Το Βάπτισμα στις χώρες της Ιεραποστολής

Ηλία Βουλγαράκη , Πάντα τα Έθνη 22,
Γ΄ Τρίμηνο 1987, σελ. 6-7

Στον τόπο μας το χαρούμενο γεγονός του βαπτίσματος συνδέεται με ορισμένες έγνοιες, που είναι για όλους μας σχεδόν πάντα οι ίδιες. Οι πιο βασικές απ' αυτές είναι το να βρεθεί ο κατάλληλος ανάδοχος, να αποφασιστεί το όνομα που θα «πάρει» το παιδί, να συμφωνηθεί με τον ιερέα η ημερομηνία και η ώρα της τελέσεως του μυστηρίου, να γίνουν οι προσκλήσεις και να οργανωθεί το μη εκκλησιαστικό μέρος της τελετής.

Κι όταν με το καλό ολοκληρωθεί το ευχάριστο αυτό καθήκον, θεωρούμε τον εαυτό μας ευτυχή όχι μόνο γιατί το επιτελέσαμε, αλλά και γιατί πέρασε μια πρόσθετη, μέσα στις τόσες άλλες, έγνοια, που μας απασχολούσε από αρκετό καιρό! Και ενώ δοκιμάζουμε αυτή τη χαρά αλλά ταυτόχρονα και την ανακούφιση, μένουμε εντελώς ανυποψίαστοι για το τι μεγάλη περιπέτεια μπορεί να αποτελεί καμιά φορά το βάπτισμα στις περιοχές της ιεραποστολής.

Η περιπέτεια αυτή δεν έχει ασφαλώς καμιά σχέση με τυχόν δυσκολίες, π.χ. οικονομικές ή άλλες, που προκύπτουν από την αντιμετώπιση των δικών μας γνωστών θεμάτων, που αναφέραμε παραπάνω, αλλά κυρίως με δυσκολίες που ανάγονται σε προβλήματα τα οποία συνδέονται με αυτή την ίδια την ύπαρξη του ανθρώπου.

Από τον αρκετά μεγάλο αριθμό των προβλημάτων αυτών θα αναφέρουμε στη συνέχεια μερικά μόνο που συνδέονται με τους δύο βασικούς κύκλους της ζωής του ανθρώπου, την οικογένεια και τη θρησκεία. Είναι αυτονόητο ότι, κάνοντας εδώ λόγο για τα προβλήματα των κύκλων αυτών, δεν τα βλέπουμε απομονωμένα, αλλά στη διαπλοκή τους με προβλήματα άλλων κύκλων της ζωής του ανθρώπου, όπως και κυρίως της κοινωνίας.

Προβλήματα από την οικογένεια

Όταν ένας ενήλικος κυρίως άνθρωπος, που ζη μέσα σ' ένα μη χριστιανικό περιβάλλον, αποφασίσει να κατηχηθεί στην ορθόδοξη πίστη και δεχτεί το βάπτισμα, είναι επόμενο να διαφοροποιείται από την υπόλοιπη οικογένεια. Η διαφοροποίηση δεν περιορίζεται μόνο στο γεγονός ότι τώρα πια ακολουθεί μια άλλη θρησκεία από τα υπόλοιπα μέλη της οικογένειας του, αλλά προεκτείνεται σ' ένα ολόκληρο πλήθος εκδηλώσεων του καθημερινού βίου.

Και τούτο είναι φυσικό γιατί η θρησκεία δεν είναι ένα γεγονός που αφορά μόνο τον εσωτερικό κόσμο του ανθρώπου, αλλά ολόκληρο τον άνθρωπο, με άλλα λόγια τόσο τη στάση του απέναντι στη ζωή, όσο και τη συμπεριφορά του απέναντι στον εαυτό του και τους άλλους. Αν όμως όλα αυτά ισχύουν λίγο πολύ για κάθε θρησκεία, ισχύουν σε ακόμη πιο μεγάλο βαθμό για το Χριστιανισμό, εφόσον αυτός διεκδικεί την καθολική αναμόρφωση και αναγέννηση του ανθρώπου.

