζε σταυρό. Η μαρμάρινη Αγία Τράπεζα στηρίζεται σε ενεπίγραφο κομμάτι αρχαίου στύλου.  Αρχικά ο ναός ήταν αφιερωμένος στους Αγίους Θεοδώρους. Σ τις 19 Φεβρουαρίου 1767, ο μητροπολίτης Αθηνών Βαρθολομαίος, με τη μεσολάβηση του Σιναΐτη πρωτοσυγκέλλου Ιωνά, δώρισε την μισογκρεμισμένη εκκλησία στην μονή της Αγίας Αικατερίνης του Όρους Σινά ως Μετόχι, για να διαμένουν εκεί όσοι Σιναΐτες μοναχοί επισκέπτονταν την Αθήνα. Ο Ιωνάς επισκεύασε τον ναό και τον αφιέρωσε στην προστάτιδα του Σινά Αγία Αικατερίνη. Το 1839 ο ναός, που είχε υποστεί σημαντικές ζημιές λόγω των γεγονότων της Επαναστάσεως, επισκευάστηκε για τις ανάγκες του εκκλησιάσματος, ενώ έγιναν προσθήκες στη βόρεια, τη νότια και τη δυτική πλευρά.

Το 1889 ο αρχιεπίσκοπος Σιναίου Πορφύριος Α' δέχτηκε το αίτημα των ενοριτών και πούλησε στη μητρόπολη Αθηνών το Μετόχι περίπου στο μισό της αξίας του. Ο ι. ναός είναι τρισυπόστατος και τιμάται το μεν δεξιό κλίτος στο όνομα του Αγ. Αντωνίου, το δε αριστερό στο όνομα της Αγ. Σοφίας. Στη εκκλησία φυλάσσονται ιερά λείψανα που έφεραν πρόσφυγες από τη Μ. Ασία μετά την μικρασιατική καταστροφή . Στις αρχές του αιώνα ο ναός έγινε το επίκεντρο κατηχητικής δράσης του πρεσβυτέρου Μάρκου Τσακτάνη (1884-1924), ενώ εδώ υπηρέτησε ως διάκονος και ο αείμνηστος Οικουμενικός Πατριάρχης Αθηναγόρας. Ο ναός, εκτός από τις τοιχογραφίες της Βυζαντινής περιόδου, περιλαμβάνει σπουδαίες φορητές εικόνες, όπως του Ιωάννου Προδρόμου (Κρητικής Σχολής 15 ου αιώνα), της Αγίας Αικατερίνης στο δεξιό μαρμάρινο εικονοστάσιο (λαϊκής τεχνοτροπίας 17 ου αιώνα), της ενθρόνου Αγία Αικατερίνης στο αριστερό ξύλινο προσκυνητάριο- αντιπροσωπευτικό δείγμα λαϊκής τέχνης της Τουρκοκρατίας- και του Αγίου Σπυρίδωνος Επτανησιακής Σχολής (18 ος αιώνας). Στην εκκλησία εκκλησιαζόταν ο στρατηγός Μακρυγιάννης, ενώ διακόνησε σ' αυτήν και ο μετέπειτα Οικουμενικός Πατριάρχης Αθηναγόρας.
Χαιρεφώντος&Γαλανού -Πλάκα τηλ. 210-3228.974 (ΜΕΤΡΟ-ΣΤΑΣΗ ΑΚΡΟΠΟΛΙΣ)

'Αγιος Νικόλαος Ραγκαβά (3)

