Η τιμή του Σταυρού στην Κύπρο και οι σχετικές παραδόσεις
Πρεσβυτέρου Χρίστου Κούλενδρου
Η ιδιαίτερη σημασία που αποδίδεται στη γεωγραφική θέση της Κύπρου ως κεντρικό σημείο της ανατολικής Μεσογείου αποτυπώνεται σαφέστατα στην παράδοση που συνδέει την επίσκεψη της αγίας Ελένης στην Κύπρο και την εξαιρετική τιμή που αποδίδεται στο νησί προς τον Τίμιο Σταυρό.
Η επίσκεψη της αγίας Ελένης στην Κύπρο
Το ταξίδι της αγίας Ελένης στην Παλαιστίνη στις αρχές του 4ου αιώνα μ.Χ., η θαυματουργική εύρεση του Τιμίου Σταυρού και η μεταφορά του στην Κωνσταντινούπολη συνδέονται άμεσα με την Κύπρο. Σύμφωνα με την παράδοση, όταν η αγία Ελένη ολοκλήρωσε το έργο της στους Αγίους Τόπους και ανακάλυψε τους τρεις σταυρούς, αυτόν του Χριστού και τους δύο των ληστών, καθώς και τα καρφιά της σταυρώσεως του Κυρίου, πήρε το δρόμο της επιστροφής στην Βασιλεύουσα. Με βάση λοιπόν αυτή την παράδοση, άγρια θαλασσοταραχή αναγκάζει την αγία Ελένη να αράξει στα νότια παράλια της Κύπρου, στις εκβολές του αρχαίου χειμάρρου Τέτιου, που από τότε ονομάστηκε Βασιλοπόταμος προς τιμή της μητέρας του Βασιλιά. Αφού η συνοδεία της Αγίας αποβιβάστηκε στο νησί, ο Τίμιος Σταυρός μεταφέρθηκε από θεία δύναμη στην κορυφή του όρους Όλυμπος, του σημερινού δηλαδή Σταυροβουνίου, υποδεικνύοντας στην Αγία τη θέση όπου έπρεπε να ανεγείρει ναό προς τιμήν του. Ανταποκρινόμενη η ταπεινή αυτοκράτειρα προς τη θεϊκή βούληση και αφού πρώτα κατάργησε τον ειδωλολατρικό ναό που προϋπήρχε, έκτισε στην ίδια θέση ναό προς δόξαν του αληθινού Θεού. Δώρισε μάλιστα σε αυτό το ναό ένα από τα καρφιά της Σταυρώσεως και τον ένα από τους σταυρούς των ληστών, αφού προηγουμένως είχε τοποθετήσει στο κέντρο του ένα τεμάχιο από το Τίμιο Ξύλο.
Στη συνέχεια και με βάση την ίδια παράδοση, η Αγία Ελένη κτίζει και άλλους ναούς στην Κύπρο, προικίζοντάς τους και εκείνους με τα ιερά σύμβολα του Πάθους του Κυρίου. Έτσι μεταδίδεται στη συνέχεια η τιμή του Τιμίου Σταυρού σε όλη την Κύπρο. Σημαντικότερα προσκυνήματα είναι αυτά στα χωριά Λεύκαρα, Τόχνη, Ανώγυρα, Κουκά και Όμοδος, στα οποία υπάρχουν σημαντικές εκκλησίες. Και σε άλλα μέρη όμως της Κύπρου διαδόθηκε η τιμή του Σταυρού, όπου και διασώζονται σημαντικές Μονές, όπως στην Πλατανιστάσα η Μονή του Τιμίου Σταυρού του Αγιασμάτι, στην Τσάδα της Πάφου η Μονή του Τιμίου Σταυρού της Μίνθης και στο Πελένδρι η εκκλησία του Τιμίου Σταυρού.
Ιερά Μονή Σταυροβουνίου
Ο ναός του Τιμίου Σταυρού στο όρος Όλυμπος, το σημερινό δηλαδή Σταυροβούνι, παρόλο που από το 329 μ.Χ. που κτίστηκε μέχρι και το 10ο αιώνα δεν έχουμε γραπτές μαρτυρίες, γνωρίζουμε ότι λόγω των ιερών κειμηλίων και χάρη στο δύσβατο και ήσυχο του χώρου, μετατράπηκε νωρίς σε Μονή. Μία πολύ ενδιαφέρουσα γραπτή μαρτυρία για τη Μονή, που προέρχεται από τον Ρώσο αρχιμανδρίτη Δανιήλ, ο οποίος επισκέπτεται το νησί το 1106 μ.Χ. δικαιολογεί τη μεταγενέστερη ονομασία της Μονής ως του «Τιμίου Σταυρού του Θεοκρεμμάστου». Να τι γράφει: «Τελούνται εδώ, στον τόπο τούτο, σημεία μεγάλα και θαυμαστά από το Σταυρό αυτό μέχρι σήμερα. Κρεμάται δε ο Σταυρός αυτός στον αέρα, χωρίς να στηρίζεται στη γη με οποιαδήποτε μέσο, διότι το Άγιο Πνεύμα τον συγκρατεί στον αέρα».