Έτσι ο νεοφώτιστος, θέλοντας να ζήσει συνειδητά και σύμφωνα με τη νέα του πίστη, είναι υποχρεωμένος να παίρνει συχνά απόσταση από πολλές εκδηλώσεις των υπόλοιπων μελών της οικογενείας του, οι οποίες συγκρούονται με το πιστεύω του και την ηθική του ευαισθησία. Και οι εκδηλώσεις αυτές είναι αναρίθμητες . Αναφέρουμε ενδεικτικά τις γιορτές κάθε λογής επετείων , με τις οποίες εμπλέκεται η παλιά του θρησκεία, τις οικογενειακές λατρευτικές τελετές, την πρόσκληση μάγων για να αποτρέψει το κακό (!), ή να θεραπεύσει αρρώστιες ή ακόμη να «ευλογήσει» τις εργασίες των ανθρώπων. Μια άλλη πάλι κατηγορία εκδηλώσεων σχετίζονται με αδικοπραγίες, αντιδικίες, αισχρουργίες , την τήρηση επιλήψιμων εθίμων ή την εφαρμογή απαράδεκτων ηθών και άδικων νόμων.

Είναι φανερό ότι η αποστασιοποίηση του πιστού από τόσες και πολλές ακόμη άλλες εκδηλώσεις του οικογενειακού του βίου δημιουργεί μια ολόκληρη σειρά από προβλήματα. Τα περισσότερα από αυτά, και ανάλογα με τη σημασία που τους αποδίδεται είτε από τον πιοτό είτε από τους υπόλοιπους, οδηγούν συχνά σε προστριβές, σε συγκρούσεις και σε τραυματικές καταστάσεις. Κάποτε και δεν είναι εντελώς σπάνια αυτό, τα μη χριστιανικά μέλη της οικογένειας προχωρούν σε πράξεις αυθόρμητης ή ενσυνείδητης βίας, που στην τελευταία περίπτωση έχει τραγικές συνέπειες για τον πιστό.

Τα προβλήματα που συνδέονται με τη μεταστροφή στο Χριστιανισμό είναι συνήθως γνωστά στις χώρες της ιεραποστολής. Κι αν πολλά από αυτά δεν οδηγούν σε οξύτητες, εξαιτίας του είδους της επικρατούσας σε διάφορες περιοχές μορφής οικογένειας ή της διαδόσεως του πολιτισμού ή του ποσοστού εξαπλώσεως του Χριστιανισμού, ωστόσο η μεταστροφή δεν παύει να υπάρχει ως πρόβλημα. Για το λόγο ακριβώς αυτό παρουσιάζονται συχνά περιπτώσεις που οι μη χριστιανικές οικογένειες παρεμποδίζουν τα μέλη τους να προχωρήσουν στην αποδοχή της χριστιανικής πίστεως και κυρίως να μη βαπτιστούν. Η αντίδραση για το βάπτισμα οφείλεται στο γεγονός, ότι αποτελεί γι' αυτούς το ορατό εκείνο σημείο που μαρτυρεί την τελεσίδικη είσοδο του μέλους της οικογένειας τους στο Χριστιανισμό με όλες τις παρεπόμενες αμετάκλητες συνέπειες. Δυστυχώς, δεν είναι ίσως υπερβολή να πει κανείς ότι οι μη χριστιανοί των χωρών της ιεραποστολής έχουν, από τα πράγματα, σαφέστερη συνείδηση της καθοριστικής σημασίας του βαπτίσματος από πολλά μέλη της Εκκλησίας των χριστιανικών χωρών!

Για να μη μείνουμε σε μια θεωρητική μόνο έκθεση του θέματος, δίνουμε στη συνέχεια μερικά δείγματα από τα προβλήματα που συνδέονται με το βάπτισμα.