Η εκκλησία ονομάζεται του Ραγκαβά από το όνομα της αριστοκρατικής βυζαντινής οικογένειας, μέλη της οποίας υπήρξαν κτήτορές της. Σύμφωνα με την παράδοση, κτήτορας της πρώτης εκκλησίας που βρισκόταν στο ίδιο σημείο υπήρξε ο Θεοφύλακτος, γιος του Μιχαήλ Α' του Ραγκαβέ (811-813). Κατά μία άλλη παράδοση στην ενορία του Αγίου Νικολάου κατοικούσαν οι μετέπειτα αυτοκράτειρες Ειρήνη και Θεοφανώ, oι Αθηναίες. Η ανοικοδόμηση του ναού χρονολογείται κατά τον 11 ο αιώνα, η σημερινή όμως μορφή του ναού είναι αποτέλεσμα οικοδόμησης τριών διαφορετικών περιόδων. Στην πρωταρχική του μορφή υπήρξε απλός τετρακιόνιος σταυροειδής εγγεγραμμένος ναός. Η τοιχοδομία ως τη μέση είναι από ακατέργαστους ογκόλιθους και πωρόλιθους, καθώς και από αρχιτεκτονικά μέλη κτισμάτων της αρχαιότητας. Από τη μέση και επάνω οι τοίχοι έχουν χτιστεί με το πλινθοπερίβλητο σύστημα. Ο τρούλος του ναού είναι οκταγωνικός, χαρακτηριστικό δείγμα της αθηναϊκής ναοδομίας της εποχής. Η Αγία Τράπεζα στηρίζεται σε μαρμάρινο ανεστραμμένο κιονόκρανο κορινθιακού ρυθμού.

Μεγάλες ζημιές υπέστη ο ναός το 1687 επί Μοροζίνι , όταν χτυπήθηκε το Ιερό Βήμα από οβίδα. Το 1838 έγινε επέκταση της εκκλησίας δυτικά και οι εξωτερικές αψίδες του Ιερού Βήματος περιεβλήθησαν με αντηρίδα, η δε τοιχοδομία καλύφθηκε με σοβά, όπως και ο τρούλος, που επιπλέον καλύφθηκε με μαύρα φύλλα μολύβδου. Προστέθηκαν άλλοι δύο κίονες δίπλα σ' αυτούς που στηρίζουν τον τρούλο, ενώ στη νότια πλευρά χτίστηκε και το παρεκκλήσιο της Αγίας Παρασκευής. Μόλις το 1979 αποκαταστάθηκε η τοιχοδομία στην αρχική της μορφή με την αφαίρεση του σοβά και των φύλλων μολύβδου. Δυστυχώς δεν σώζεται παλαιός αγιογραφικός διάκοσμος, ενώ οι υπάρχουσες τοιχογραφίες ανάγονται στην εποχή του Όθωνα .
Πρυτανείου 1 - Πλάκα τηλ. 210-3228.193 (ΜΕΤΡΟ-ΣΤΑΣΗ ΑΚΡΟΠΟΛΙΣ)

Μεταμόρφωση του Σωτήρος Ακροπόλεως (4)

Οικοδομήθηκε μεταξύ 1050 και 1150. Ο ναός ανήκει στο χαρακτηριστικό τύπο του τετρακιόνιου σταυροειδούς εγγεγραμμένου ναού που απαντάται αυτήν την περίοδο στην Αθήνα. Η τοιχοδομία είναι του πλινθοπερίβλητου συστήματος και στους κάθετους αρμούς έχει κουφικές διακοσμήσειςΗ επέκταση του ναού ανατολικά και δυτικά έγινε μεταγενέστερα, ενώ αναλλοίωτο διατηρείται μονάχα το κεντρικό τμήμα της βόρειας και της νότιας πλευράς. Στη νότια πλευρά υπάρχει μικρό παρεκκλήσιο, ένα μέρος του οποίου φτάνει στο κοίλωμα του βράχου.. Κάτω από τα εσωτερικά ασβεστώματα, βρέθηκαν ίχνη τοιχογραφιών, που τοποθετούνται στον 14ο αι.
Θεωρίας& Κλεψύδρας- Πλάκα (ΜΕΤΡΟ-ΣΤΑΣΗ ΑΚΡΟΠΟΛΙΣ)