Από την περίοδο της Φραγκοκρατίας και ιδιαιτέρως της περιόδου των Λουζινιανών 1192-1489 μ.Χ έως και την Ανεξαρτησία της Κυπριακής Δημοκρατίας η Μονή περνά δύσκολες στιγμές. Η διαφύλαξη όμως του Τιμίου Σταυρού μέσα από λεηλασίες, πυρκαγιές και κατακτήσεις είναι έργο ασφαλώς της προνοίας του Θεού, αλλά και δείγμα της βαθιάς πίστης, ευλάβειας και αυτοθυσίας των μοναχών. Κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας και τους πρώτους χρόνους της Αγγλοκρατίας η Μονή παραμένει χωρίς μοναχούς, μέχρι την ανασύστασή της ως Κοινόβιο το 1889 από τον εξ Αγίου Όρους προερχόμενο Κύπριο Γέροντα Διονύσιο Χρηστίδη. Σε μεγάλη ακμή βρίσκουμε το Σταυροβούνι επί Ηγουμένου Βαρνάβα (1902-1948), οπόταν γίνεται κτηριακή ανάπτυξη της Μονής, ενώ η αδελφότητα σταδιακά αυξάνεται, ώστε περί το 1940 αριθμούσε 50 μοναχούς και 20 δόκιμους. Η πνευματική ακτινοβολία της Μονής συνεχίζεται και επί Ηγουμένων Διονυσίου Β (1948-1952) και Γερμανού (1952-1982).
Σήμερα η Μονή υπό την πνευματική καθοδήγηση του από το 1982 ηγουμένου της, Αρχιμανδρίτη Αθανασίου, αποτελεί ένα από σημαντικότερα πνευματικά κεφάλαια της Κυπριακής Εκκλησίας.
Ιερά Μονή Τιμίου Σταυρού Ομόδους
Σημαντικό επίσης κέντρο τιμής του Τιμίου Σταυρού είναι το ομώνυμο Μοναστήρι, το στολίδι και καμάρι του Ομόδους. Σύμφωνα με την παράδοση το μοναστήρι ιδρύθηκε πριν από την άφιξη της Αγίας Ελένης στην Κύπρο και σε αυτό η Αγία άφησε κομμάτι από το άγιο σχοινί, με το οποίο έδεσαν οι Ρωμαίοι στρατιώτες το Χριστό στο Σταυρό. Περιγράφεται ακόμα ότι αυτό έχει χρώμα κοκκινωπό από τις κηλίδες αίματος του Χριστού. Το Μοναστήρι μετά από πολλά θαύματα του Σταυρού, απέκτησε μεγάλη φήμη και εξελίχθηκε σε μεγάλο προσκύνημα. Τα τελευταία χρόνια, αφού στερήθηκε και των τελευταίων μοναχών έχει μετατραπεί σε ενοριακό ναό.
Ιερός Ναός Τιμίου Σταυρού Αμμοχώστου
Στη Μητρόπολή μας κέντρο της τιμής του Τιμίου Σταυρού ήταν μέχρι την τουρκική εισβολή ο ενοριακός ναός του Τιμίου Σταυρού στην Αμμόχωστο, καμαροσκέπαστος μονόκλιτος ναός πιθανώς μεσαιωνικός με μεταγενέστερες επεμβάσεις. Ο ναός πανηγύριζε τη 14η Σεπτεμβρίου, εορτή της Υψώσεως του Τιμίου Σταυρού, αλλά και κατά την Κυριακή της Σταυροπροσκυνήσεως. Στην αυλή του ναού υπήρχε κοιμητήριο που περιβαλλόταν αρχικά με περιτοίχισμα. Το κοιμητήριο εγκαταλείφθηκε όταν δημιουργήθηκε το νέο κοιμητήριο. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσίαζε η πύλη του κοιμητηρίου, στο αέτωμα της οποίας υπήρχε ψηφιδωτή παράσταση της εις Άδου Καθόδου του Χριστού (20ος αι.), βυζαντινής τεχνοτροπίας (βλ. Χρ. Χατζηχριστοδούλου, «Οι ορθόδοξοι ναοί των Βαρωσίων», Πνευματική Διακονία, τεύχος 5ο-6ο, σ. 49-50).
|