Σε περιοχές όπου επικρατεί η πρωτόγονη μορφή θρησκείας, γνωστή με το όνομα ανιμισμός, που έχει σχέση με τη λατρεία των ψυχών των προγόνων, η παρεμπόδιση, από τους μη χριστιανούς γονείς της μεταστροφής του παιδιού τους, οφείλεται συχνά από τη μια μεριά στη διακοπή αποδόσεως λατρείας από μέρους του στους προγόνους, και από την άλλη, στον κίνδυνο για ενδεχόμενη εκδίκηση τους. Το πρόβλημα όμως είναι πιο υπαρξιακό . Η άρνηση λατρείας των προγόνων σημαίνει για τους γονείς, ότι και αυτοί, μετά το θάνατο τους, θα έχουν την ίδια αρνητική μεταχείριση από μέρους του παιδιού τους. Με άλλα λόγια θα τους στερήσει τις προσφορές και κάθε άλλη εκδήλωση που απαιτεί από τους επιζώντες ο ανιμισμός.

Ανάλογη περίπτωση είναι εκείνη που σχετίζεται με το φόβο των γονέων ότι τα παιδιά τους, αν γίνουν χριστιανοί, δεν θα φροντίσουν για την ταφή τους σύμφωνα με τη θρησκεία τους. Συνέπεια τούτου θα είναι, σύμφωνα με την πίστη τους, ότι δεν θα βρουν ησυχία στον κάτω κόσμο.

Πολλοί άνδρες μη χριστιανοί δεν θέλουν να αφήσουν τις γυναίκες τους να βαπτιστούν γιατί δεν έχουν τη δυνατότητα να ελέγχουν τις νέες τους συναναστροφές που θα δημιουργήσουν. Πολύγαμοι πάλι σύζυγοι αρνούνται το βάπτισμα γυναικών ή παλλακών τους επειδή φοβούνται ότι ο Χριστιανισμός, που κηρύττει τη μονογαμία, θα τους δημιουργήσει προβλήματα σχέσεων μαζί τους.

Πολύγαμος γονιός, που, για να προχωρήσει στο βάπτισμα, πρέπει να διαλέξει μία από τις γυναίκες του την οποία θα κρατήσει ως σύζυγο, εμποδίζεται από τις άλλες του γυναίκες και κυρίως από τα παιδιά τους γιατί η επιλογή μιας συζύγου δημιουργεί προβλήματα τόσο σ' αυτές όσο και στα παιδιά τους.

Προβλήματα από τη θρησκεία

Όταν γίνεται εδώ λόγος για θρησκεία δεν νοείται η διδασκαλία της, αλλά η παρουσία της σε ένα χώρο ως παγιωμένου συστήματος που συνδέεται με τις κοινωνικές και συχνά τις πολιτειακές δομές του χώρου.

Είναι προφανές ότι στην περίπτωση αυτή έχουμε να κάνουμε με τις μεγάλες θρησκείες του κόσμου. Κατά εποχές και κατά χώρες οι θρησκείες αυτές ή, για να ακριβολογήσουμε, οι πολιτικές εξουσίες θεοκρατικής μορφής διαφόρων χωρών απαγόρευαν αυστηρά τη διεξαγωγή ιεραποστολής, κάτω από την απειλή φυλακίσεως των ιεραποστόλων και συχνά αφαιρέσεως της ζωής τους. Στην περίπτωση που γινόταν, με διάφορα προσχήματα, ιεραποστολή, το βάπτισμα ήταν μια πραγματική περιπέτεια, που έκλεινε μέσα της όλους τους κινδύνους για το νεοφώτιστο.

Σήμερα οι απαγορεύσεις αυτές έχουν σχεδόν σ' όλες τις χώρες τυπικά αρθεί, έστω κι αν με διάφορους πλάγιους και ανεπίσημους τρόπους καταβάλλεται προσπάθεια για παρεμπόδιση του έργου της χριστιανικής ιεραποστολής. Καθολική σχεδόν εξαίρεση του κανόνα αυτού αποτελούν οι χώρες εκείνες στις οποίες κυριαρχεί η ισλαμική θρησκεία. Αν στις χώρες αυτές ένας μουσουλμάνος μεταστραφεί στο Χριστιανισμό, τις περισσότερες φορές καταδικάζεται σε θάνατο, ενώ σε ελάχιστες περιπτώσεις μπορεί να αποφύγει την έσχατη των ποινών, κάτω από την απαράβατη προϋπόθεση ότι θα μετανοήσει, επιστρέφοντας στον Ισλαμισμό. Ακόμη πιο σκληρή είναι η τύχη των γυναικών που θα αποτολμήσουν να βαπτισθούν.

Κριτήριο κι εδώ, για το πότε είναι κανείς χριστιανός αποτελεί, όπως σημειώθηκε και πιο πάνω η επίσημη ομολογία, αλλά πάνω απ' όλα το βάπτισμα. Το γεγονός αυτό αναγκάζει μουσουλμάνους, που ξυπνάει μέσα τους η πίστη στο Χριστό και κυρίως γυναίκες, που δεν έχουν την ευχέρεια να φύγουν από την πατρίδα τους, να μένουν σ' όλο τους το βίο κατηχούμενοι και συχνά να πεθαίνουν στην κατάσταση αυτή.

Μια άλλη μορφή πιέσεως που ασκείτο παλαιότερα στις Ινδίες και εξακολουθεί, κατά περίπτωση, να ασκείται και μέχρι σήμερα σε όσους γίνονται χριστιανοί είναι η κοινωνική απαξίωση.

Με τη λέξη απαξίωση νοείται εδώ η ειδική εκείνη μεταχείριση Ινδών ανώτερων κοινωνικών τάξεων που, όταν λάβουν το χριστιανικό βάπτισμα, αποπέμπονται από την κάστα τους. Αξίζει εδώ να σημειωθεί ότι στον Ινδουισμό η λατρεία του Χριστού δεν απαγορεύεται αρκεί να γίνεται παράλληλα με τις άλλες μεγάλες μορφές ιδρυτών και διαφόρων θρησκειών. Από τη στιγμή όμως που θα προβάλει ένας Ινδουιστής την αξίωση για αποκλειστικότητα της λατρείας του Χριστού και κυρίως όταν αυτή σφραγιστεί με το ορατό σημείο του βαπτίσματος, ακολουθούν οι συνέπειες και οι κυρώσεις.

Σχετικό από άποψη θέματος με την παράγραφο αυτή, αλλά κοιταγμένο από άλλη οπτική γωνία, είναι η περίπτωση των κυβερνήσεων εκείνων που από ιδεολογικούς λόγους αντιστρατεύονται τις θρησκείες και κυρίως το Χριστιανισμό. Κατά χώρα, χρόνο και περίπτωση ασκείται διωγμός ή αντιθρησκευτική προπαγάνδα ή περιορίζεται το έργο της Εκκλησίας μόνο στη λατρεία. Κατά κανόνα απαγορεύεται η άσκηση ιεραποστολής, ενώ το βάπτισμα γίνεται αφορμή περιθωριοποιήσεως του πιστού από την ενεργό ζωή, με συνέπεια να μη βρίσκει εργασία ανάλογη με τις επιθυμίες του ή να μην έχει τη δυνατότητα να προχωρήσει σε ανώτερες σπουδές.

Το βάπτισμα. Υπόθεση τυπική για πολλούς ή χαρούμενη για τα πιστά μέλη της Εκκλησίας. Και συγχρόνως για τις δύο περιπτώσεις υπόθεση που συνδέεται με μερικές κοινότοπες έγνοιες. Την ίδια στιγμή σε άλλες περιοχές της γης το βάπτισμα αποτελεί μια κρίσιμη υπόθεση με απροσμέτρητες συνέπειες. Κι ως τέτοια υπόθεση γίνεται αντιληπτή τόσο από τους χριστιανούς όσο και από τους μη χριστιανούς. Αυθόρμητα γίνεται η σύγκριση ανάμεσα σε μας, τους κατοίκους των παλαιών χριστιανικών χωρών, και στους χριστιανούς των χωρών της ιεραποστολής. Τα συμπεράσματα από τη σύγκριση αυτή ας τα βγάλει ο καθένας μόνος του.